M Ü h a z I r ə №1 heyvandarliq fermer təSƏRRÜfatinin istehsalat prosesləRİ p L a n

5. Qırxım məntəqəsində işin təşkili.

Aqreqat rəisi…………….…………1

Sazlayıcılar…………….……….….2

Qoyunu qırxımı verənlər .…….…...6

Qoyun qırxanlar………….…….…..24

Yun aparanlar……………….……...1

Tərəziçi…………………….………1

Tərəziçinişanlayıcı……….………...1

İtiləyicilər………………….……....2

Böyük sinifləşdirici……….…….…1

Sinifləşdiricinin köməkçisi.…….…1

Presləyici………………….…….….1

Presləyicinin köməkçisi…..………1

Gözətçi……………….…………….1

Elektrik stansiyasını işə salan……...1
Məntəqənin ştatına köməkçi fəhlələr, avtomobil sürücüsü, aşpaz, yükləyicilər-çirkli yunu seçicilər və başqaları daxil deyil. Onların sayı aqreqat rəisinin sərəncamı ilə müəyyən edilir.

Aqreqatın rəisi qırxım məntəqəsində işin təşkilinə, aqreqatın fasiləsiz işləmə-sinə və onun texniki vəziyyətinə, həmçinin, təhlükəsizlik texnikası qaydalarına ria-yət olunmasına cavabdehdir. Qırxım maşınının, elastik valların, yun preslərinin və güc şəbəkəsinin işinə sazlayıcı məsuliyyət daşıyır; onun vəzifəsinə, həmçinin qoyun qırxanlara qırxma və maşınla davranma qaydalarının öyrənilməsi daxildir.

İtiləyici vaxtlı-vaxtında maşının kəsən hissələrini itiləməli, itiləyici aparatı yaxşı texniki vəziyyətdə saxlamalı və qırxım aqreqatına xidmət göstərməlidir. Qo-yun qırxanlar qoyunu yaralamadan, qırxılmamış hissə buraxmadan qırxmalı, qırxım vaxtı yunu qoparmamalı və çirkləndirməməlidirlər. Vericilər qoyunları vaxtında qırxım yerlərinə verməli və işdən sonra qırxım məntəqəsinin otağını təmizləməli-dirlər. Yunaparanlar yunu hesablayıcı-tərəziçiyə təhvil verməli və qoyun qırxan-ların iş yerlərini təmizləməlidirlər.

Yunun düzgün tənzim edilməsinə, onun kənar qarışıqlar­dan təmizlənməsinə və yığılmasına icracı cavab verir. Hesablayıcı-tərəziçi yunu çəkir və hesablayır, qırxım məntəqəsinin yanacaq-yağlama materiallarının sərfini hesaba alır. Presləyicinin vəzifəsinə standart ölçülü tayların düzgün doldurulması və preslənməsi daxildir.

Qırxım məntəqəsindəki iş qaydası təsərrüfatın müdiriyyəti tərəfindən müəy-yən edilir. İşin həcmini və ardıcıllığını müəyyən etmək üçün texnoloji xəritə tərtib edilir. O, iki hissədən ibarət olur: birinci hissədə işin həcmi və xidmətedici heyətin sayı, ikinci hissədə isə istismar xərclərinin hesablamaları verilir.

Xidmətedici heyət öz vəzifəsini yaxşı bildikdə və düzgün yerinə yetirdikdə qırxım məntəqəsində iş mütəşəkkil gedir, yüksək məhsuldarlıq əldə edilir.

Maşınların istismarına başlamazdan əvvəl təzə bıçaqlar və daraqlar neftdə yuyularaq solidoldan təmizlənir, onların iş səthlərinin düzxətliliyi yoxlanılır. Lazım gəldikdə iş səthləri itilənir. Maşının gövdəsində lingin tənzimlənməsi yoxlanılır. Maşının və eleastik valın sürtünən hissələri yağlanır.

Növbəlik texniki xidmət zamanı maşın çirkdən təmiz­lənir, kütləşmiş kəsici cütlər dəyişdirilir, maşının gövdəsində hisslərin bərkidilməsi və lingin təmiz-lənməsi, həmçinin, elastik valların bütövlüyü və onların etibarlı bərkidilməsi yox-lanılır. Oynaq mexanizmin dişli çarxları, sıxıcı patron, dayaq milin yuxarı başlığı və elastik valın içliyini ucluğu solidol ilə, kəsici hissələr, ekssentrikin diyircəyi, ötürücü val, dayaq milin aşağı başlığı və fırlanma mərkəzi avtol ilə yağlanır. Yunu çox çirkli olan heyvanları qırxdıqda hər 1-1,5 saatdan bir sürtünən hissələr yuyulur və yağ-lanır.

