M Ü h a z I r ə №1 heyvandarliq fermer təSƏRRÜfatinin istehsalat prosesləRİ p L a n

Sifarişçi xəttin işlənilməsinə başlamaqdan əvvəl rayon­ların "Kənd təsərrüfatı texnikası" və başqa müəssisə­lə­rinin sifarişi, layihə tapşırıqlarında nəzərdə tutulmuş tapşırıqlar və s təsdiq olunmuş sənədlər layihə təşkilatlarına təqdim edir.

İşçi xəttini tərtib edən zaman (şəkil ) baş planda, ayrı-ayrı tikinti məntə-qələrin əlaqələndirilməsi, işıq, külək, injener kommunikasiyası yeri və s. Dəqiq-ləşdirilir.

Tapşırıqların planlaşdırılması tapşırığı istehsalat xətləri­nin texnoloji tələb-lərinə uyğun olaraq aparılır.

Texnologiya elektromexanikləşdirilmiş fermanın layihə­sinin əsas və vacib his-səsini təşkil edir. İşin işlənilməsi və mahiyyəti elektromexanikləşdirilmiş iri buy-nuzlu qaramal ferması layihəsinin misalında texnoloji hissənin layihələşdi­rilməsi göstərilir.

Layihələşdirmə işi dövrü qabağı tikintinin texniki-iqti­sadi gedişinin əsas-landırılması, təsərrüfatda fermanın istehsalat istiqaməti müəyyənləşdirilir. Burada bitkiçilik məhsullarının istehsalı, onların fermaya daxil olması, həmçinin fermada hey­vandarlıq məhsullarının işlənilməsi və s. müəyyənləşdirilir.

Ferma istiqamətinin texnoloji sxeminin müəyyənləşdi­rilməsi və dəqiqləşdi-rilməsi döqründən sonra, layihənin əsas texnoloji hissəsinin göstəricilərinin öyrənil-mə­sinə başlanılır. Sxemdə ət, süd istehsalı üzrə texnoloji istiqa­mət, ayrı-ayrı heyvan qruplarının quruluşunun hesablanması və s. müəyyən­ləşdirilir: inəklər (sağılan, boğaz -südünü qurutmuş düyə), 10-60 günlük buzov, 2-4 aylıq cavanlar (4-dən 7-8 aylıq və yuxarı yaşlı), illik sürü dövrüyəsi cavanların südlük və ixtisaslaşmış fermalarda yerləşməsindən asılı olaraq iki variantda tutulur.

Südlük naxırın saxlanması üsulu tam dəqiqləşdirilir. Bu, bağlı və bağsız üsulda ola bilər (qalın döşəmədə yaxud döşə­məsiz). Malın bağsız üsulda saxlanması yalnız fermada zootex­niki-təşkilatı tədbirlər aparıldıqda tətbiq olunur.

Fermanın sahəsi müəyyənləşdikdən sonra təsərrüfatda baş plan ərazisində yer-ləşdirilməsinə başlanılır. Fermanın lazım olan miqdarda inək pəyəsi, südsağım tikintisi, yem hazırlayan sex, süni mayalama məntəqəsi, doğum şöbəsi, izalyator, buzov və cavanlar damı daxil edilir.

Tikintiləri yerlşdirən zaman çalışmaq lazımdır ki, imkan daxilində zootex-niki-sanitar tədbirlərin və yanğına qarşı təd­birləri həyata keçirmək mümkün olsun. Bunlardan sonra yar­dımcı sahələr, qaba yem və döşəmə ambarları, yeraltı silos, peyin anbarı, yanğın ləvazimatı, gəzinti həyəti və s. yerləşdi­rilir.

