• M ustahkam lash uchun savollar
  • II BOB ISHAB CHIQARISH MUH1TIDA INSON OMILI 2.1. Inson m ehnat faoliyatiga ta ’sir etuvchi om illar
  • M avzuni o‘zlashtirish uchun zarur b o ig a n tayanch




    Download 8,77 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet9/244
    Sana27.05.2024
    Hajmi8,77 Mb.
    #254799
    1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   244
    Bog'liq
    Hayot faoliyati xavfsizligi. Tojiboyev M. Nigmatov M

    M avzuni o‘zlashtirish uchun zarur b o ig a n tayanch
    so‘z va iboralar:
    Xavf; real xavf; potensial xavf; xavfsizlik; faoliyat xavfsizligi; 
    xavflam ing taksonom iyasi; 
    xavflaming nom enklatura^; 
    xavflaming 
    kvantifikatsiyasi; xavflam ing identifikatsiyasi; faoliyat; x av f - sabab -
    oqibat tushunchalari; m ehnat faoliyatida «gomosfera»; m ehnat faolivatida 
    «texnosfera»; xavfsizlik uslublari; xavfsizlik vositalari;
    20


    M ustahkam lash uchun savollar:
    1. Hayot faoliyati xavfsizligining vazifalari nimalardan iborat?
    2. Xavflam ing m ohiyatini va mazmunini tushuntirib bering.
    3. «Hayot faoliyati xavfsizligi» fanining asosiy tushunchalarini 
    tushuntirib bering?
    4. Faoliyat xavfsizligini ta ’m inlashning qanday uslublarini bilasiz?
    5. Faoliyat xavfsizligini ta’minlashda qanday vositalardan foyda­
    laniladi?
    6. Xavflam ing qanday turlarini bilasiz?
    7. X avflam ing kvantifikatsiyasi deganda nimani tushunasiz?
    8. X av f - sabab - oqibat tushunchalarining o ‘zaro bog‘liqligini 
    tushuntirib bering?
    9. Texnosfera tushunchasining mohiyatini tushuntirib bering?
    10. «Hayot faoliyati xavfsizligi» fanining maqsadi nimalardan iborat?
    21


    II BOB
    ISHAB CHIQARISH MUH1TIDA INSON OMILI
    2.1. Inson m ehnat faoliyatiga ta ’sir etuvchi om illar
    Odam umrining k o ‘p vaqtini m ehnat egallaydi, agar inson ish 
    faoliyatida 
    o‘rnatilgan barcha tartib-qoidalarga rioya qilmasa, bu, o ‘z 
    navbatida, inson m ehnat faoliyatiga va so g'ligiga jiddiy ta ’sir ko'rsatishi 
    mumkin. Ishlab chiqarish sharoiti - bu irtsonni o ‘rab turgan atrof 
    muhitning bir qismini tashkil qilib, uning tarkibiga tabiat-iqlim ga bo g‘liq 
    bo ‘lgan ham da insonning kasbiy faoliyatiga ta ’sir etuvchi xavfli va zararli 
    om illar (shovqin, silkinish, zaharli tutunlar, gazlar, changlar, nurlanishlar 
    va hokazo) kiradi.
    Xavfli om illar deganda - m uayyan bir sharoitda inson so g‘ligiga 
    zarar keltirishi yoki organizmni halokatga olib kelishi tushiniladi. Zararli 
    om illar esa - insonning ish faoliyatiga salbiy ta ’sir k o ‘rsatishi yoki biror- 
    bir kasallikka olib keluvchi holat tushuniladi. Ish sharoitida ishning 
    qandayligiga va ish joyining qanday tashkil ctilganligiga bo g‘liq.
    Xavfli v a zararli om illam ing ta ’sir xususiyatlari ularning tarkibiga, 
    tizilishiga, fizik-kimyoviy xossalariga, miqdoriga, inson tana a ’zolariga 
    ta ’sir etish yollariga, holatiga, uchuvchanligiga, suvda, y og ‘da eruv- 
    chanligiga va boshqa k o ‘rsatkichlariga bog ‘liq.
    A ksariyat xavfli om illarga - ishlab chiqarishdagi zaharli kimyoviy, 
    biologk moddalar, ionlantirish xususiytiga ega bo‘lgan nurlar va boshqa 
    kuchli ta ’sir etuvchi kuchlar kiradi.
    Zaharli kim yoviy m oddalam ing yo ‘l q o ‘yiladigan oxirgi darajasidan 
    (UQOD) yuqori miqdorda, yoki biologik xavfli ta ’sirlam ing (patogen 
    m ikroorganizm lam ing) inson tanasiga o 'tishi natijasida kuchli kimyoviy, 
    yoki biologik zaharlanish yuz berib, insonning o ‘lim iga olib keladi. 
    Shuningdek, ionlantirish xususiytiga ega b o ‘lgan nurlarning yuqori 
    m iqdordagi d o ‘zasi ta ’sirida ham inson hayoti x av f ostida qoladi.
    Zaharli om illarga - ishlab chiqarishdagi changlar, tutunlar, gazlar, 
    b ug‘lar, y o ‘l qo‘yiladigan oxirgi darajadan (YQOD) yuqori qiym atga ega 
    bo ‘lgan ishlab chiqarish m ikroiqlim ining gigiyenik m e ’yorlari. shovqinlar, 
    titrashlar, yoritilganlik, elektr va m agnit m aydonlari va boshqa ta ’sirlar 
    kiradi.
    22


