M. E. Mamarajabov, D. E. Toshtemirov, O‘. A. Yuldashev informatika o‘qitish metodikasi

279 
Bu bosqichlar o‘zida multimediali o‘rgatuvchi dasturlar yaratish 
ko‘nikmasini shakllantirishda muhim hisoblanadi. Biror bosqichni 
o‘zlashtirmaslik o‘rgatish jarayonini to‘liq bo‘lishini ta’minlay olmaydi. 
Agarda biror bosqich bo‘yicha bo‘lg‘usi o‘qituvchida bilimlar avvaldan 
mavjud bo‘lsa, unda malakasini oshirish bo‘yicha qo‘shimcha imkoniyat 
paydo bo‘ladi.
Odatda o‘rgatuvchi multimediali dasturiy vositalar yaratish bilan 
kompyuter dasturchilari shug‘ullanadilar. Ammo bu dasturchilar o‘zlari 
yaratayotgan mahsulot sifati bo‘yicha yetarli bilimga ega bo‘lsalarda, 
ko‘p hollarda o‘qitish metodikasini yetarlicha o‘zlashtirmagan 
bo‘lishlari mumkin. Bu esa o‘rgatuvchi dasturiy vositaning metodik 
talablarga to‘liq javob berishini ta’minlay olmaydi. Shu sababdan, 
dasturiy 
multimedia 
mahsulotlarni 
yarata 
olish 
malakasini 
shakllantirishda ko‘p bosqichli tayyorgarlikni amalga oshirish zarur. 
Ushbu tayyorgarlikning dastlabki bosqichi informatika fanini 
o‘rganish bilan bog‘liq bo‘lib, informatikaning umumiy asoslarini 
o‘rganish ommabop dasturlar bilan tanishishni ta’minlaydi. 
Boshlang‘ich bosqichda albatta MS Windows qobig‘i va MS Office 
dasturiy paketi o‘rganilishi lozim. Bu dasturlarni o‘zlashtirish 
zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanishning dastlabki 
qo‘nikmalarini shakllantiradi. Bunda grafik qobiqlar bilan ishlash 
ko‘nikmasining shakllanishi oddiy va tushunarli dasturlar kompyuter 
texnologiyalarining amaliy metodlarini o‘rganishni dastlabki bosqichida 
muhim ahamiyat kasb etadi. MS Office komponentlari ma’lum ma’noda 
universal sanalgani uchun talabalarni axborot texnologiyalarini 
o‘zlashtirishlarida mustahkam asos bo‘ladi.
Tayyorgarlikning ikkinchi bosqichi – grafika dasturlari bilan 
ishlashga o‘rganishdan iborat. Bu bosqich grafikaning turlariga mos 
ravishda bir qancha kichik bosqichlarga bo‘linadi:
o
rastrli;
o
vektorli;
o
uch o‘lchamli;
o
animatsiyali.
O‘rganish ketma - ketligi juda muhim emas, ammo animatsiya 
asoslari 
bilan 
tanishishni 
statik 
grafikaning 
barcha 
turlarini 
o‘zlashtirgandan keyin amalga oshirish maqsadga muvofiqdir.
Birinchi bosqichdagi kabi grafikani o‘rganishni eng ommaviy 
dasturlardan boshlash kerak. Adobe PhotoShop rastrli grafika dasturlari 
orasida keng ommalashgan bo‘lib, bu dasturda rastrli rasmlar bilan 