İllik yemə və döşəməyə olan tələbat qış və otlaq dövür­ləri üçün ayrılıqda tərtib olunr. Sutkalıq yem və döşəməyə olan tələbatla əlaqədar olaraq ferma üzrə orta illik inəyin yemə olan tələbatı müəyyənləşdirilir. Peyinin yığılması yeri və sahəyə daşınması müəyyənləşdirilir. Texnoloji ehtiyac və yanğın təhlükəsizliyinə qarşı suya olan ehtiyac hesablanır.

Layihənin texnoloji hissəsi ferma və tikinti layihəsinin texnoloji şərtləri və ferma və tikinti layihəsinin texnoloji şərt­ləri və normalarına uyğun olaraq işlənilir.

Beləliklə layihənin bu hissəsi, təsərrüfatın texnoloji isti­qaməti üzrə məlumat-ları qruplaşdırır. Bunlar fermanın isteh­salat axım xətti işlənilməsinə xidmət edəcəkdir. İqtisadi əsas­landırılmış optimal variantın seçilməsi üçün layihənin bir neçə variantını işləmək məsləhət görülür.

İstehsalat xəttində bu istehsalat xəttini yerinə yetirməkdə maşınların bir-biri ilə birləşdirilməsi nəzərdə tutulur. Hər bir maşın xətdə bir yaxud bir neçə işi ardıcıllıqla yerinə yetirir. Əgər maşın xətdə işləyir və məhsulu işlənmək üçün başqa maşına verirsə, belə xəttə axım deyilir. Axım xəttinin tətbiqi əmək məhsuldarlığını nəzərə çarpacaq dərəcədə yüksəlməsini məhsulların maya dəyərinin aşağı düşməsini təmin edir və istehsalatın avtomatlaşdırılmasına imkan yaradır.

Axım istehsalat xətti mexanikləşdirilmiş və avtomatlaş­dırılmış ola bilər. Həyata keçirilən mexanikləşdirilmiş xəttə maşının işə salınması, çıxarılması və nəzarət, rəhbər tərəfin­dən aparılır. Avtomatlaşdırılmış axım istehsalat xəttində iş prosesi səssiz avtomatla həyata keçirilir.

İstehsalat xəttinə daxil olan maşın kompleksi, onların təxmini seçilməsi və hesablanmasını tələb edir. Bunun üçün xəttin birinci maşının məhsuldarlığı axım xəttinin yükü ilə uyğunlaşdırılmalıdır. Hər maşının məhsuldarlığı, növbəti ma­şının məhsuldarlığına bərabər, yaxud əvvəlkindən bir qədər çox olmalıdır ki, xətdə, iliş-mə olmasın. Axım xəttinin planlaş­dırılması qabağı istehsalat tapşırığının mahiyyəti ilə tanış olmaq lazımdır. Məlumatlar aşağıdakı xarakterdə olmalıdır: Fermanın istiqaməti və istehsalat gücü, yaxın beş ildə təsərrü­fatın inkişaf planı nəzərə almaqla yem bazasının əsas xarakte­rizəsi, energiya ilə təmin olunması şəraiti, kanalızasiya, su ilə təminat və s.

Söz yox ki, fermada hər bir istehsalat xəttinin üstünlük təşkil edən xüsusiy-yəti vardır. Bununla yanaşı, onların bir çox ümumi cəhətdən də oxşarlığı da vardır. Bunu istehsalat xətti­nin ümumi iş qaydasında istifadə olunması məsləhət görülür.

Təsərrüfatın bütünlükdə dərindən öyrənilməsi, fermada istehsalat texnologi-yasını təyin edən əsas faktorlara baxılması lazım gəlir. Heyvandarlıq və quşçuluq fermalarında belə fak­torlardan heyvanların və quşların yemləndirilməsi və saxla­nılması üsulu sayılır.

