|
№
|
O’zbekcha
|
Inglizcha
|
Mazmuni
|
|
1
|
Maxsus pedagogika
|
special pedagogi
|
Maxsus pedagogika (Defektologiya, yunoncha “defectus” – nuqson, kamchilik, “logos” – fan, ta’limot) rivojlanishda jismoniy yoki psixik kamchilikka ega, maxsus, individual tarbiyalash va o‘qitish metodlariga asoslangan, imkoniyatlari cheklangan bolalarni rivojlantirish jarayonini boshqarishni o‘rganuvchi fan.
|
|
2
|
Maxsus maktab
|
special school
|
Rivojlanishda jismoniy yoki psixik kamchilikka ega, maxsus, individual tarbiyalash va imkoniyatlari cheklangan bolalar uchun tashkil etilgan maxsus ta’lim muassasalari
|
|
3
|
Himoyaga muhtoj
|
vulnerable
|
O‘z-o‘ziga xizmat qilish, harakatlanish, uyushtirish, o‘z axloqi ni nazorat qilish, ta’lim, mehnat faoliyatiga imkoniyatning buzilishi oqibatida ijtimoiy moslashmaganlikka olib keluvchi hayotiy faoliyatning ahamiyatli cheklanganligidir.
|
|
4
|
Ijtimoiy moslashuv
|
social adaptation
|
Ular uchun oddiy hayot tarzini va ochiq jamiyatni oddiy shartlarini hayoti davomida qo‘llay olishga o‘rgatish
|
|
5
|
Imkoniyati cheklangan
|
possibility be limited
|
Kar-soqov (surdopedagogika), ko‘r (tiflopedagogika), aqliy jihatdan rivojlanishda ortda qolgan (oligofrenopedagogika) bolalar
|
|
6
|
Erta tashhis
|
early diagnosis
|
Rivojlanishda jismoniy yoki psixik kamchilikka ega, maxsus, individual tarbiyalash va imkoniyatlari cheklangan bolalarga erta tashhis qo‘yish ularning kelgusi rivojlanishida samarali natijalarga erishiladi.
|
|
7
|
Nogironlik
|
disability
|
Bu jamiyatdagi mavjud shart-sharoitlar tufayli yuzaga kelgan, natijada odamlarning faol hayot kechirishiga imkon bermaydigan jismoniy, aqliy, sensor va psixik buzilishlari bo‘lgan shaxsning faoliyatiga to‘siq yoki cheklashdir
|
|
8
|
Integratsiya
|
integration
|
Imkoniyati cheklangan, alohida yordamga muhtoj bolalar va o‘smirlarga ta’lim berish, kasb-hunarga o‘rgatish ishlarini amalga oshirish maqsadida umumta’lim muassasalarida inklyuziv sinf va guruhlar tashkil etish
|
|
9
|
Inklyuziv ta’lim
|
education inclusive
|
Bu maxsus yordamga muhtoj bolalar va yoshlar uchun individuallashgan va sharoitga qarab o‘zgaruvchan, g‘amxo‘rlik bilan yondasha oladigan ta’lim tizimidir.
|
|
10
|
Ijtimoiy hamkorlik
|
special cooperation
|
Imkoniyati cheklangan, alohida yordamga muhtoj bolalar imkon qadar o‘ziga tengdosh nogiron bo‘lmaganlar bilan munosabatda bo‘lib, ijtimoiy tasavvurlarga ega bo‘lishlari hamda ijtimoiy hamkorlik o‘rnatishlari
|
|
11
|
Korreksiya
|
Correction
|
Korreksiya (yunoncha “correctiio” – tuzatish) – pedagogik uslub va tadbirlardan iborat maxsus tizimi yordamida anomal bolalarning psixik va jismoniy rivojlanish kamchiliklarini qisman yoki to‘liq tuzatish.
Aqliy yoki jismoniy, nutqiy rivojlanishida muammosi bo‘lgan bolalarning ruhiy yoki jismoniy rivojlanishidagi kamchiliklarini pedagogik usul va chora-tadbirlar yordamida qisman yoki butunlay bartaraf etish.
|
|
12
|
Korreksion pedagogika
|
Correction of pedagogical
|
Maxsus pedagogikaning har bir yo‘nalishi uchun ta’lim qonuniyatlarini tadqiq qiladi.
|
|
13
|
Korreksiyalash
|
Correction
|
Korreksiyalashning aniq maqsadi, vazifalari va usullari bolaning individual xususiyatlari va taraqqiyotidagi kamchiliklariga qarab belgilanadi.
