82
dolzarbligi darajasi ham juda muhim shartlardan hisoblanadi. Chunki hammani
bezovta qilib turgan mavzulardagi san`at asari darhol ilg`ab olinadi. Shunday
plakat namunalari o`z o`rnini, vazifasini topib odamlarga
yaxshi xizmat qilishi
ma`lum.
Plakat ham barcha turlardagidek kompozitsiyaning umum joriy etilgan qonun-
qoidalari asosida izlanishlar bilan yaratildi. Plakatda ham kompozitsiya markazi,
rang yechimi va asar barcha tomonlarining o`zaro munosabatlari, muvozanati
muhim vaziyfalardandir. Yana shuni ham aytish kerakki plakat ba`zan umuman
yozuvsiz faqat tasvirdan iborat bo`lishi, shunda ham yaxshi tugal mazmun kasb
etishi, tushunarli ifoda topgan bo`lishi mumkin.
Bunda albatta uning
kompozitsiyaviy echimi sifati, muallifning topqirligi va qobiliyati, bilim darajasi
ro’l o`ynaydi, desak to`g`ri bo`ladi. Ma`lumki shunday o`z echimini yahshi topgan
plakatlar e`tirof etiladi va badiiy plakatlar sirasiga mansub bo`ladi. Plakat
chizishda rassom kompozitsiyani yaxshi yuzaga chiqarishi uchun yaxshi nazariy,
shuningdek amaliy bilim-ko`nikmalarga ega bo`lishi talab etiladi. Plakat ishlashni
maqsad qilgan odam, u rassommi yoki talabami bundan qat'iy nazar sifatli-o`quvli
realistik tasvirni yahshi chiza olishi kerak. Bu holda tajriba ham rol o`ynaydi.
Baribir rassom har qancha usta bo`lmasin agar fikrlay olmaydigan bo`lsa
plakat
yarata olmaydi. Chunki plakatda mavzuni topish va badiiy tarzda ifoda eta olish
juda muhimdir. Shu sababdan plakat yaratuvchi rassomlar unchalik ko`pchilikni
tashkil etmaydi.
Plakatdagi yozuvlar va obraz bir-birini to`diruvchi bo`lishi kerak. So`zlar
tasvirni to`ldirib, qo`llab-quvvatlab tursagina plakatni tushunish oson bo`ladi va u
yanada ta`sirchan chiqadi. Hammamizga ma`lumki, plakat muayyan masofada
turib, ko`rish va his g`ilish uchun mo`ljallanadi. Demak, uni tanish va o`qish oson
bo`lishi kerak. Umumiy fondan ajrab turgan chiroyli, bejirim va ko`zga aniq
tashlanib turadigan shrift matnni uzoqdan o`qish imkonini beradi.
Plakat kompozitsiyasini chizish jarayonida, simmetriya va asimmetriya, ritm
va
metrik qatorlar, kotrast, mutanosiblik, perespektiva, qabul qilingan
proporsiyalar, siluet turlari va chiziqlari, konstruktiv chiziqlar,
konstruktiv-
83
dekorativ chiziqlar, faktura, material rasmi, xusni xat o`ziga xos bo`lgan turlarini
bilish, naqsh, bezaklar va furnitura, o`xshashlik, ko`p qomatli kompozisiyalar
yaratish, tabiat motivlarini uslublashtirish, loyihalarda uslub tushunchasi ham
muhim axamiyat kasb etadi.
Har bir plakat ishimizni yaratar ekanmiz
uni joylashtirishda umumiy
konstruksiyadan
foydalanamiz.Konstruksiyani
qo’llashdan
maqsad
kompozitsiyada dettalashtirish va ortiqcha bezaklardan yiroq bo’lish vazifasi
turadi. Konstruksiya oddiy so’z bilan aytganda predmetni geometrik shaklga
olib olish tushuniladi.Bundan ko’rinib turibdiki tomashabinga plakatdagi detallar
mavzuvni yoritib berishga katta xizmat qiladi.Buni oddiy figuralarning kiyimi
misoladi ko’rishimiz mumkin.Liboslar shunday ishlanishi kerakki uning ichidagi
detallarga ,burmalarga,soya-yorug’larga qaytuvchi yorug’liklarga
ortiqcha
e’tibor berilmaydi.Uni oddiy kontur chiziqlar yordamida konstruktiv qurish
orqali ifodalanadi va plakat kompozitsiyaning yechimi topiladi.
