Муҳим вакиллари
Этилацетат- рангсиз, ўзига хос хушбўй ҳидли, 77 oC да қайнайдиган суюқлик. Сувда 8 % атрофида эрийди. Саноатда сирка кислотаси ва этанолдан сульфат кислота иштирокида олинади.
Этилацетат нитроцеллюлоза, ацетилцеллюлоза ва бошқа бир қатор полимер материалларни эритиш учун, локлар тайёрлаш учун қўлланилади.
Бутилацетат- рангсиз, хос хушбўй ҳидли, 126 oC да қайнайдиган суюқлик. Сувда оз эрийди. Саноатда сирка кислотаси ва бутанолдан сульфат кислота иштирокида олинади. Лок-бўёқ саноатида нитроцеллюлоза ва полиэфир смолаларнинг эритувчиси сифатида ишлатилади.
Винилацетат- 73 oC да қайнайдиган рангсиз суюқлик. Сирка кислотасига катализатор иштирокида ацетилен бириктириб олинади. Кислород ва катализатор иштирокида этилен ва сирка кислотасидан олиш методи ҳам ишлаб чиқилган. Винилацетат осон полимерланади. Поливинилацетат (ПВА) елимлар ва лок-бўёқ маҳсулотлари ишлаб чиқаришда ишлатилади.
Поливинилацетат гидролиз қилинса яна бир муҳим полимер-поливинил спирти (ПВС) ҳосил бўлади. ПВС дан синтетик тола, плёнкалар, елимлар, эмульгаторлар ишлаб чиқарилади.
Аксарият мураккаб эфирлар ёқимли ҳидга эга бўлганлиги учун озиқ-овқат (мева эссенциялари) ва парфюмерия саноатида ишлатилади.
HCOOC2H5
|
Этилформиат, ром эссенцияси
|
CH3CH2CH2COOC2H5
|
Этилбутират, ананас эссенцияси
|
CH3CH2CH2COOCH2CH2CH(CH3)2
|
Изоамилбутират, нок эссенцияси
|
(CH3)3CHCH2COOR
|
Алкилизоваератлар, олма эссенцияси
|
CH3COOCH2C6H5
|
Бензилацетат, жасмин эссенцияси
|
Малон эфири-199 oC да қайнайдиган ҳушбўй ҳидли рангсиз суюқлик. Малон эфири молекуласида фаол метилен гуруҳи мавжуд бўлганлиги учун C-H кислота хоссасига эга.
Натрий этилат иштирокида этил спирти муҳитида малон эфири натри диэтилмалонат ҳосил қилади. Ушбу бирикма осон алкилланади, ацилланади ва бошқа электрофил реагентлар билан реакцияга киришади.
Малон эфири галогенланади, нитрозоланади. Органик синтезда карбон кислоталар, гетероциклик бирикмалар олиш учун ишлатилади.
Масалан алкилмалон эфирлари гидролиз қилинганда алкилмалон кислоталари ҳосил бўлади. Улар ўз навбатида осон декарбоксилланиб монокарбон кислоталарга айланади.
Фтал кислотасининг мураккаб эфирлари рангсиз суюқликлар бўлиб, сувда эримайди. Сульфат кислотаси иштирокида фтал ангидриди ва тегишли спиртдан олинади.
Диаллилфталат-полимер композициялар тайёрлашда қўшимча сифатида, ҳамда поивинилхлорид, алкид смолалар учун пластификатор сифатида ишлатилади.
Дибутилфталат- поливинилхлорид, нитроцеллюлоза, полиакрилатлар ва синтетик каучуклар учун асосий пластификаторлардан бири. Дибутилфталат ҳашаротларни ҳайдовчи восита (репеллент) сифатида ҳам ишлатилади.
Диоктилфталат-пластификатор ва репеллент сифатида ишлатилади.
Полиэфирлар- дикарбон кислоталар ёки уларнинг ангидридлари ва кўп атомли спиртлар (гликоллар ва глицерин) дан олинадиган полимерлардир. Терефтал кислотасининг диметил эфири ва этиленгликолдан полиэтилентерефталат полимери олинади. Ушбу полимердан тўқимачилик саноатида кенг қўлланиладиган синтетик тола-лавсан (терилен) тайёрланади.
Малеин ангидриди ва гликоллардан малеин кислотасининг полиэфирлари-полималеинатлар олинади. ушбу полимерлар пластик шиша тайёрлашда боғловчи сифатида ишлатилади. Полималеинатларда қўшбоғлар борлиги учун “тикилган” структурали полимерлар ҳам ҳосил қила олади.
Фтал ангидриди гликоллар, глицерин ёки пентаэритрит билан полифталатлар-алкид смолалари ҳосил қилади. Глицерин билан реакция натижасида глифтал смолалари, пентаэритрит билан эса пентафтал смолалари ҳосил бўлади.
Алкид смолалари кўпинча бошқа компонентлар, масалан тўйинмаган ёғ кислоталари ва уларнинг эфирлари қўшиб модификация қилинади. Шундай йўл билан қурийдиган алкид смолалари олинади.
Алкид смолалари локлар ва бўёқлар тайёрлашда ва линолеум ишлаб чиқаришда боғловчи сифатида ишлатилади.
Бутиролактон-204 oC да қайнайдиган рангсиз суюқлик бўлиб, бутандиол-1,4 ва тетргидрофуранни каталитик окисдлаб ёки қаҳрабо ангидридини селектив қайтариб олинади. Бутиролактон эритувчи сифатида ва органик синтезда хош ашё сифатида ишлатилади.
АЦИЛГАЛОГЕНИДЛАР
|