|
Polimerlaming termomexanik analizi
|
| bet | 3/9 | | Sana | 15.05.2024 | | Hajmi | 184,69 Kb. | | #234329 |
Bog'liq Nuriddinova M 2024 305 11.1 Polimerlaming termomexanik analizi
Bir holatdan ikkinchi holatga o‘tish temperatura oralig“ini tekshirish uchun V.A. Kargin termomexanik usulni ishlab chiqdi. Bu usul doimiy mexanik kuch ta’siri ostida polimer deformatsiyasini kengroq temperatura oralig‘ida o‘lchashga asoslashgan. Kargin tarozisining sxemasi berilgan. O‘lchov asbobi sifatida analitik tarozi olinib, uning bir pallasi yuk 5 bilan almashtirilgan. Bu yuk tomonga puanson 3 o‘rnatilgan bo‘lib, uning og‘irligi tarozining ikkinchi pallasiga tosh qo‘yib muvozanatga keltiriladi. Tabletka holdagi namuna puanson ostidagi ko‘tariladigan stolchaga o‘matiladi. Stolcha vint moslamalar yordamida puansonga tekkuncha ko‘tariladi. Namuna qo‘yilgan stolchaga latundan yasalgan truba o‘matilgach, unga sovutgich yoki isitgich moslamalar kiygiziladi. Odatda temperatura bir me’yorda ko‘tarilib, tezligi bir soatda 60°C bo‘lishi kerak.
Kargin tarozisining sxemasi:
1-ko ‘taruvchi stolcha; 2 - namuna solinadigan stakancha; 3 - puanson; 4 - latundan yasalgan qobiq; 5-tarozipallalarini tenglashtiruvchi yuk; 6-oynacha; 7- termopara.
Polimer deformatsiyasi har 3-5°C da aniqlab boriladi. Buning uchun tarozi pallasidan toshlar oz-ozdan olib turiladi; muvozanatda turgan puanson tosh oiingach, og‘ir!igi bilan namunani bosadi. Puansonning muvozanat holati oichab oiingach, yana tosh olinadi, natijada puansonda qo‘shimcha bosim vujudga keladi. Malum vaqt (10—30 sek) dan keyin shu davr ichida puansonning namuna deformatsiyasi tufayli olgan yarigi holati oichanadi. So‘ngra tosh qaytadan tarozi pallasiga qo'yiladi, bunda puanson koiariladi. Puansonning bu holati ham oichab olinadi. Puanson holati tarozi sbayinining buriJish burchagini aniqlashi bilan belgilanadi. Puansonning holatlari orasidagi farq namunaning ish temperaturasida berilgan kuch ta’siridagi deformatsiya miqdorini ifodalaydi. Deformatsi yani bu usulda o‘lchashning afzalligi shundaki, issiqlik ta’sirida asbobning deformatsiyalanishi olingan yakunlarga ta’sir etmaydi.
Polimer deformatsiyasini har xil temperaturada oichab, polimer deformatsiyasining temperaturaga qarab o‘zgarish grafigi chiziladi. Bu grafik «termomexanik egri chiziq» deb yuritilad.
Quyi temperaturada T, (shishalanish temperaturasi)nuqtagacha defor- matsiya oz va qaytar boiib, jism qattiq holatda boiadi. Shartli ravishda TA bilan belgilangan bu oraliqda polimer shishasimon holatda boiadi.
Temperatura ko‘tarilishi bilan deformatsiyalanish ham asta-sekin koiarila boradi, qattiq va mo‘rt jism yumshoq va elastik boia boradi. Bu oraliq yuqori elastik holat boiib, qaytar deformatsiyaga egadir va shartli ravishda T (oquvchanlik temperaturasi) bilan belgilanadi. Shunday qilib, T h va To orasida polimer yuqori elastik holatda boiar ekan. Temperatura yana ko‘tarilganda qaytmas deformatsiya qovush- qoqoquvchanlik vujudga kelganiigidan deformatsiya miqdori juda tez oshib ketadi, temperatura To dan yuqori bo`lganda polimer qo- vushqoq-oquvchan holatga o‘tadi. Shunday qilib, chiziqsimon amorf polimer qizdirilgan shishasimon holatdan yuqori eiastik holat orqali qovushqoq-oquvchan holatga o'tadi. Bir holatdan ikkinchi holatga o‘tishda ma`lum temperatura oralig`i mavjud bo`ladi. Bu oraliqlar- ning temperatura shkalasidagi o‘rni polimerming tuzilishi va kimyoviy tarkibigagina bog`iiq bo`lmay, balki berilayotgan mexanik kuch tezli- giga ham bog`iiqdir.
Ta’sir etuvchi kuch tez—tez takrorlanganda yuqori elastiklik va plastik deformatsiya yuqori temperaturada namoyon bo`la boshlaydi. Shishala- nish temperaturasining ta’sir etuvchi kuch tezligiga bog`iiqligi bu tem- peraturaning fazoaviy o'zgarish temperaturalaridan tubdan farq qilishini ko‘rsatadi. Fazaviy o'zgarishlar faqatgina termodinamik parametrlar (masalan, bosim) bilan belgilansa, amorf polimerlardagi fazaviy o‘zgarish ter- modinamik parametrlar bilan emas, balki deformatsiyaning dinamik sha- roiti bilan belgilanadi. Undan tashqari, amorf polimerlaming bir holatdan ikkinchi holatga oMishi fazaviy o‘zgarishlardagidek, aniq temperaturaga ega bo`lmasdan, har doim temperatura oralig`iga (5-10°C) ega. Bunda amorf polimerlarda bir fizik holatdan ikkinchisiga sakrab o‘tish sodir bo`lmaydi.
Amorf polimerlaming bu uch fizik holatini alohida-alohida o‘rga- nishga kirishishdan oldin molekulyar massaning T h va To ga ta’sirini hamda yuqori eiastik holatning temperatura oralig`ini tekshirib chiqamiz.
Bir gomologik qatordagi chiziqsimon polimerlaming termomexanik egri chiziqlari keltirilgan. Bu gomologik qatoming quyi g’zolari (1-4 egri chiziqlar) faqatgina shishasimon holatda bo`ladi, bosh- qicha aytganda, ularning mexanik xususiyatlari quyi molekulyar amorf moddalar xususiyatiga o‘xshash bo`ladi. Qatoming polimerlanish da- lijasi oshib borishi bilan polimerlarga xos bo`lgan elastiklik (4-10 egri chiziqlar) namoyon bo`ladi. Polimer moddalar uchun esa T h va To ning molekulyar massaga qarab o‘zgarishi turlicha bo`ladi: molekulyar massaning oshishi bilan Tq kattalashib borsa T h deyarli o'zgarmay qoladi. Bu quyidagi hollar bilan bog`langan.
|
| |
