296
10.2. Informatika va axborot texnologiyalari fanini o‘qitishning
zamonaviy vositalaridan foydalanish
Har qanday ta'lim tizimining axborot muhiti uchun asosiy AKT
vositasi shaxsiy kompyuter bo‘lib, uning imkoniyatlari unga o‘rnatilgan
dasturiy ta'minot bilan belgilanadi. Dasturiy ta'minotning asosiy toifalari
tizim dasturlari, dasturlar va dasturiy ta'minotni ishlab chiqish vositalari.
Tizimli dasturlar, birinchi navbatda, boshqa barcha dasturlarning asbob-
uskunalar va shaxsiy kompyuter foydalanuvchisining dasturlar bilan
o‘zaro ta'sirini ta'minlaydigan operatsion tizimlarni o‘z ichiga oladi.
Kommunal xizmatlar yoki yordam dasturlari ham ushbu toifaga
kiritilgan. Ilova dasturlariga axborot texnologiyalarining vositasi bo‘lgan
dasturlar kiradi - matnlar,
grafikalar, jadval ma'lumotlari va boshqalar
bilan ishlash texnologiyalari va boshqalar.
Zamonaviy ta'lim tizimlarida universal ofis ilovalari va AKT
vositalari keng qo‘llaniladi: matn protsessorlari, elektron jadvallar,
taqdimotlarni tayyorlash dasturlari, ma'lumotlar
bazasini boshqarish
tizimlari, tashkilotchilar, grafik paketlar va boshqalar.
Kompyuter tarmoqlari va boshqa shunga o‘xshash AKT vositalari
paydo bo‘lishi bilan, avvalambor dunyoning istalgan nuqtasidan tezkor
ma'lumot olish imkoniyati tufayli ta'lim yangi sifatga ega bo‘ldi.
Internetning global kompyuter tarmog‘i orqali dunyo axborot
resurslariga (elektron kutubxonalar, ma'lumotlar
bazalari, fayllar
omborlari va boshqalar) tezkor kirish mumkin. Ikki milliardga yaqin
multimedia hujjatlari eng ommabop Internet- resurs WWW Internetda
chop etildi.
Elektron tarmoq, tarqatish ro‘yxatlari, yangiliklar guruhlari va
chatni o‘z ichiga olgan boshqa keng tarqalgan AKT vositalari tarmoqda
mavjud. Real vaqt rejimida aloqa qilish uchun maxsus dasturlar ishlab
chiqilgan bo‘lib, ular ulanishni o‘rnatgandan so‘ng
klaviaturadan
kiritilgan matnlarni, shuningdek ovoz, tasvir va boshqa fayllarni uzatadi.
Ushbu dasturlar uzoqdan foydalanuvchilarga mahalliy kompyuterda
ishlaydigan dastur bilan ishlashga imkon beradi.
Yangi ma'lumotlarni siqish algoritmlari paydo bo‘lishi bilan
kompyuter tarmog‘i orqali uzatilishi mumkin bo‘lgan ovoz sifati
sezilarli darajada oshdi va odatiy telefon tarmoqlarida ovoz sifatiga
yaqinlashishni boshladi. Natijada nisbatan yangi AKT vositasi - Internet
telefoniya juda faol rivojlana boshladi. Internet orqali maxsus jihozlar va
297
dasturlardan foydalangan holda audio
va video konferentsiyalar
o‘tkazish mumkin.
Telekommunikatsiya
tarmoqlarida
ma'lumotlarning
samarali
olinishini ta'minlash uchun avtomatlashtirilgan izlash vositalari mavjud,
ularning maqsadi global kompyuter tarmog‘ining axborot resurslarida
ma'lumotlarni to‘plash va foydalanuvchilarga tezkor qidiruv xizmatini
taqdim etishdir. Qidiruv tizimlaridan foydalangan holda siz Internetdagi
hujjatlar, multimedia fayllari va dasturlarini qidirishingiz, tashkilotlar va
odamlar to‘g‘risidagi manzil ma'lumotlarini olishingiz mumkin.
AKT tarmoq vositalari yordamida real vaqt rejimida o‘quv, uslubiy
va ilmiy ma'lumotlardan keng foydalanish, onlayn konsultativ yordam,
ilmiy- tadqiqot faoliyatini tashkil etish, virtual o‘quv mashg‘ulotlari
(seminarlar, ma'ruzalar) o‘tkazish imkoniyati paydo bo‘ladi.
Ochiq va masofadan turib o‘qitish tizimlari nuqtai nazaridan muhim
bo‘lgan bir nechta asosiy axborot sinflari mavjud.
Bunday
texnologiyalardan biri bu video yozish va televizor. Videotasvirlar va
tegishli AKT vositalari ko‘plab talabalarga eng yaxshi o‘qituvchilarning
ma'ruzalarini tinglashga imkon beradi. Ma'ruzalar bilan videotasvirlar
maxsus video darslarida ham, uyda ham ishlatilishi mumkin. Shunisi
e’tiborga loyiqki, Amerika va Evropa o‘quv kurslarida asosiy materiallar
bosma ommaviy axborot vositalarida va video tasmalarda taqdim etiladi.
Televidenie, eng keng tarqalgan AKTlardan biri sifatida,
odamlar
hayotida juda katta rol o‘ynaydi: deyarli har bir oilada kamida bitta
televizor mavjud. Ta'lim televideniesi dasturlari butun dunyoda keng
qo‘llaniladi va masofaviy o‘qishning eng yaxshi namunasidir. Televizor
tufayli bilimlarni keyinchalik nazorat qilishsiz, shuningdek, maxsus test
va imtihonlardan foydalangan holda bilimlarni sinab ko‘rish
qobiliyatisiz, tinglovchilarning umumiy rivojlanishini oshirish uchun
keng auditoriya uchun ma'ruzalar tinglash imkoniyati paydo bo‘ldi.
O‘rganilayotgan materialning asosiy qismini saqlash va uzatish
imkonini beradigan kuchli texnologiya bu kompyuter tarmoqlarida
tarqatiladigan va CD- ROMga yozilgan o‘quv elektron nashrlari. Ular
bilan individual ishlash materialni chuqur o‘zlashtirish
va tushunishga
imkon beradi. Ushbu texnologiyalar tegishli takomillashtirilgan holda
mavjud kurslarni individual foydalanishga moslashtirish, o‘z- o‘zini
o‘rganish va olingan bilimlarni o‘z- o‘zini sinash uchun imkoniyat
yaratadi. An'anaviy kitobdan farqli o‘laroq, o‘quv elektron nashrlari
sizga materiallarni dinamik grafik shaklida topshirishga imkon beradi.
298
Ta'limda axborot- kommunikatsiya texnologiyalari vositalari
quyidagi toifalarga bo‘linadi:
