28
asosiy
xossalari shundan iboratki, bu vektorlar yordamida cheksiz katta kristallar
hosil qilish mumkin. Eng oddiy parallelopiped shakldagi kristall quyidagicha:
R=n
1
a
1
+n
2
a
2
+n
3
a
3
n
1,
n
2,
n
3
- butun sonlar,
R-kristall panjara hajmi (kattaligi).
Shu elementar yacheykalarning bir butunligicha
ustma-ust hollarda
ko’chirilsa, kristall panjara vujudga keladi. Bunday takrorlanuvchi atomlar guruhi
bazis
deb yuritiladi.
2.5-rasm. Elementar yacheykaning ko’rinishi
Ixtiyoriy kristallning bazisi va translyatsion kattaligi aniqlangan bo’lsa, bu
kristall panjara aniqlangan bo’ladi. Umuman olganda, kristallar ma’lum bir
nuqtaviy simmetriyaga ega bo’ladi, ya’ni bu panjaraning ma’lum
bir aylanishlar
siljitish, akslantirish orqali yana o’zining joyiga keltirish mumkin. Nuqtaviy
simmetriya elektron mikroskop yordamida aniqlanadi.
Shu nuqtaga qarab
monokristallarni anizotropiya xossasiga ega ekanligini aniqlash maqsadida uni
azimutlar yoki qutbiy burchaklarga burib fizik xossalarini aniqlash mumkin.
a)
1 b) 1m v) 2 g) 2mn
2.6-rasm. Simmetriyalarning ko’rinishi
a) 2.6-rasmda berilgan shaklning berilgan o’qqa
yoki tekislikka nisbatan
simmetriyasi yo’q. Ushbu shakl faqat 360
o
li burchakka burilganda o’zi bilan o’zi
a
1
a
2
a
3
29
ustma-ust tushadi. Bunday quyi simmetriyaga ega bo’lgan jismlarning xalqaro
belgilanishi