Vaxtaşırı xidmət etdikdə (hər 40-50 saat işlədikdən sonra) elastik vallar sökü-lür, hissələr neftdə yuyulur, yoxlanır, yağlanır və yığılır. Mühərrikin karterindəki yağ dəyişdirilir və süzgəc yuyulur, generator yoxlanır və təmizlənir.

Qırxım mövsümü qurtardıqdan sonra elektrik qırxım məntəqəsinin bütün avadanlığı konservasiya edilir. Aqreqatlar sökülür, təmizlənir və ağ neftlə yuyulur, iş səthləri yağlanır. Maşınlar yığılır və yağlı kağıza bükülür. Aqreqatın komplekt­ləri taxta qaba yıxılır və temperaturu 3⁰ C-dən aşağı olmayan quru otaqda saxlanılır. Saxlanılma müddətində aqreqatın komplektləri vaxtaşırı yoxlanılır və lazım gəldikdə yenidən konservasiya edilir.

Qadağan olunur: kəsən açarın qoşulmuş vəziyyətində elektrik stansiyasının generatorunu işə salmaq, qırxım ma­şını yerdə olduqda və elektrik valının burulmuş vəziyyətində elek­trik mühərrikini işə salmaq, aqreqat işləyən zaman paylaşdırıcı lövhədə qoruyucuları dəyişdirmək, yanacaq bakına yanacaq doldurmaq, elektrik stansiyasını və güc şəbəkəsini kiçik təmir etmək, maşının kəsici detallarını tutucusuz itiləmək və cilalamaq, hidrosistem yağla dolu olmadıqda presin elektrik mühərrikini işə salmaq.

Yanğın təhlükəsizliyi məqsədi ilə qırxım məntəqəsində məftillər və elektrik mühərrikləri binanın yanğın təhlükəsi hissələrindən aralı asılmalıdır. 15A-dən çox cərəyan hesab­lan­mış əriyən qoruyucuları qoymaq olmaz. Generator və elektrik mü-hərrikləri rütubətdən qorunmalıdır. Qırxım məntə­qəsində çoxlu miqdarda qırxılmış yunu saxlamaq qadağandır. İş yerini yanğın əleyhinə vasitələrlə (odsöndürənlərlə, qum dolu yeşiklərlə, qarmaq və bellərlə) təchiz etmək lazımdır. Dərman yığılmış qutu olmalıdır. Papiros çəkmək üçün xüsusi yer ayrılmalıdır.

Qırxım məntəqələrində bütün işçilər xələt, yaxud kombinezonla və ayaq-qabı ilə təmin edilməlidirlər. Brusellyoz xəstəliyinə tutulmuş qoyunların yunu ilə işlədikdə əvvəl corab, xüsusi gözlük və respirator verilir, xələt isə kombinizonla əvəz edilir. Yoluxmanın yayılması qarşısını almaq üçün xüsusi geyimi qırxım məntəqəsindən kənara çıxarmaq qadağandır.

Quşçuluq heyvandarlığın bir sahəsi olmaqla başqa sahə­lə­rə nisbətən daha çox gəlirli və çox tez yetişən sahədir. Hazırkı bazar münasibətlərinə nəzərən quş-çuluğun bütün məhsullarının istehsalı həmişə səmərəlidir. Bu sahədə alınan çıx-daş məhsullardan və tullantıdan lazımınca istifadə olunur. Ümumiyyətlə quşçu-luqda tullantı məhsul yoxdur.

-əmtəəlik (yumurtalıq və ətlik istiqamətli);

-damazlıq;

-mövcud cinsləri təkmilləşdirmək və onlara uyğun yeni xüsusi cinslər yarat-maq üçün nəzərdə tutulmuşdur;

-əmtəəlik təsərrüfatlar üçün hibrid toyuq-fərələrin yetişdirilməsi üzrə ixti-saslaşmış;

- inkubator-quşçuluq stansiyaları.

Quşçuluq təsərrüfatlarının ölçüləri sayına görə;

-ətlik istiqamətli - əmtəəliklər bir ildə təhvil verilən;

-broylerlərin (cücələrin, hinduşkaların, ördəklərin, qaz­la­rın) sayına görə;

-damazlıqlar - yaşlı quşların başlanğıc sayına görə;

-ixtisaslaşdırılmışlar - hibrid toyuq-fərələrin illik reali­zasiyasına görə;

-inkubator-quşçuluq stansiyaları - yumurta yerlərinin sayına görə.

