Kitob eltuvchilik.
AKM, ARM va kutubxonalarda mustaqil
kutubxonaga kelib-keta olmaydigan nogironlar, nafaqaxo‘rlar,
uy bekalari, kasalxonada yotganlar va boshqalarning uylariga
kitoblar eltib beriiadi. Bu ishga faol kitobxonlar, o‘z ixtiyori bilan
kitob eltishni xohlovchilar jalb qilinadi. Har bir kitob eltuvchiga
alohida formular to‘ldirilib, uning ustiga «Kitob eltuvchi—КЕ»
deb yozib qo‘yiladi va har bir kitobxonga formular to ‘ldiriladi,
ularga AKM, ARMdan foydalanish qoidalariga amal qilib kitob
lar beriiadi. Formular AKM, ARM abonementida kitob eltuvchi-
ning familiyasi yozilgan ajratgich orqasida saqlanadi.
Kitob eltuvchi kitobxonlarning huzuriga borganida kitoblar
bilan birga kitobxonlarning formularini ham olib boradi, ularga
270
www.ziyouz.com kutubxonasi
berilgan va qaytarilgan kutubxona nashrlarini rasmiylashtiradi.
Kitobxon nashr olganligi uchun imzo chekadi.
Bibhobuslar
. Bu kitob tashishga ixtisoslashgan avtobusdir.
Asosiy ARMda belgilangan kun va soatlarda bibliobus ARM xo-
dirni bilan birgalikda ko‘chma mahalla punktlari bo‘ylab shahar
joylarida har o ‘n kunda bir marta, qishloq joylarida har ikki-uch
haftada aylanib, adabiyotlar tarqatadi. Bibliobus mashinasida
Internet tarmog‘iga ulovchi tizim o‘rnatilib, uzoq qishloq, ovul-
lardagi aholiga borib xizmat ko‘rsatadi. U ko‘cha yoki mahalla-
ning m a’lum bir manzilida to‘xtaydi. Har bir manzilda uch soat-
dan ko‘p to ‘xtamasligi kerak. Bibliobus mudiri o‘zi xizmat
ko‘rsatayotgan yerning ixtisosi va aholisining milliy tarkibiga
qarab, adabiyotlar oladi yo tarqatadi. Bibliobusda ham barcha qi
lingan ishlar kundalikka yozib boriladi. Estoniya, Latviya,
Shvetsiya, Shveysariya va Litva mamlakatlarida bibliobuslar
uchun maxsus avtobuslar jihozlari va reklama suratlari bilan
ajratilgan hamda har yili bibliobuslar tanlovi o'tkaziladi.
Alisher Navoiy nomidagi 0 ‘zbekiston Milliy kutubxonasi
qoshidagi RUK tomonidan aholiga axborot-kutubxona xizmati
ko‘rsatishning bir qator me’yoriy va qonuniy hujjatlari ishlab
chiqilgan. Shulardan ayrimlari: har qanday AKMning xizmati-
dan foydalanish qoidalari ishlab chiqiladi va u kitobxon o‘qishi,
ko‘rishi uchun qulay joyga osib qo‘yiladi, suhbatlarda ulardan
foydalaniladi, elektron pochta orqali tarqatiladi, kutubxonaning
veb-saytiga joylashtiriladi.
Qoidalar quyidagi qismlardan iborat bo‘ladi:
1. Umumiy qoidalar. Bunda qoidalarning maqsadi, qaysi qo
nuniy hujjatlarga asoslangani, AKMning bu qoidasi nimalarni
nazarda tutganligi, nimalarni tartibga solishi, qaysi bo‘limlarda
amalga oshirilishi, ish vaqti va boshqalar ko‘rsatiladi.
2. Axborot-kutubxona muassasasining huquq va burchlari.
AKMning majburiyatlari — kutubxona fondini tashkil etish, hi-
sobga olish, saqlash, foydalanishga berish, kitobxonlarga kitob
fondidan foydalanishning barcha yo'llarini ochib berish, elektron
kutubxonani va elektron katalogni tashkil etish, yig‘ma elektron
katalogda ishtirok etish, kitobxonlaming axborotga boMgan
271
www.ziyouz.com kutubxonasi
qiziqishlarini va talablarini to ‘liq o ‘rganish hamda samarali
qondirish, ishlash madaniyatini ko‘tarish, zarur axborotni qi-
dirishda yordam berish, kitobxonlarning intellektual, ma’naviy-
ma’rifiy, axloqiy, ta ’limiy ehtiyojlarini qondirish uchun barcha
sharoitlarni yaratish kabilar. Huquqi — foydalanuvchilar tomo
nidan kutubxonaga keltirilgan zararni undirib olish, yo‘qotil-
gan yoki zarar keltirilgan adabiyotlar o ‘rniga boshqa adabiyot-
lami olish, yo‘qolgan adabiyot o‘rniga jarima undirish, muddati
o'tgandan so‘nggi davr uchun jarima undirish deb ko‘rsatiladi.