Korreksiyalash (tuzatish) bolaning psixik va jismoniy rivojlanishidagi nuqsonlarni tuzatish, yo‘qotish va pasaytirishdan iborat.
|
|
14
|
Anamnez
|
Anamnez
|
Anamnez (yunoncha – anamnesis - eslash) – bemorning hayot sharoiti va kasallik tarixi haqida so‘rab to‘planadigan ma’ulumotlardir.
|
|
Kompleks hamkorlik
|
Complex coorporation
|
Pedagoglar jamoasining muayyan sotsial muhitda o‘sayotgan har bir bola qobiliyatlarining rivojlanish darajasi va hayot tajribasidan qat’iy nazar uning muvaffaqiyatli ta’lim olishi va rivojlanishi uchun qulay ijtimoiy psixologik shart-sharoit yaratishga qaratilgan kasbiy faoliyat tizimi.
|
|
Kompensatsiya
|
Compensation
|
Kompensatsiya (yunoncha “compensatio” – o‘rnini to‘ldirish) organizmning buzilgan yoki rivojlanmagan funksiyalarining o‘rnini to‘ldirish, qayta qurishdir.
|
|
Differensial
|
Differentiate
|
Maxsus maktablarning turli xillari – karlar uchun, zaif eshituvchilar va kech kar bo‘lib qolganlar uchun maktab bo‘limlari va maktablarning barcha turlarida ikki yoqlama nuqsonli bolalar uchun maxsus sinflar tashkil qilinishidir.
|
|
Integratsiya
|
Integration
|
Integratsiya (lotincha integratio – tiklash, to‘ldirish).
1. Tizim yoki organizmning alohida qismlari va funksiyalarining o‘zaro bir butun bog‘langan holatini ifodalovchi tushuncha, shuning dek, mana sha holatga olib keladigan jarayoni.
2. Fanlarning o‘zaro yaqinlashish va bog‘lanish jarayoni, differensatsiya jarayoni bilan birga kechadi.
|
|
Ijtimoiy Reabilitatsiya
|
Social rehabilitate
|
Ijtimoiy reabilitatsiya (yunoncha “rehabilitas” – qobiliyatni tiklash) anomal bolalarning psixofiziologik imkoniyatlariga ko‘ra ijtimoiy muhitda ishtirok etishi uchun sharoit yaratish, ularni ijtimoiy hayot va mehnatga jalb etish ma’nosini anglatadi.
|
|
Ijtimoiy adaptatsiya
|
Social adaptation
|
Ijtimoiy adaptatsiya (yunoncha “adapto” – moslashish) anomal bolalarning individual, guruhli xulqlarini ijtimoiy qoidalar, qadriyatlarga mos kelishini ta’minlash deganidir.
|
|
Tiflopedagogika
|
Tyflopedagogical
|
Ko‘rish qobiliyati buzilgan bolalarni o‘qitish, tarbiyalash va rivojlantirishni o‘rganadi.
|
|
Ko’rish analizatori
|
Watch analyzer
|
Ko‘rish sezgilarini hosil qiluvchi nerv mexanizmlari. Ko‘rish analizatorining po‘stloq uchi ensada joylashgan bo‘lib, u yerda ko‘rish sezgilari shakllanadi. Ko‘rish analizatorining o‘tkazuvchi yo‘llari ko‘rish nervlaridir.
|
|
Qisman ko’ruvchi
|
Partially regulated
|
Ko‘rish o‘tkirligi O dan O,OO4 gacha. Bu bolalar umuman ko‘rmaydilar, ko‘rish imkoniyati kam saqlangan. Mashg‘ulotlarda ular asosan o‘quv materialini sezish, eshitish idroki asosida o‘zlashtiradilar. Brayl tizimi bo‘yicha o‘qiydi va yozadilar. Ba’zi bir bolalar saqlangan ko‘rish imkoniyatidan o‘qish va yozishda foydalanishlari mumkin.
|
|
Total ko‘rlik
|
Carped profoundness
|
Ko‘r bolalarning ko‘rish qobiliyati keskin kamaygan yoki korrksiya qo‘llanilganda ya’ni ko‘zoynak tutilganda ham ko‘rish o‘tkirligi 0,04 gacha pasaygan bo‘lsa, bunday bolalar amalda ko‘r bo‘ladi.
|
|
Brail tizimi
|
Braille system
|
Ko‘zi ojiz shaxslar tomonidan qo‘llanuvchi nutq shakli bo‘lib, bunda harf, so‘z va raqamlar grifel bilan relefli-nuqtali belgilar ko‘rinishida maxsus moslama yordamida aks ettiriladi. 1829 yilda fransuz pedagogi Lui Brail tomonidan yaratilgan.
|
|
Oftalmolog
|
Ophthalmologist
|
Bolani tekshirishb, kerak bo‘lsa unga korreksiya qiladigan ko‘zoynak taqib yurishni tavsiya etadi va bola qaerda ta’lim olish kerakligini aniqlaydi.
|
|
Ko’rish qobiliyati
|
The ability to view the
|
Bolaning tevarak-atrofdagi narsa va buyumlarni ko‘zini harakatlantirmagan holatda buyumlarni ko‘ra olishi
|
|
Uzoqdan ko‘rish
|
Myopia
|
Ko‘zdan yiroqda ko‘radi, ko‘zga yaqin buyumlarni idrok etishda qiynaladi. Bunday bolalar mayda obektlarni ko‘rib o‘rganishga mo‘ljallangan darslarda juda qiynaladilar va o‘qish, yozish hamda tarqatma material bilan ishlashda qiyinchilikka uchraydilar. Uzoqdan ko‘rish maxsus korreksiya ko‘zoynaklari bilan to‘g‘rilanishi mumkin. Ularga jismoniy vazifalarni bajarish taqiqlanmaydi. Yaqin obqektlar bilan uzoq ishlash taqiqlanadi.
