Manzura Abjalova
~ 60 ~
AKSENTOLOGIK KORPUS.
Aksentologik korpus (rus urg‘usi
tarixi korpusi) (2008-yilda ochilgan) rus tilidagi urg‘u tarixi haqida
ma’lumot beruvchi matnlarni o‘z ichiga oladi. Birinchidan, bularning
barchasi she’riy korpusning matnlari bo‘lib, unda sillabotonik va qisman
sof tonik matnlarda so‘zdagi urg‘u joyi to‘g‘risidagi ma’lumotlar
mavjud. Ikkinchidan, bu og‘zaki nutqning aks ettirilgan (real talaffuz
urg‘usiga muvofiq) yozuvlari, shu jumladan, filmlar jamlangan. Ushbu
matnlar asosida urg‘u o‘rni va so‘zning prosodik tuzilishi bo‘yicha
qidirish mumkin. Uchinchidan, bu sodda she’riyatning xususiy korpusi
(2015-yilda bazaga biriktirilgan). Sodda she’riyat – bu taniqli adabiy
davriy nashrlarda nashr etilmagan havaskor shoirlar tomonidan yozilgan
she’riy
matnlar.
Ushbu
matnlarning
estetik
afzalliklari
rus
aksentologiyasini o‘rganish uchun muhim emas, ammo rus she’riyatidagi
urg‘uli va urg‘usiz bo‘g‘inlar almashinuvining muntazamligi zamonaviy
rus tilida so‘zlashuvchilar nutqidagi so‘zlarda bo‘lgan urg‘ularni tartibga
KORPUS LINGVISTIKASI
Manzura Abjalova
~ 61 ~
solish bilan bog‘liq ko‘plab masalalarni tushunish uchun bebaho material
bo‘ladi.
Rus tili aksentologik korpusi Ye.A.Grishina rahbarligida yaratilgan
45
.
OG‘ZAKI NUTQ KORPUSI.
Og‘zaki nutq korpusi (mustaqil
korpus sifatida 2007-yildan beri mavjud) jamoat va kundalik og‘zaki
nutqning lenta yozuvlarini, shuningdek, kinofilmlar, teatr tomoshalari va
mualliflar hamda qobiliyatli o‘quvchilar tomonidan ijro etilgan badiiy
nasr yozuvlarining transkriptlarini o‘z ichiga oladi. Rus standart imlosi
ishlatilgan (eng tez-tez uchraydigan va umumiy qabul qilingan
qisqartirilgan shakllar berilgan). Materiallar transkriptlar shaklida taqdim
etiladi, mos keladigan ovozli matn mavjud emas. Ushbu korpusning
og‘zaki nutqni tadqiq etuvchilar uchun ahamiyati, avvalambor, uning
katta hajmida (13,4 million), yozuvlar katta vaqt oralig‘ini qamrab
olganligida (1900-2020-yillar), matnlarning funksional xilma-xilligi,
mintaqaviy
xilma-xillikda
(Moskva,
Sankt-Peterburg,
Saratov,
Ulyanovsk, Taganrog, Yekaterinburg, Norilsk, Voronej, Novosibirsk va
PL. boshqalar) ekanligi bilan belgilanadi.
Korpus RTMK uchun standart morfologik, semantik teg, matn yozib
olingan mintaqani ko‘rsatuvchi metama’lumot, shuningdek, og‘zaki
korpusga xos sotsiologik izohdan foydalanadi. Har bir replikaga
ma’ruzachi haqida ma’lumot beriladi (agar ular ma’lum bo'lsa): jinsi,
yoshi yoki tug‘ilgan yili, kasbi. Leksik, morfologik va semantik qidiruv,
shuningdek, sotsiologik parametrlar bo‘yicha xususiy korpuslarini
shakllantirish mumkin. Foydalanuvchi qiziqishiga binoan xususiy
korpusni tanlab o‘rganishi va uning doirasida qidiruvni amalga oshirishi
mumkin. Masalan, og‘zaki ilmiy matnlar, sport sharhlari yoki kundalik
mikrokataloglar korpusi ostida, Moskvada yoki Rossiyaning boshqa
mintaqalarida yozilgan suhbatlarning xususiy korpusi, faqat erkak yoki
ayol jinslarining xususiy korpusi, turli yosh guruhlari so‘zlashuvlarining
korpuslari kabi.
45
Гришина Е. А.
Корпус «История русского ударения»
// Национальный корпус русского
языка: 2006—2008. Новые результаты и перспективы. СПб.: Нестор-История, 2009, 150-74.
|