Heyvanların yemləndirilməsi və saxlanması üsulu qəbul olunması və əsaslan-dırılmasından istehsalat layihəsinin tex­noloji sxeminin işlənilməsindən, sonra işin illik və sutkalıq həcminin hesablanmasına başlanılır. Sonradan əsas və yar­dımçı avadanlıqların seçilməsi və hesablanmasına və xəttin konstruktiv-texnoloji sxe-minin işlənilməsinə başlanır. Maşın­ların seçilməsində birinci növbədə tipik ferma-larda öz səna­yemiz tərəfindən buraxılmış maşınlardan istifadə olunması məsləhət görülür.

Layihənin sonrakı dövründə maşın və avadanlıqların istehsalat tikintilərində yerləşdirilməsi müəyyənləşdirilir. Xətt üçün sahələrin hesablanması hesabatı apa-rılır.

Bir sıra istehsalat xətlərində su, buxar, soyuq və maşın xəttinin çoxunda elek-troenergiya sərf olunur. Ona görə də sər­fin miqdarı müəyyənləşdirildikdən sonra onun sutkalıq sərf olunması qrafiki tərtib olunur. Layihələşdirmənin ən vacib və mütləq ele-mentlərdən biri xətdə işləyən işçilərin əmək təhlü­kəsizliyi və yanğın profilaktoriyasının işlənilməsidir. Layihə­nin axırıncı elementi istehsalat xəttini texniki-iqtisadi göstə­ricilərinin hesablanması və texniki kartanın tərtibidir.


3. Layihənin texnoloji hissəsinin əhəmiyyəti.

İki növ əsas istehsalat təyini axım xətti fermada heyvan­lara xidmət edənlər və heyvandarlıq və quşçuluq məhsulları­nın işlənməsi və yenidən işlənilməsi üzrə hə-yata keçirilir. Birinciyə mexanikləşdirilmiş xətdə yemlərin hazırlanması və veril-məsi, peyin və sidiyin yığılması, inəklərin sağılması, yumurtanın alınması və s.; ikinciyə -südün ilkin və yenidən işlənilməsi, yumurtaların sortlara ayrılması, broy-lerdə kəsim və cəmdəyin təmizlənilməsinin işlənilməsi, qoyunların elek­triklə qırxıl-ması və yunun sortlara ayrılması və s. daxildir. Konkret təsərrüfat şəraitində tətbiq olunan illik - Q_il, sutkalıq- Q _sut, və növbəlik - Q _növ işin həcmi təyin olunur.

İşin illik həcmi aşağıdakı disturla təyin olunur:

Q_il = mM (3.1)
Burada: m- yaxın beş ildə heyvanların (quşların) plan üzrə sayı; M-məhsulların illik plan çıxımı (yaxud material sərfi) bütövlükdə ferma üzrə yaxud baş hesabı ilə.

Orta və maksimal sutkalıq işin həcmi fərqlənir. Bu, aşağıdakılarla əlaqədardır:

Q _{mak. sut} = (3.3)

və

Q _{mak növ} =Q _{mak. sut} (3. 5)

Burada n_növ - sutkada növbəlik işçilərin sayı;  - prosesin müddətlilik əmsalıdır.

İllik, sutkalıq və növbəlik işin həcmi illik, sutkalıq və növbədə fermada olan bütün mallardan nə qədər məhsul alın­masını və sərfini göstərir. Beləliklə, bu gös-təricilər heyvanla­rın məhsuldarlıq elementlərini əks etdirir.

Təsərrüfatdaxili təsərrüfatda ixtisaslaşmanın aparılması, heyvandarlıq və quşçu-luq fermalarında istehsalat proseslərinin daha proqressiv üsulların təşkilində potok istehsalat xəttinin nə dərəcədə böyük rolunun olmasını göstərir.

Fermanın qabaqcıl texnologiya ilə təmini, əməyin səmə­rə­li təşkili, məh-suldar-lığın artmasına səbəb olur. Potok xəttinin iqtisadi səmərəliliyi artır. Axım istehsalat xəttinin məhsuldarlığının təyini metodikası verilir. Xəttin ümumi saat­lıq və istifa-dəlik yükü fərqlənir. Texnologiya sxeminin işlə­nilməsi ilə əlaqədar olaraq ümumi orta Q_ort, yaxud maksimum Q_maq. yükü aşağıdakı düsturla təyin olunur.

yaxud

Ümumi məhsuldarlıq müəyyən edildikdən sonra xəttin konstruktiv – texno-loji sxemi işlənilir.