3. Foydalanuvchilarning majburiyatlari va huquqlari.
Ularning huquqlari — AKMdan erkin foydalanish va axborot
resurslariga erkin kirish, o'zining istak-xohishiga, qiziqishiga
ko‘ra axborotni tanlash, xizmatni tanlash, har qanday so‘roviga
yarasha ma’lumot olish, o‘quv zallarida texnika va kompyuter
vositalaridan foydalanish, o ‘zlarining shaxsiy kompyuterlari,
noutbuklari, kalkulatorlari, pleyerlaridan foydalanish, dasturiy
ta’minotdan foydalanish, elektron katalogdan foydalanish va boshq.
Majburiyatlari — qoidalar bilan tanish bo‘lishi, axborot-
kutubxona resurslariga, texnika vositalariga, mebellar va boshqa
jihozlarga ehtiyotkorlik bilan muomalada bo‘lishi, har bir hujjatni
olayotganda sinchkovlik bilan ko‘rib chiqishi, olgan adabiyotini
yo‘qotgan holda adabiyotlar o‘rniga jarima to ‘lashi yoki boshqa
adabiyotni topshirishi, AKM ishining sifatiga ta’sir qiladigan
harakatlarni qilmasligi, kitobxonlik chiptasini avaylab-asrashi,
yo‘qotmasligi, 30 kun ichida manzilining, ish joyining yoki o‘qish
joyining o‘zgarganligi haqida ma’lumot berishi va boshqalar.
4. AKMdan foydalanish tartibida kitobxonlik chiptasining
mohiyati, uning huquqidan foydalanish qoidalari, buyurtmalarni
rasmiylashtirish qoidalari beriladi.
5. Foydalanuvchilarning javobgarligi qismida kitobxon tomo
nidan yo‘l qo‘yilgan salbiy harakatlar uchun belgilangan jazo
choralari ko‘rsatilgan.
6. AKM xodimlarining javobgarligi qismida ham jazo choralari
eslatiladi.
0 ‘zbekiston MKning axborot-kutubxona va boshqa xizmat
turlari haqidagi nizom quyidagi qismlardan iborat:
272
www.ziyouz.com kutubxonasi
1. Umumiy qoidalar. Bunda nizomning maqsadi, tartibi,
qonuniy asoslari berilgan. Axborot-kutubxona xizmatining
ma’nosi, turlari, yo‘naIishlari, qaysi qonuniy hujjatlarga tayangani
ko‘rsatiJgan. Axborot-kutubxona xizmatlariga AKF haqida to‘liq
axborot berish, axborot manbalarini qidirishda samarali masla-
hat berish, vaqtincha o‘quv zallarida foydalanish uchun ada
biyotlar berish, KAA orqali xizmat ko‘rsatish, elektron resurs-
larga kirishga sharoit yaratish kabilar. Kitobxonlarga taqdim eti-
ladigan pulli xizmat turlari ko‘rsatilgan.
2. Axborot-kutubxona xizmati ko‘rsatish ishini tashkil etish.
Xizmat qoidalari tushuntiriladi, o‘quv zallarida xizmat ko‘rsatish
va zallarning turlari berilgan. Kitobxonlarga xizmat ko‘rsatish
bo‘limlari haqida ma’lumot beriladi.
3. Taqdim etilayotgan axborot-kutubxona xizmat turlarining
tartibi, ulardan foydalanish qoidalari berilgan.
4. AKXni takomillashtirishda marketing faoliyati. Pulli va
bepul xizmat ko‘rsatish tizimi, xizmat turlari haqida aholiga
m a’lumot berish, uning usullari, maqsadi yoritiladi.
5. AKXni taqdim etishning tartibiga talablar yoritilgan.
|
