G o m o sfera - inisonning faoliyat jarayonida uning turgan o ‘mi
tushuniladi. Masalan: ishlovchining obyektdagi, sexdagi, b o iim d a g i joyi.
T exnosfera - ishlovchining doimiy ravishda
ish jarayonidagi xavfli
joyi. Masalan: ishchining tokar yoki frezer dastgohidagi ish joyi yoki
payvandlovchining bevosita payvandlanayotgan qism lar holatidagi ish
joyi tushuniladi.
Xavfsizlikni ta ’m inlashning 3 uslubi mavjud:
1. Gom osfera bilan texnosferani bir-biridan vaqt yoki joy jihat-
dan
uzoqlashtirish
usuli,
bu
usulda
ishlab
chiqarish jarayonini
m exam zatsiyalashtirish
v a avtomatlashtirish, jihoz, uskunalam i ma-
sofadan turib boshqarish, robotlami qo‘llash v a boshqa boshqaruv
tizim lari orqali am alga oshiriladi. Masalan, konserva sanoatida sharbatlar
ishlab
chiqarishda, atom elektr stansiyalarida texnologik jarayonlam i
boshqarishda, avtom obilsozlikda y ig ‘ish jarayonidagi ishlami bajarishda
m asofadan turib m exanizatsiyalashtirilgan jarayonlar orqali boshqariladi.
2. X avfsizlik
qoidarini
qo‘llab xavflami
bartaraf
qiiish yoki
texnosfera (ishlab chiqarish m uhiti)ni norm allashtirish ham da texnosfera
xarakteristikalarini inson xarakteristikalarini xarakteristikalariga mos-
lashtirishga asoslangan. Bunda gom osfera va texnosfera ko ‘rsatkichlari
bir-biriga yaqinlashtiradi. B u usul ishlovchilam i shovqin, chang, gaz,
yoritilganlik, harorat, jarohatlanish va boshqa xavfli omillardan him oya
qilishga qaratilagan tadbirlar majmuasini ham da xavfsiz
uskuna jihozlarni
qo‘liash orqali am alga oshiriladi. Masalan, to ‘qim achilik kombinatlarida
yuzaga keladigan ishlab chiqarish changlari; jihozlardan chiqadigan
shovqin, ish joylarning yoritilganligi v a boshqa ko‘rsatkichlar m e’yor
darajalarida b o iis h i talab etiladi.
3. Ish joylaridagi ishlovchilami him oya vositalari yordam ida himoya-
iashga asoslangan. Bunda texnosfera xarakteristikalarini o ‘zgartirish uchun
har xil him oya vositalri qoilaniladi. Masalan,
shovqin chiqadigan ishlab
chiqarish tarm oqlarida shovqinga qarshi qurilmalar, kimyo sanoatida zaharli
gazlarni ish joyidan kam aytiruvchi-soiuvchi shkaflar, yuqori hair>rai‘i
ish joylarida sovitish qurilmalarini ishlatish, zaharli kimyoviy m oddalar
ishlatiladigan joyiarda inson organizmini him oya qiluvchi vositalam i
q o ila s h va boshqalarni aytish mumkin. Ammo
real shart-sharoitlarda
yuqoridagi usullam ing faqat bittasini q o ila s h orqali ishlovchilam ing
/.aruriy xavfsizlik darajasini ta ’minlash m um kin bo i m a vdLiliA il-htwkha
.imiild;i.i>i iisullarni tatbiq etish orqalig'ma maqsadi;
17
U N i V E R S IT E l !
j