Texnoloji prosesdə ayrı-ayrı işlərin aparılmasını təmin edən hazırda olan made-rinləşmiş, yaxud yeni maşın və ava­danlıqlar seçilir. Buraxılmış texnoloji çatış-mazlıqlar nəticə­sində xəttə ayrı-ayrı maşınlarda dayanmaqla baş verir. Ma­şında qəza hallarını azaltmaq üçün axım xəttini ayrı-ayrı sa­hələrə bölürlər. İmkan daxilində xəttin bu sahəsinə ehtiyatda olan maşınlar əlavə olunur. Boş dayanma müddətində əvvəllər toplanılmış aralıq həcmi məhsulun həcmi ilə əlaqədar olaraq, xətdə hər hansı bir maşın işi davam etdirilməlidir.

Ayrı-ayrı maşının saatlıq istifadəlik yükü.

Burada T - maşının təmiz iş vaxtı; Q maşının ümumi saatlıq yükü; T_{boş. day} - maşının texniki səbəbdən boş dayanma vaxtı, saatla.

Xəttin istifadəlik yükü aşağı düşəcək, o vaxt, əlaqədar olan boş maşınların sayı artacaqdır.

Şərti olaraq qəbul etsək ki, xəttə bütün maşınların vaxt itkisi bərabərdir, onda axım xəttinin saatlıq istifadəlik yükü - Q e. l. aşağıdakı düsturla hesablanır:

Axım xəttində ümumi qəza boş dayanmaları haqda T_{boş. day} - məlumat, T - zona MSS məntəqələrinin protokolunda qeyd olunur. İnformasiya bülletenində keçmiş B/O "Selğskoxozəystvennaə texnika" adında "Yeni traktor və kənd təsərrüfat maşını sınağının nəticələri" verilir.

1. Maşınların seçilməsi.

2. Yem sexinin texnoloji hesabatı.

3. Suya elektrik enerjisinə və buxara çəkilən xərclərin hesablanması.

Heyvandarlıq və quşçuluq sahələrinin intensivləşmə xarakteristikası ayrı-ayrı sahələrin mexanikləşdirilməsinə keçiddə, sonralar bütövlükdə fermanın istehsalat proseslərinin mexanikləşdirilməsində verilir. Axım xəttində südün alınması (südün sağılması və südün ilkin işlənməsi), yemin hazırlan­ması və paylanması, peyinin yı-ğılması və çıxarılması və s. proseslər vardır.

Axım istexsalat xəttinin işində iştirak edən maşın və avadanlıq yığımı, ferma-nın maşın sistemini təşkil edir. Hər bir maşın sistemi fermada görülən işin həcminə və qəbul olnmuş texnologiyaya tam uyğun olmalıdır.

Sənaye tərəfindən buraxılmış və təcrübədə yoxlanılmış universallaşmiş siste-mi, tipik ferma üçün texnoloji avadanlıq komplekti adlanır.

Xəttin üçün maşın sisteminin seçilməsi - fermanın kom­pleks mexanikləşdiril-məsinin layihələşdirilməsində mürəkkəb və məsul hissədir. Bu vəzifənin həllinə başlayarkən, hər şey­dən əvvəl axım xəttinin ümumi texnoloji sisteminin işlənil­məsi məsləhət görülür.