280 
ishlashning samarali metodlari mujassamlashgan. Bundan tashqari, 
mazkur dasturning oxirgi versiyalari vektorli jarayonlarning ma’lum bir 
imkoniyatlariga ega. Agarda boshlang‘ich ko‘nikmalar zaruriyati bo‘lsa, 
u holda Windows va Office ning standart dasturlari MS Paint va MS 
Photo Editor dan foydalanish mumkin. Bu ikki dastur ma’lum bir 
doirada PhotoShop ning imkoniyatlari va metodlarini takrorlaydi. 
Rastrli grafika vositalarini o‘rganishda urg‘uni yangi tasvirlarni 
yaratishga emas, balki tayyor tasvirlarni tahrirlashga qaratmoq darkor. 
Chunki, talaba o‘rgatuvchi dasturlarni yaratishda rassom sifatida emas, 
balki tahrirchi, korrektor sifatida kasbiy faoliyat olib boradi. Rastrli 
dasturlar birinchi navbatda skaner yordamida olingan yoki Internetdan 
olingan tasvirlarni tahrirlashda yordam beradi.
Ommaviyligi jihatdan Corel Draw dasturi ham keng tarqalgan. 
Adobe firmasining yanada sodda dasturlaridan biri – Illustrator sanaladi. 
Bu ikki dastur vektor grafikasining keng imkoniyatli vositasini tashkil 
qiladi. Vektorli dasturlar turli grafiklarni va chizmalarni yaratish, 
tahrirlash uchun samarali vositalardir.
Uch o‘lchamli grafika umumiy dasturning majburiy qismiga kirishi 
shart emas, chunki u faqat real ob’ektlarni modellashtirishda ishlatiladi. 
Ammo, 3D ni o‘rganishni aniq va tabiiy fanlar yo‘nalishlari bo‘yicha 
o‘qituvchilar tayyorlash ta’lim mazmuniga kiritishni tavsiya etish 
mumkin. Eng ko‘p tarqalgan uch o‘lchamli redaktorlar sifatida 3D 
Studio Max va Maya larni qarash mumkin. Ular uncha murakkab 
bo‘lmagan interfeysga ega. Rastrli va vektorli grafika bilan ishlash 
bilimlariga ega bo‘lib, uch o‘lchamli grafikada ishlash ko‘nikmasini 
tezda o‘zlashtirish mumkin. 
Animatsiyali grafikani yaratishni bir- biriga yaqin interfeysga ega 
yuqorida keltirilgan dasturlarda amalga oshirish imkoniyati mavjud. 
Ular asosan grafika turlari bilan farqlanadi: rastrli grafika uchun Adobe 
ImageReady , vektorli grafika uchun – Corel R.A.V.E., uch o‘lchamli 
grafika uchun esa – 3D Studio Max o‘rinlidir.
Navbatdagi bosqichda ovoz bilan ishlash metodlari o‘rganiladi. Bu 
yerda ovozlarni yozish, tahrirlash va qayta yaratish masalalari muhim 
hisoblanadi. Bu masalalarni Sound Forge dasturi yordamida hal etish 
mumkin. Bu dastur ovozni yozish, fayllarni asosiy ovoz formatlariga 
o‘tkazishni amalga oshiradi. Undan tashqari, mazkur dastur yordamida 
ovozlarni tahrirlash, ovozga maxsus effektlarni qo‘shish imkoniyatlari 
ham mavjud. Ovozlarni eshitish uchun ommabop bo‘lgan Winamp 
dasturidan foydalanish mumkin. Ammo multimedia mahsulotlarida ovoz 

281 
namoyish etiladigan dastur bilan integrallashgan bo‘lib, eshitish uchun 
maxsus vositalarni talab etmaydi.
Grafika yaratish va ovoz bilan ishlash bilimiga hamda metodlariga 
ega mutaxassis keyingi navbatda multimedia mahsulotlarini namoyish 
etish va yaratish vositalarini o‘rganadi. Bunga birinchi navbatda HTML- 
dasturlash, ya’ni WYSIWYG dasturlari guruhiga mansub MS Word, MS 
FrontPage, Macromedia Dreamweaver bilan ishlash, MS PowerPoint da 
namoyishlar tayyorlash kiradi. Shuningdek, murakkabroq bo‘lgan 
multimediali interaktiv namoyish yaratish dasturi bo‘lgan Macromedia 
Flash, grafika va ovozni qayta ishlash, shuningdek, animatsiya yaratish 
dasturi bo‘lgan Adobe AfterEffect va boshqa dasturlarni tavsiya etish 
mumkin. Bu bosqichda talaba o‘zi o‘rgatuvchi multimedia ilovalarini 
yaratishni bilishi zarur.
Metodik bosqich bo‘lg‘usi mutaxassisga «qanday va qaysi vositalar 
bilan o‘quv materiallarini o‘quvchiga yetkazish kerak?» degan savolga 
javob berishi zarur. Bu bosqichda ular o‘zlarining grafika bo‘yicha 
bilimlari asosida va kompyuterning audio imkoniyatlarini bilgan holda, 
qaysi vaziyatlarda axborotlarni qanday uzatish maqsadga muvofiqligini 
aniq bilishlari shart.

Download 5,02 Mb.