Müasir yumurtalıq istiqamətli, əmtəəlik quşçuluq komp­leks­lərinin fabriklə-rinin və fermalarının layihələşdiril­məsin­də, tikilməsində və yenidən qurul-masın-da aşağıdakı tip-ölçülər tövsiyə olunur:

- cavan quşları sürünü təmir etmək üçün və onsuz yetiş­dirməklə qəfəsdə və ya döşəmədə saxlanılan sənaye tipli yumurtlayan toyuq fermaları 10, 15,25, 50 və 100 min baş üçün;

- ana sürüsüz,

- sənaye tipli yumurtlayan toyuq fabrikləri min baş üçün;

- ərzaq yumurtası istehsalı üzrə qapalı tsikli quşçuluq fabrikləri;

Ətlik istiqamətli ixtisaslaşdırılmış əmtəəlik quşçuluq təsərrüfatları üçün, adətən, aşağıdakı, ölçülər qəbul edilir:

- ana sürüsüz cücəbroyler fermaları 30,160, 250, 320, 500 və 1000 baş üçün;

- hinduşka - broyler fermaları 25, 50 və 100 min baş üçün;

- ana sürülü qaz fermaları 10, 60 və 120 min baş üçün;

- qapalı tsikilli cücə - broyler quşçuluq fabrikləri 3, 4, 6 və 8 milyon baş üçün;

- hinduşka-broyler quşçuluq fabrikləri 250, 500 min baş­lıq sürü üçün;

- qapalı tsikilli ördək-broyler quşçuluq fabrikləri 500, 750, 1000 və 1500 min baş üçün;

- qapalı tsikilli qaz quşçuluq fabriki 250 və 500 min baş üçün.

Qapalı tsikilli:

- ərzaq yumurtası istehsalı üzrə,

- cücə-broylerlərin yetişdirilməsi üzrə: birliklər, damaz­lıq təsərrüfatları, inkibator quşçuluq stansyaları və başqa ixti­saslaşdırılmış iri quşçuluq təsərrüfatları layihələndirilməyə verilmiş tapşırıqla müəyyən edilən ölçülərə malik olmuşdur.

Quşçuluq təsərrüfatının tərkibinə bilavasitə bütün növ­dən və yaşdan olan quşları saxlamaq üçün nəzərdə tutulan binalar, inkubatorlar, kəsim sexləri, yumur-ta anbarları, emalat­xanalar, yem və inventar anbarları, yaşayış və mədəni-məişət istiqamətli obyektlər daxildir. Bundan başqa, iri quşçuluq fab­rikləri tikildikdə yumurtadan yumurta tozu emalı, ət-südün və ətlələk unu istehsalı, zıalın emalı ixtisaslaşdırılmış sexlərin yaradılması nəzərdə tutulur.

Torpaq sahəsinin xarakteri və yerləşməsi təsərrüfatın ölçüsündən və istiqa-mətindən, həmçinin, sanitariya texnikası baytarlıq və yanğın əleyhinə tələblər nə-zərə alınmaqla quşla­rın növündən və saxlanılma sistemindən asılı olaraq müəy-yən edilir. Fermanın ərazisi abad olmalı, texnoloji meydançalarda bərk örtüyü, yağış və səth sularını aparan qurğusu olmalıdır. Quşçuluq təsərrüfatlarının tikintisi üçün qrunt suları 1,5 m-dən az dərinlikdə yerləşən torpaq sahələrindən istifadə olunması məqsədəuyğun deyildir.

Quş damlarının binaları əlverişli olmalı və öz qabaritlə­rinə görə texnoloji prosesin tələblərinə cavab verilməlidir. Binanın inşaat konstruksiyaları optimal mikroiqlimin saxlanıl­masını təmin etməli, axın-texnoloji xətlərin tətbiqinə yol ver­məli və sanitariya baytarlıq tədbirlərinin yerinə yetirilməsi üçün rahat olma-lıdır. Son illər quşları qəfəsdə saxlamaq üçün çoxmərtəbəli binalar daha çox tiki-lir. Quşçuluq ferması yaşayış binalarından ən azı 300 m, quşçuluq fabriki isə 1000 m-dən artıq məsəfədə yerləşdirilməlidir. Quşçuluq təsərrüfatının ətrafın­da hündür çətirli ağaclar əkilir. Onlar nəinki bioloji süzgəc, həm də küləkdən mühafizə rolunu da yerinə yetirir.