Bunu dən yemləri axım xəttinin işlənilməsi üçün maşın­lar sisteminin seçilməsi misalında göstərək. Hesab edək ki, təsərrüfatda aşağıdakı işlər üçün texnoloji sistem işlənilib: anbarda dənin alınması və çəkilməsi işlənmə yeri üçün trans­portirovka olunması, yüklənməsi, dənin təmizləyiciyə veril­məsi-təmizləyicidən buraxmaq dən bunkerinə keçmək-qarı­şığın nəzərdə tutulmuş naziklikdə xırdalanması-kompanentin bunkerə transportirovka olunması-dozirovka qarışdırmaq-bun­kerdə yığılmış qüvvəli yemin transportirovkası-çəkilməsi-hazır məhsulun keçirilməsi:

istehsal xəttinnin konstruktiv-texnoloji sxemi:

1-növ; 2-taxıl bunkeri; 3-maqnitli aparat; 4-bunker; 5-siklon; 6-xırdalanmış komponentlər üçün bunkerlər; 7-vintli transportyor; 8-kombinə edilmiş yemlər üyçün bunkerlər; 9-qarışdırıçi şnek; 10-dozator; 11-universal yem xırdalayan.
Fermada heyvanların miqdarı və istiqaməti, həmçinin qəbul olunmuş yem payı myəyyənləşdirildikdən sonra axım xəttində, işin növbəlik həcmi Q_{ort. növ} müəyyən-ləşdirilir (for­ma 1).

Hər növ yemin orta növbəlik həcmini toplayaraq nəticədə alırıq

Məlumdur ki, müxtəlif növ heyvanlar üçün dəni müəyyən olunmuş naziklikdə xırdalamaq tələb olunur. Ona görə dənin keyfiyyət və kəmiyyət texnoloji prosesin sxemi cədvəlidə verilmişdır (forma 2).

Ümumi orta Q _{ort. növ} müəyyənləşdirdikdən sonra xəttin konstruktiv-texnoloji sxeminin işlənilməsinə başlanılır. Bu sxemdə seçilmiş maqyasda "yandan" çəkilir. Burada yalnız xəttin əsas və köməkçi avadanlıqları daxil edilir. Əsas maşın­lar və köməkçi avadanlıqlar elə yerləşdirilməlidir ki, məhsulun bir maşından başqa maşına hərəkəti qəbul olunmuş texnoloji prosesin iş prinsipinə uyğun gəlsin.

Burada dən samosvaldan qəbul bunkerinə verilir, 2-ci etaja qaldırılır, sonra ardıcıl olaraq maqnit aparatına, burada, dən bunkerinə və universal yem xırdalayı-cısına verilir. Xırdalanmış dən yenidən ventilyatorla 2-ci etaja verilir və sonra özü-tökən boru vasitəsilə xırdalanmış kompo­nent üçün bunkerə yüklənir.

Verilmiş yem payı üzrə komponent dozatorla fasiləsiz hərəkət üçün qarışdırı-cıya verilir. Alınmış qarışıq yem yuxarı qaldırılır və qarışıq yem üçün transportyor bunkeri yükləyir.

Forma 2

Bu hesablamanın məqsədi-əsas maşın və nəqliyyat vasitələrinin istifadəlik yükünü Q təyin etməkdən ibarətdir.

Maşınların istifadəlik yükü dəqiqləşdirildikdən sonra, xırdalayıcıların tipi və konkret tipi seçilir. Xəttin digər maşın və avadanlıqları da həmin üsulla seçilir.
2. Yem sexinin texnoloji hesabatı.

Ferma və ya kompleksin illik yemə olan tələbatı hey­vanların sayından, tərki-bindən və yem rasionundan asılı olaraq təyin edilir. Yem rasionu heyvanın nö-vündən, məhsuldarlığın­dan, habelə yerləşən zonadan asılı olaraq seçilir.

Hər bir növ yemə olan tələbat aşağıdakı düsturla təyin edilir.

R_s=n₁m₁+n₂m₂+…+n_nm_n=, kq/sut (2.1)

Burada: n_i - ayrı-ayrı qrup heyvanların sutkalıq yem tələbatı, kq; m_i - ayrı-ayrı qrupdan olan heyvanların sayıdır.

