34
Rangtasvir qonun-qoidalarini puxta egallagan o‘quvchi amaliy ijodda samarali
shug‘ullanishi mumkin. “Kimda-kim ilmni am aliyotsiz tasavvur etsa, u bamisoli,
suzishga eshkaksiz chiqayotgan qayiq haydovchisidir va u hech qachon qayerga
ketayotganligiga to‘la ishonch hosil qilaolmaydi deya ta’kidlagan Leonardo da
Vinchi. Ayniqsa rangtasvir sohasida amaliyot hamisha kuchli nazariyot bilan
bog‘liq holda amalga oshirilishi zarur va bularsiz hech narsaga erishib bo‘lmaydi”.
Rus rassomi va pedagogi D.N. Kardovskiy aytib o‘tganidek: “San’atni
o‘rganayotganlar tasvirlashni yo‘llari va usullari, ya’ni narsalarni shakli, nisbatlari,
rangi, yorug‘ligi, xususiyati va harakat qonuniyatlariga bo‘ysunishga
majburdirlar”. Darhaqiqat bu qonuniyatlarga amal qilgandagina mo‘jaz san’at
asarlari yaratiladi.
Naturadan realistik tasvirlash atrofimizdagi
voqea-hodisalar yoki
narsalarning shakl, tuzilish, hajmdorligi va bo‘yoqlarini haqqoniy tasvirlash
malakasini o‘z ichiga oladi. Naturani haqqoniy tasvirlash - bu narsalarni
konstruktiv va perspektiva qonunlari asosida qurish,
ularning fazoviy joylashuvi,
materialligi, hajm va nisbatlarni ifodalash,ranglar jihatidan yechimini topish
qalamtasvir yoki etyudni yaxlit bir butunlikka keltirish, tasvirlanayotgan obyektlar
va narsalarni xarakterli xususiyatlari va nafis go‘zalligini aniqlashdan iborat desak
mubolag’a bo‘lmaydi.
Natyurmortni amaliy tasvirlashning dastlabki bosqichida biroz soddaroq,
so‘ngra esa narsa va narsalarning bir guruhini tasvirlash kerak. Buning uchun eng
avvalo natyurmort kompozitsiyasini tog‘ri tashkil etish muhim ahamiyatga ega. U
ikki jihat asosida tuziladi: natura qo‘yilmasini tashkiliy qismi (narsalarni tanlay
bilish va ularni kompozitsion chiroyli joylashtirish) naturaga nisbatan ko‘rish
nuqtasini aniqlash va qog’oz yuzasida qo‘yilmani tasvirlash.
Tasvirlanayotgan narsalar ma'lum o‘lcham tekisligida to‘g’ri
joylashtirish
talab etiladi “tiqilinch” yoxud juda ham kichik joylashib qolmasligi zarur.
Meyoridan tashqari kichik joylashgan tasvirlar qog‘oz tekisligida aniq
ko‘rinmaydi.
35
Tasvirda asosiy e’tiborni o‘ziga jalb etuvchi narsa — kompozitsiya
markazi hisoblanadi va qolganlari esa unga tobe bo‘lib xizmat qiladi, bunga misol
tariqasida mevalardan tuzilgan natyurmort kompozitsiyasini ko‘rishimiz mumkin.
18-rasm. “Natyumort”
Natyurmort kompozitsiyasining asosiy vazif
asi shundan iboratki,
buyum
va narsalarning hajmliligi, materiallik va rangdorlik sifatlarini natura
qo‘yilmasidek aniq tasvirlash hamda qo'yilm aniq yaxlit tusda yakunlash
maqsadga muvofiqdir va biz uni bosqichlar asosida ko‘rib chiqamiz
Birinchi bosqich -
natyurmort kompozitsiyasini to‘g’ri tuzish, qog’oz
yuzasiga to`g’ri joylashtirish va konstruktiv tuzilishini topish,
bu bosqichda
talabalar grafit qalamlar yordamida tuzilgan natyurmortni qurilish jarayonini
qog’ozga, yani yuzaga to‘g’ri joylashtirish talab etiladi.
Ikkinchi bosqich – natyurmort kompozitsiyasi, yani natyurmort
qo‘yilmasini konstruktiv tuzilishi aniq topilganidan so‘ng buyumlarning umumiy
rangini berish bosqichiga o‘tiladi, va akvarelda ishlash texnikasidan chetga