Şəkil 6.1. 200 min baş yumurtlayan toyuq quş fabrikinin baş planının sxemi:
1-yumurtlayan 5 min baş toyuq(ana sürü) üçün quş damı; 2- qəfəsdə saxnalınan yumurtlayan toyuqlar üçün 30 min yerli korpus; 3-yeni mühitə uyğunlaşdırmaq üçün 12-15min baş cavan quş üçün bina; 4-cücələr üçün 50 min yerlik batareya cexi; 5-təmiz xətli 1000 toyuqluq quş damı; 6-ana sürünün cücələri üçün 12 min yerlik quş damı; 7-dörd inkubatorluq inku­batoriya; 8-növbədə 140-460 min yumurta anbarı; 9-məhsuldarlığı ğündə 25 t qarışıq yem və 22 t həçm qarışıq olan yem cexi; 10-1000 t-luq qarışıq yem ambarı; 11- silos və kökümeyvəlilər üçün yer; 12-yumurta-quş qab­ları və nəqliyyat vasitələri üçün sanitariya-profilaktika məntəqəsi olan kö­məkçi-istehsal binaları bloku; 13-avtomaşınlar üçün (15 ədəd) açıq daya­nacaq; 14-avtomaşınları yuma meydançası; 15-benzindoldurma ko­lon­kası; 16-məhsuldarlığı növbə ərzində 3 t olan kəsim məntəqəsi; 17-cü­cə­ləri kökəltmək üçün 36 min yerlik batereya cexi; 18-mərkəzi qazanxana; 19-kömür üçün meydanca; 20-on adamlıq briqada evi; 21-iyirmi adamlıq bri­qada evi; 22-kontoru (15 adamlıq) və keçidi olan kantor-məişət otaqları bloku; 23-baytar bloku; 24-avtotərəzi; 25-solyarium; 26-3000 m³-lik dö­şənək anbarı; 27-2000 m³-lik dəşənək anbarı; 28-transformator yarım­stansiyası.

Quşlar qəfəsdə saxlanılan 200 min baş yumurtlayan toyuq üçün quş fab-rikinin baş planı şəkil 6.1-də göstərilmişdir. Şəkildən göründüyü kimi, quşçuluq fabrikinin baş planı tex­noloji əlamətlərinə görə zonalara ayrılmışdır (ana sürüsü, sənaye sürüsü və istehsal köməkçi sürü). Onlar elə yerləşdirilir ki, yüklərin daşın-ma yolları qısa, ayrı-ayrı istehsal sahələri arasında nəqliyyat əlaqəsi rahat olur və texnoloji proses ye­rinə yetirildikdə sanitariya və zootexniki tələblər təmin olunur.

Bütün quş damları, su kəməri, kanalizasiya, tənzimlənən mikroiqlim və işıq-landırma ilə təyin edilir. Yumurtalıq istiqa­mətli quş fermalarında quş fabrik-lərində yumurta və ət 6.2.saylı şəkildə qöstərilmiş texnoloji sxem üzrə istehsal olu­nur. Ana sürüsünün quş damlarından yumurta inkubatoriya daxil olur; oradan birgünlük cücələr yetişdirilmək üçün bina­lara nəql etdirilir; burada 60 günlüyə qədər saxlanılır. Yetişdi­rildikdən sonra beçələr və az inkişaf etmiş fərələr kəsim sexi­nə daxil olunur, qalan toyuqlar əsas sənaye sürüsünü tamamla­maq üçün gön-dərilir. Yaxşı yumurtlayan toyuqlar ana sürünün quş damlarına göndərilir. Əsas sənaye sürüsü il ərzində 120 % dəyişdirilir. Çıxdaş edilmiş yumurtlayan toyuqlar kəsim sexinə göndərilir. Yumurta sənaye sürüsü quş damlarından yumurta anbarı-na verilir; orada onlar yuyulur, çeşidlənir və qablaşdı­rılır. Quşçuluq fabrikinin kəsim sexindən quşların cəmdəkləri realizasiyaya göndərilir, kəsim sexinin tul-lantıları, ölmüş quşlar və ziq isə emal üçün istifadə sexinə nəql etdirilir; orada ət sümük, ətlələk unu və qurudulmuş peyin alınır.

Broyler istiqamətli quşçuluq fabriklərində 6.3 saylı şəkildə fabriklərində yumurta ana sürünün quş damlarından inkubatoriyaya verilir, oradan birgünlük cücələr kökəldilmək üçün geniş qabaritli 10-20 min cücəlik quş damlarına daxil olur. 70-90 günlük cücə broylerlər və ana sürünün çıxdaş edilmiş toyuqları kəsim sexinə nəql etdirilir. Quş cəmdəkləri soyudulduqdan sonra realizasiya verilir. Kə-rim sexinin tullan­tıları, ölmüş quşlar və zil emal üçün istifadə sexinə göndərilir.

Şəkil 1.2. Yumurta istehsalı istiqamətli quşçuluq fabrikində məhsul istehsalının texnoloji sxemi.

Şəkil 1.3. Broyler istiqamətli quşçuluq fabriklərində məhsul istehsalının texnoloji sxemi.