İllik yemlərə olan tələbat aşağıdakı düsturla təyin edilir.

P_q =P_sl t_lR+P_sz t₃ R, kq (2.2)
Burada: P_sl və P_sz qış və yay dövrlərində sutkalıq yemlərə olan tələbatdır, kq; t_l və t₃ - uyğun olaraq qış və yay dövrlərinin uzunluğudur (gün). Bizim respublika üçün qış dövrünün uzunluğu 150 qəbul edilir; R yemləri saxlama və daşıma zamanı itkiləri nəzərə alan əmsaldır (qüvvəli yem üçün R=1,01; kökümeyvəlilər üçün R=1,03; silos üçün R=1,1; yaşıl yem üçün R =1,05).

Sutkalıq yemlərin miqdarı təyin edildikdən (cədvəl 2.2) sonra ayrı-ayrı yemləmə vaxtında lazım olan yemlərin miqdarını bilmək üçün sutkalıq yem qrafi-ki qurulur. Qrafiki qurmaq üçün aşağıdakı cədvəldə ayrı-ayrı yemlərin müəyyən vaxt-da verilmə faizləri göstərilmişdir.

Bu faizlərə əsasən yemlərin miqdarı təyin edilir və sutkanın müəyyən vaxt-larından yem sərfi qrafiki qurulur. Yük qrafiki aşağıdakı kimi qurulur.

Cədvəl 2.3. Hər bir yemləmədə sutkalıq yemlərin paylanma faizi

Heyvandarlıq fermalarında istifadə olunan maşınlarla yemin mexaniki, istilik, bioloji və biokimyəvi emalı aparılır.

Texnoloji əməliyyatı layihələndirmək üçün ilk növbədə bütün yemlərin emalı üçün texnoloji sxem çəkilir və maşınlar seçilir.

Yemlərin emal olunma sxemi qeyd olunduğu kimidir. Texnoloji xətlərin məh-suldarlığının və avadanlıqların texnoloji hesabatına imkan yaradır. Texnoloji xəttin məhsuldarlığı aşağıdakı düsturla təyin edilir:

Burada t texnoloji xəttin işləmə müddəti, saat;  növbə­dən istifadə əmsalıdır.

Texnoloji xəttin məhsuldarlığı birbaşa hazır yemin saxlanma vaxtından asılı-dır. Zootexniki tələbata görə xırda­lanmış kökümeyvəli 1,5-2,0 saat müdətində saxlanılır. Onda kökümeyvəlinin emal edən texnoloji xəttin məhsuldarlığı aşağıdakı düsturla təyin edilir.

W_1tl = , kq/saat (2.4)

Burada n kökümeyvəlinin sutkada paylanma sayıdır, n=3.

Qüvvəli yemin hazırlanması, texnoloji xəttin məhsuldar­lığı aşağıdakı düsturla təyin edilir
W_2tl = , kq/saat (2.5)

Burada t_s2 - bir dəfədə maksimum miqdarda yemin hazırlanmasına sərf olunan vaxtdır.

Əgər qaba yem quru halda verilirsə, onda texnoloji xəttin məhsuldarlığı
W_ztl = , kq/ saat (2.6)

Burada P_sz sutkalıq quru halda verilən yemin miqdarı nəzərə alan əmsaldır. Əgər yemin hamısı quru şəkildə veri­lirsə, onda P_c=1 olur.

Qaba yem pörtləndikdə onun məhsuldarlığı
W_ztl = , kq/ saat (2.7)

olar.

Pörtlədilmə vaxtı

Çox komponentli yemlər hazırladıqda yem qarışdırıcı xəttin məhsuldarlığı aşağıdakı düsturla təyin edilir:

Burada qarışığı daxil olan komponentlərin sutka­lıq miqdarıdır.

