Nazorat savollari:
1. Portret kompozitsiya nima?
2. Portret kompozitsiyada nimalar aks etishi kerak?
3.Portret kompozitsiya ishlashda rassom nimalarni bilishi kerak?
TEST
1. Akvarelda qog‘oz yuzasiga rang berish qay yo‘sinda olib boriladi?
A) Chapdan o‘nga va so‘ngra pastga
B) O‘ng tomondan
C) Pastdan tepaga qarab
D) To‘q rangdan ochga qarab
2. Baqalajon yuzasini lokal rangi –bu?
A) Safsar
B) Barikaram
C) Yashil
D) Binafsha
3. Qizil rangni –bu?
A) Taraqqiyot va zafarlar ramzi
B) Mehr-oqibat, sadokat ramzi
C) Orzu- xavas, ramzi
D) Halollik ramzi
4. Akvarelda etyud bajarish –bu ?
A) Ochlikdan to‘qlikka qarab
B) To‘qlikdan ochlikka qarab
C) Eng chiroyli rang birinchi beriladi
D) Soyalar rangi eng avval beriladi
60
4-MAVZU: KOMPOZITSIYANING AMALIY BAJARISH
USULLARI. (Portret)
Reja:
1. Portret kompozitsiyasini joylashtirishi va konstruktiv qurilishi.
2. Portret kompozitsiyasini rang jihatidan yechimini aniqlash
Tayanch so‘zlar: Portret, rangtasvir,akvarel, perspektiva qonunlari, moybo‘yoq,
kolorit, blik.
Portret kompozitsiyasini joylashtirishi va konstruktiv qurilishi.
Tabiatdan
obyektlarni, qiyofachi yoki naturani tekislikda qanday qilib to‘g‘ri tasvirlashni
o‘rganish uchun ularning shakli, hajmi va dizayni haqida tasavvurga ega bo‘lish
kerak. Bu borada natura yoki qiyofachini turli xil geometrik shakllarga ajratib
tasavur qilib olish qiyofachini va naturani o‘ziga qarab tasvirlash nisbatlarni aniq
topishda va tekislikka oson joylashtirishda
qo‘l keladi. Ushbu malumot kelajakda tasvir
ustida ishlashda talim muammolarini hal
qilishga yordam beradi, tasvirdagi mavzu
shakllarining tuzilishini yaxshiroq tushunish
va anglash imkonini beradi. Aks holda,
o‘quvchilar tabiiy obyektlarni mexanik va
o‘ylamasdan nusxa ko‘chirishga murojaat
qilishlari mumkin.
Gips
geometrik
shakllarning
qalamtasvirini bajarish tasvirlashning eng
sodda ko‘rinishlaridan biri hisoblanadi.
Buning
uchun
o‘quv
dasturlarida
belgilangandek gips geometrik shakllarni
tasvirlash muhimdir. Bu shuning uchun
zarurki, bizni o‘rab turgan predmetlar
dunyosining barchasi geometrik shakllarga
ega (shar, kub, prizma, konus, silindr va
32-rasm.
61
hokazolar). Naturadan rasm chizish uchun obyektlar ketma-ketligi to‘g‘ri
tanlanishi (osondan qiyinga o‘tish tamoyilidan foydalanib) hamda o‘quv
maqsadiga javob berishi lozim.
Masalan, inson tanasining shakli bir nechta geometrik shakllar sifatida
ifodalanishi mumkin: silindr, parallelepiped yoki tananing shakliga yaqinroq
tekislangan prizma. Biroq, inson tanasidagi bu geometrik shakllarning aniq
konturlari yoq, ularda chuqurchalar, o‘simtalar va boshqa og‘ishlar mavjud bo‘lib,
ular tajribasiz talabalarga bu geometrik jismlarni tirik shaklda ko‘rishga imkon
bermaydi. Shunga qaramay, tananing shakllarini sinchkovlik bilan tahlil qilish
uning prizma shakliga yaqin bo‘lgan geometrik mohiyatini ochib beradi. Inson
figurasini qurishda ushbu geometrik shakllarni qo‘llash, mavjud og‘ishlarni
konkretlashtirish va umumlashtirish orqali figuraga haqiqiy shakl berish mumkin.
Obyektlarning tashqi konturlarini tushunish, shuningdek, ularning ichki
tuzilishining mohiyatini, shaklning dizayni va u yoki bu shaklni tashkil etuvchi
alohida elementlarning bog‘lanishini tushunish kerak.
