Yer silkinganda inshootlarda bo‘lsangiz, darhol eshik,
oyna ustunlari
tagiga turib oling. Tartib va osoyishtalik saqlansin.
Fuqaro muhofazasi shtabi yo‘riqnomalariga e’tibor qarating!»
9.2. Radiatsiya va kimyoviy ta’sirlarga qarshi omillar
RQ va KTQ omillar deyilganda ionlantiruvchi nurlar (g), zaharli
kimyoviy moddalar va odamga kuchli ta’sir etuvchi moddalar (KTZM)
ta’sirini kamaytirishga mo‘ljallangan kompleks omillar tushuniladi. RQ
va KTQ omillarida quyidagi vazifalar ko‘zda tutiladi:
a) radiatsiyaviy-kimyoviy holatni aniqlash va baholash;
b) dozimetrik va kimyoviy nazoratni tashkil etish va o‘tkazish;
d) radiatsiyaga qarshi himoyalanish rejimlarini ishlab chiqish;
e) radioaktiv va kimyoviy shikastlanishda fuqarolarni himoyalash
uslublari hamda KTQ omillari bilan ta’minlash (bunda gazniqoblar, maxsus
kiyim-kechaklar va boshqa vositalami yig‘ish, saqlash, taqsimlash);
f) radioaktiv va kimyoviy shikastlanish oqibatlarini
tugatish omillari
(maxsus sanitar qayta ishlash, yashash, ishlash joylarini, inshootlami
zararsizlantirish va boshqa omillar).
Radiatsion va kimyoviy holatni aniqlash va baholash. Radiatsiyaviy-
kimyoviy holatni baholash - RQ va KTQ omillarning asosini tashkil etib,
uni o‘tkazishdan maqsad:
- fuqaro muhofazasi tizimlariga kiruvchi fuqarolaming ishlash
qobiliyatlarini baholash;
- ishchi-xizmatchilaming ish faoliyatlarini
baholash va ulardan
foydalanish chegaralari;
- evakuatsiya davrida tibbiy yordam ko‘rsatish hajmi;
- fuqarolarni sanitar-qayta ishlovdan o‘tkazish hajmi;
- jihozlami, transport vositalarini, shaxsiy saqlovchi vositalami,
kiyim-kechaklami, ish joylarini dezaktivatsiya va degazatsiya qilish;
- radiatsiyaviy-kimyoviy zararlangan hududlarda qolgan suv >ar>,
oziq-ovqat va boshqalami qayta ishlab foydalaniladi va boshqa
o m ilia r
bajariladi.
Dozimetrik va kimyoviy holatni baholash
- obyektning fuqaroiar
muhofazasi shtabi, uning tizimlari, jumladan, razvedka bo‘!im!ari
amalga oshiradi (ya’ni radiatsiyaviy-kimyoviy va umumiy razvedka
bo‘limlari), Oziq-ovqatlar, suv va vemlaming zararlanifh thrahw.i
161
radiometrik va kimyoviy laboratoriyalarda aniqlanadi. Dozimetrik
baholashda odamlarni va yer usti jmslarining radiatsiya nurlari bilan
nurlanganligi hamda zararlangan joylarda
odamlarning olgan nur
dozalari aniqlanadi. Nurianganlik darajasi guruh holda va yakka tartibda
tekshiriladi. Guruhni tekshirishda, tizimlar, sexlar bo‘yicha odamlarning
olgan nur dozalari hamda ularning ishlash qobiliyatlari aniqlanadi.
Dozani aniqlovchi ID-1 va DKP-50A
(5-rasm) dozimetrlar 10-12
odamidan iborat guruhlarga taqsimlanadi. Yakka tartibda esa ID-11 markali
shaxsiy nur dozasi o‘lchovchi jihoz ishlatiladi. Mana shu ikki usul bilan
(guruh va yakka tartibda) sexlardagi,
guruhlardagi, tizimlardagi odamlar
olgan nur dozalari o'lchanib, jumalga yozib boriladi. Fuqarolarning
umuman olgan nur dozalari qiymatiga qarab tizim boshlig‘i, o‘sha
fuqarolarning ishlash qobiliyatlari, zararlangan hududlarda bo‘lish
vaqtlarini aniqlab beradilar. Odamlar, texnika, jihozlar va boshqa kiyim-
kechaklarning radioaktiv changlardan zararlanishi DP-5 jihozi bilan
aniqlanadi va mR/soat bilan o‘lchanadi. Oziq-ovqat,
suv va yemlaming
radioaktiv changlardan zararlanish darajasi radiometrik usulda aniqlanadi
va Ki/kg yoki Ki/1 da o‘lchanadi, Shaxsiy saqlovchi vositalar, texnika,
oziq-ovqat, suv, yashash joylari va obyektlaming zaharli moddalar, kuchli
ta’sir etuvchi zaharli moddalar (KTZM) bilan zabarlanishi kimyoviy
jihatdan baholanadi. Kimyoviy baholash natijalariga qarab odamlarni
shaxsiy saqlovchi
vositalarsiz yurish-turishi, texnikalar va inshootlaming
degazatsiyalash darajasi, oziq-ovqatlar,
suvlar va boshqa vositalami
zararsizlantirish aniqlanadi. Kimyoviy nazoratda kimyoviy razvedka
jihozlari: VPXR, PXR-MV yordamida o‘tkaziladi (3-4 rasmlar).
Demak, dozimetrik va kimyoviy nazorat o ‘z vaqtida, to‘g ‘ri o‘tkazilsa,
odamlarning ish qobiliyatlarini va turmush darajalarini birmuncha saqlash
imkoniyatlariga ega boMamiz.
Radioaktiv va kimyoviy shikastlangan