Zootexniki tələbata görə yem qarışığının nəmliyi aşağı­dakı düsturla təyin edilir

Nəmlik əmsalı qüvvəli yem üçün 0,14; kökümeyvəli üçün 0,82; silos üçün 0,65; qaba yem üçün 0,16; yaşıl yem üçün 0,75; üzsüz süd üçün 0,91-dir.

Sənaye tullantıları hazırlayan texnoloji xəttin məhsuldar­lığı
W_tx = (2.12)
Burada sənaye tullantıların qeyri-bərabər veril­məsini nəzərə alan əmsal; q bir heyvana sutkada verilən tullantının miqdarı, kq; m heyvanların sayı; R yemlərin sayı (R=2…3); t zootexniki tələbata görə tullantının hazırlanma vaxtı­dır(san/t, t=3600…7200 s).

Texnoloji sxemə görə maşın və avadanlıqlar seçilir. Hər bir marka maşının sayı aşağıdakı düsturla təyin edilir.

Bundan sonra hər bir maşının faktiki işləmə müddəti təyin edilir.

Yemlərin hazırlanmasında texnoloji əməliyyatlar, yem­lərin yüklənməsi və sexə daşınmasından başlanır. Daşımaq üçün qoşqular və yempaylayıcılardan istifadə edilir. Nəqliyyat aqreqatının məhsuldarlığı aşağıdakı düsturla təyin edilir.

Nəqliyyat aqreqatlarının sayı aşağıdakı kimi təyin edi­lir:

Daşınmış sexdə bunkerə doldurulur. Həmin bunkerin həcmi

Burada n yem paylanmasını nəzərə alan sutkaların sayı (süd üçün n=1, kökümeyvəli üçün n=1,3, quru ot üçün n=2…4, qarışıq yem üçün n=3…6); R bunkerin həcmindən istifadə əmsalıdır (R=0,7…0,75 mexaniki üsulla; R=0,8…0,9 əl ilə boşal­dıqda).

Avadanlığı elə seçmək lazımdır ki, ondan sonrakı maşı­nın məhsuldarlığı əvvəlkindən 5…8 dəfə artıq olsun.

Yem sexinin sahəsi bir neçə üsulla təyin edilir. Layihə üçün keçidləri nəzərə alan əmsaldan istifadə edərək

Sutkalıq suya tələbat

Burada n quru halda olan yemlərin kütləsi, kq; g yem sexinin sutkalıq suya olan tələbatıdır, l/kq, Yem sexinin su normasına olan tələbat aşağıdakı kimidir:

1 kq hesabına qüvvəli yem üçün 1…1,5 l;

donuzlar üçün yem qarışığı 0,5…1,0 l;

qaba yem üçün 0,1…0,8 l.

Yem sexinin sutkalıq su sərfi aşağıdakı kimi olur:

Sutkalıq isti suya olan tələbat

Qış dövründə sərf olunan buxarın miqdarı aşağıdakı for­mula ilə təyin edilir.

Burada h binanın hündürlüyüdür, h=4…5 m.

enerjisi sərfi qrafiki

Saatlıq su sərfinə və buxara görə borunun diametrini təyin edə bilərik.

Burada Q_t isti suya olan hesabat sərfi, m³/san; V suyun hərəkət sürətidir, m/s (xaricdə borudakı suyun sürəti V=0,4…1,4 m/san; daxildə V=1…1,75 m/san).

Sutkalıq elektrik enerji sərfi
E_sut=(N₁t₁+N₂t₂+…+N_nt_n)R (2.26)

Burada: N_i yem sexində olan maşınların ümumi gücü, kVt; t_i ayrı-ayrı maşınların işləmə müddəti, saat; R maşınların işə düşməsinin sayıdır.

Elektrik enerjisi, su və buxar sərfini saatlar üzrə bərabər bölmək üçün sutkalıq iş qrafiki və saatlar üzrə elektrik enerjisi sərfi qrafiki qurulur (şəkil 2.1).