33-rasm.
62
Misol - o‘rta yoshli odamda bosh o‘lchami nisbatan qomatning umumiy
o‘lchamini 1/8 qismini tashkil etadi. Bosh o‘z navbatida gorizontal tarzda teng uch
qismga bo‘linadi. Bu chiziqlar peshona, burun, iyak ostidan o‘tadi. Ko‘z o‘rtasidan
o‘tuvchi shartli chiziq boshni teng ikki qismga bo‘ladi. Demak, proporsional
chiziqlarning vazifasi nisbatlarni to‘g‘ri topishdir. Bu qoida qalamtasvirda
ifodalanadigan barcha obyektlar uchun taalluqli bo‘lib, u tasviriy san’atning barcha
janrlari bo‘lgan natyurmort, manzara, portret, maishiy janr va hokazoga
taalluqlidir.
Inson qomati tasvirini ishlashda
avvalo, qalamni qog‘oz ustida yengilgina,
bosmasdan harakatlantirib, modelning kompozitsion tuzilishini hal qilib olib,
boshning umumiy shaklini belgilab olishdan boshlash kerak. Bunda qiyofachining
boshini kub,shar va shu kabi geometrik jismlardan foydalanib chizish ancha
yengillik beradi. Bu jarayonda kompozitsion yechim ustida ishlab turib, bir yo‘la
boshni sxematik tarzda belgilab olinadi. Bu perspektiv qonunlarni to‘g‘ri hal
qilishga yordam beradi. Tasvirni qog‘oz ustida joylashtirib bo‘lingandan so‘ng
bosh shakli xarakterini, boshning burilishi (holati)ni, uning bo‘yin va yelka
kengligi bilan boshlanishini aniqlab olamiz.
Geometrik shakllar, jumladan, kubni tasvirlash kabi, bosh rasmini chizishda
ham uning, katta shaklining konstruktiv asosini ochishdan boshlash kerak.
Boshning old qismini yon qismlardan chiziqlar bilan belgilab olinganidan so‘ng,
unga profil chizig‘i qo‘yiladi va naturaga qarab, uning ynalishi tekshirib olinadi.
Shundan so‘ng, old qismidagi burn, lab, ko‘zlar joylashgan o‘rinlarini aniqlaymiz.
Bu borada tasvirlovchiga geometrik shakllardan foydalanish yordam beradi.
Yuzaga joylashtigan portret kompozitsiyasini nisbatlari solishtirib chiqiladi va
konstruktiv tuzilishi topiladi.Bu jarayonda yordamchi chiziqlardan foydalaniladi.
Qalamni qog’ozga iloji boricha qattiq bosmasdan ishlash tavsiya etiladi.
Konstruktiv tuzilishini ko‘rib chiqilganidan so‘ng , anatomik jihatdan ko‘rib,
xarakterli joylariga e’tibor qaratib ishlanadi.
63
Konstruksiya tushunchasini o‘zlashtirish oddiy geometrik shakllar,
geometrik jismlar guruhi, natyurmortlardan boshlanib tasviriy san’atda eng
murakkab bo‘lib hisoblangan odam qomatini tasvirlash bilan yakunlanadi.
Aslida konstruksiya so‘zi “tuzilish” ma’nosini bildiradi. Konstruksiya
tabiatdagi yoki inson yaratgan barcha buyumlarga bevosita taalluqlidir. Shuni
hisobga olib, rassom borliqni idrok etish uchun eng avvalo oddiy jismlardan
boshlab ularning tuzilishiga taalluqli qonun-qoidalarini anglashi zarur bo‘ladi.
Shu
sababli, obyektning shaklini tahlil qilishda, u bir qarashda qanchalik murakkab
bo‘lmasin, avvalambor, uning ichki tuzilishining mohiyatiga kirib borish, uni
tushunishni qiyinlashtiradigan mayda detallar bilan chalg‘imaslik kerak.
Buyumlarning tuzilishini anglash va tasvirlash o‘zaro nisbatlar tushunchasi
bilan ham bog‘liq. Tabiatdagi bor narsalar, ixtiyoriy narsa yoki buyum bo‘lishidan
qat’iy nazar barchasi o‘zining o‘lchamiga ega. Tasviriy san’atda o‘lchash kilometr,
metr yoki santimetr bilan emas, balki ko‘z bilan chamalash orqali amalga
oshiriladi. Shuning uchun ham “nisbatlar” atamasi qo‘llaniladi.
| 