tashkilotlaming favqulodda vaziyatlardan muhofaza qiiish sohasidagi
majburiyatlar»da muhofaza inshootlari zaruratga qarab oldindan barpo
etilishini ta’minlashlari hamda ularni doimo shay
hoiatda saqlab turishlari
lozim, deb ta’kidlangan. Himoya inshootlari fuqarolarni tabiiy ofatlar,
avariya va halokat oqibatlaridan hamda qirg‘in quroliar ta’sir omillaridan
va ulaming ikkilamchi ta’sir omillaridan saqlaydigan boshpanaiar
hisoblanadi.
Himoya inshootlari quyidagilarga bo ‘linadl:
a) vo'nalishiga ko'ra: fuqarolarni saqlashga, boshqaruv tizimlarini
joylashtirishga mo‘ljallangan;
b) joylashgan o‘miga ko‘ra; alohida joylashgan (metropolitenlar va
tog‘-kon qurilishlari);
d) qurilish muddatiga ko‘ra - oldindan qurilgan va tez quriladigan:
e) himoyalash darajasiga ko‘ra
- boshpana, RSB va oddiy boshpana
(ochiq yoki yopiq yerto‘lalar).
Boshpana — odamiami hamma ta’sir omillaridan (yuqori harorat,
radioaktiv, portlovchi va kuchli zaharli moddalar), inshootlar buzilganda
ularning qismlaridan hamda qirg‘in quroliar va oddiy hujumkor quroliar
ta’siridan saqlaydi.
Boshpanaiar odamlarni qabul qilish soniga ко ‘ra 5 sinfga bo ‘linadi:
kichik (150-300 kishi), o'rtacha (300-600 kishi), katta (600 dan ko‘p)
va boshqalar.
Boshpanani qurishda quyidagi talablar qc‘yiladi:
1) 3 sutkadan kam bo‘lmagan muddatda saqlash;
2) suv bosmaydigan joylarda qurish;
3)
oqar suvlardan, kanalizatsiya kommunikatsiyalaridan hamda quri
lish kommunikatsiyalaridan uzoqroq joylarda qurish;
4) chiqish va kirish eshiklarining bo‘lishi.
Boshpana m a’lum jihozlar bilan jihozlanishi shart, jumladan: sha-
mollatgich, sanitar-texnik jihozlar, havodagi zaharli moddalami, radio
aktiv birikmalami va biologik vositalami tozalovchi uskunalardan iborat
bo‘lishi kerak. Boshpana asosiy va qo‘shimcha xonalardan tashkil topadi.
Asosiy
xonalarga - odamlar, boshqaruv tizimlari, tibbiy xizmat tizimlari
joylashtiriladi, qo‘shimcha xonalarda jihozlar, asbob-uskunalar, oziq-
ovqatlar, suv va boshqa kerakli vositalar joylashtiriladi. Bu boshpanana-
lar
juda mustahkam qurilganiigi, germetikligi yuqoriligi va sanitar-gigi-
yenik sharoiti bo‘lganligidan aholini bir necha kun davomida betalafot
165
saqlashi mumkin. Boshpanalar odamlar yotadigan va turib saqlanadigan
holda bo‘ladi. Turib saqlanadigan boshpanalar uchun ishlab chiqarish,
m a’muriy va aholi yashaydigan baland uylaming yerto‘lalaridan foy-
dalaniladi. Bunda butun qirg‘in qurollari omillaridan saqlovchi qismlar,
elementlar o‘matilib, boshpanaga qo‘yilgan talablar bajariladi.
Boshpana
bir necha bo‘limlardan tashkil topib, har biriga 50-75 odam sig‘ishi ke
rak. Ular yarusli qilib jihozlanadi va har bir odamga 0,5 m2 joy to‘g‘ri
kelishi ko‘zda tutiladt.
Boshpana juda yaxshi germetik ravishda qurilishi, ya’ni devorlari,
xona bo‘limlari juda zich qilib ishlanishi zarur. Aks holda tashqaridan
radioaktiv, kimyoviy va biologik zaharlovchilar havo bilan birga kirishi
mumkin. Boshpanada kamida ikkita qarama-qarshi
tomondan kiradigan
eshik va ehtiyot eshigi bo‘ lishi kerak. Eshiklar tambur tipida ikki qavatli
qilib germetik ravishda yopiladigan bo‘lishi lozim. Eshikning tashqi to
moni juda mustahkam materialdan yasaladi, sababi, u yadro portlaganda
chiqadigan to ‘lqin zarbidan saqlaydi.
Boshpanalar filtrlaydigan, havo almashtiradigan asbob-uskunalar bi
lan jihozlanadi. Ularda elektr, aloqa, suv hamda
kanalizatsiya va isitish
tarmoqlari ham bo‘lishi kerak. Boshpanada dozimetr, kimyoviy razvedka
jihozlari, himoyalovchi vositalar, o ‘t o‘chirish qurollari, oziq-ovqatlar, suv
zaxirasi va dori-darmonlar boTishi shart.
Agar favqulodda vaziyatda alohida qurilgan boshpanalar boTmaganda
tez jihozlanib foydalanadigan boshpanalar quriladi.
Bunday boshpanalarni
metropolitenlar, yer osti yo‘llari, inshootlaming yerto‘ialarini kerakli
jihozlar bilan jihozlab tayyorlanadi.