    Zaharli om illarning inson tana a’zolariga o‘z-o‘zidan o ‘tishi yoki 
    ta’sir etishi va tanada yig ‘ilishi natijasilda kasb kasalliklari kelib chiqadi. 
    Masalan, ishlab chiqarish changlari P nevm okom io z kasalliklaridan 
    tashqari teri kasalliklarini ham keltirib chiqaradi (bular xususida 111 bobda 
    batafsil m a’lumotlar keltirilgan).
    Xavfli va zararli om illar ta ’siridagi zararlar deb, ish imumdorligining 
    pasayishi, zaharlanish va kasb kasalliklarining paydo bo ‘lishi, kasal- 
    lanishning ortib ketishi ham da vaqtinchalik mehnat faoliyatining 
    yo‘qotilishi v a boshqa salbiy oqibatlarga olib kelishiga aytiladi.
    Ishlab chiqarish muhitidagi xavfli va zararli om illar 4 guruhga bo‘linadi 
    (ГОСТ 12.0.003-83 - Xavfli va zararli ishlab chiqarish k o ‘rsatkichlari 
    tasnifl)
    1. Fizikaviy
    2. Kimyoviy.
    3. Biologik.
    4. Psixofiziologik.
    Ishlab chiqarishdagi zararlar deb, ish unum dorligining pasayishi, 
    zaharlanish va kasalliklam ing paydo boMishi, kasallanishning ortib 
    ketishi va vaqtinchalik m ehnat faoliyatining y o ‘qotilishi va boshqa salbiy 
    oqibatlarga olib kelishiga aytiladi. Xavfli va zararli om illarning quyidagi 
    turlari mavjud:
    K im yoviy (zaharli m oddalam ing paydo b o ‘lishi v a ularning inson 
    organizm iga salbiy ta ’sir ko'rsatishi).
    Fizikaviy (shovqin, silkinish, va boshqa turdagi titrashlar, nurlanishlar, 
    iqlim o'zgarishlari: ob-havo haroratining isishi yoki sovib ketishi), 
    atm osfera bosimining o'zgarishi yoritilish darajasi, chang-to‘zonlarning 
    ko‘tarilishi va boshqalar).
    Biologik (kasallangan mikro organizmlar, m ikrob preparatlari, biologik 
    pestitsidiar va boshqalar).
    Jism oniy (statistik va dinamik) zo ‘riqish - o g ‘ir yukni olib o ‘tish, 
    inson jism oniy holatining buziiishi, inson tana a ’zolarining katta bosim 
    ostida bo ‘ I ish i va boshqalar.
    Fiziologik (jism oniy harakatlanishning cheklanishi - ginokeniziya).
    Psixologik (nerv faoliyatining zo ‘riqishi - aqliy faoliyatni keragidan 
    ortiq ishlatish, his-hayajonning ortib ketishi).
    Fan v a texnika taraqqiyot yutuqlarining keng su r’atlarda m ehnat 
    liutliyatida qoMlaniiishi inson m ehnat faoliyatining ham da ishlab сг'-Цтг':'"
    23


    m uhitining o ‘zgarishiga olib keladi. Shu bilan birga bunday mehnat 
    insonning iqtisodiy, sotsial va ilmiy salohiyatining oshishiga ham da uning 
    har tom onlam a barkaraol rivojlanishiga o ‘z ta ’sirini ko'rsatadi.

    Download 8,77 Mb.
    1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   244




    Download 8,77 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    M avzuni o‘zlashtirish uchun zarur b o ig a n tayanch

    Download 8,77 Mb.
    Pdf ko'rish