|
|
Katarakta
|
Cataracts
|
Ko‘z gavharining loyqalanishi (pomutnenie). Bunda gavharni jarroxlik yo‘li bilan olib tashlash va yangisini qo‘yish mumkin.
|
|
Albinizm
|
Albinism
|
To‘r pardada pigment yetishmasligi. Natijada kishining ko‘zi qizil, sochi va tanasi oq bo‘lishi mumkin. Ularga yorug‘likto‘suvchi ko‘zoynaktaqish, quyosh nurlaridan saqlanish tavsiya etiladi.
|
|
Glaukoma
|
Glaucoma
|
Ko‘z ichki bosimining ko‘tarilishi.
|
|
Mikroftalm
|
Microphtalm
|
Ko‘z olmasining kichrayishi.
|
|
To‘r pardaning ko‘chishi
|
Mycroblephoron
|
To‘r parda tashqi qobig‘ining oqib tushishi. To‘r parda tarang tortilib turgan yuqori miopiyali kishilarda to‘r pardaning ko‘chishiga moyillilik bor. Ular og‘ir ko‘tarish, jismoniy mashqlardan saqlanishi lozim.
|
|
Eshitish a’zosi
|
Auris
|
Uch qism (tashqi, o‘rta va ichki quloq) dan tuzilgan. Muvozanatni saqlash a’zosi esa ichki quloq (labirint)ning bir qismi (dahliz va yarim halqasimon kanallar)dir.
|
|
Surdapedagogika
|
Surpedagogika
|
Eshitishida nuqsoni bor bolalar kar soqov, zaif eshituvchi keyinchalik zaif eshituvchi bo’lib qolgan bolalar guruhiga bo’lib o’rganiladi
|
|
Ovoz balandligi
|
The volume
|
Ovoz balandligi (hajmi) yoki intensivligi (detsibel orqali dB) va uning chastota yoki pitch (gerts)da o‘lchanadi. Eshitish qobiliyatining buzilishi bir quloqda yoki har ikkala quloqda sodir bo‘lishi mumkin
|
|
Zaif eshituvchi
|
Weak hearing
|
Eshitishning meyoridagi nutqni idrok etishga to’sqinlik qilish darajasidagi turg’un pasayishi.
|
|
Ichki quloq
|
The inner ear
|
Ichki quloq (auris interna) yarimdoira kanalchalar va chig’anoqdan iborat. Labirint ikki qism – tashqi tomondagi suyak qismi (labyrinthus osseus) va uning ichkarisida joylashgan parda qismi (labyrinthus membranaceus) dan tuzilgan bo‘lib, chakka suyagining piramida qismi ichida joylashgan. Labirint yarim halqasimon uchta kanal (canales semicirculares), labirint dahlizi (vestibulum labyrinthus) va chig‘anoqdan iborat.
|
|
Labdab o’qish
|
Lip reading
|
Labdan o‘qish yoki “tovushni ko‘rib o‘qish” – lablar va til harakatlari orqali amalga oshadi. Labdan o‘qishni og‘iz artikulyatsiyasi va tilning tana qismi orqali ham o‘rgatish mumkin.
|
|
Nog‘ora parda
|
The drum cower
|
Soat oynasiga o‘xshash botiq doira shaklida bo‘lib, yupqa elastik to‘qimadan tuzilgan, diametri o‘rta yoshdagi odamlarda o‘rtacha 9x12 mm
|
|
Uzluksiz ta’lim
|
Continuing education
|
Umumta’lim va mahsus kasbiy tayyorgarligini ta’minlaydigan davlat va ta’lim muassasalari tizmida shahsning rivojlanish jaroyani va natijasi;tashhislash kompensatsiyalash adaptatsion ,bilim olish madaniy ehtiyojlarinig qondirilishini ta’minlaydi
|
|
Tashqi quloq
|
Auris externa
|
Quloq suprasi – auricula va tashqi eshitish yo‘li – meatus acusticus externus dan tashkil topgan.
|
|
Chig‘anoq
|
Oyster
|
Chig‘anoq (cochlea) dahliz pastidagi aylana atrofida spiralga o‘xshab 2,5 marta aylanishidan hosil bo‘lgan kanal (canalis spiralis cochleae), uning birinchi aylanasi 6 mm, ikkinchisi 4 mm va uchinchisi 2 mm. Ularning biri ikkinchisidan kichiklashib boradi.
|
|
Eshitish a’zosi
|
Auris
|
Uch qism (tashqi, o‘rta va ichki quloq) dan tuzilgan. Muvozanatni saqlash a’zosi esa ichki quloq (labirint)ning bir qismi (dahliz va yarim halqasimon kanallar)dir.
|
|
Surdapedagogika
|
Surpedagogika
|
Eshitishida nuqsoni bor bolalar kar soqov, zaif eshituvchi keyinchalik zaif eshituvchi bo’lib qolgan bolalar guruhiga bo’lib o’rganiladi
|
|
Ovoz balandligi
|
The volume
|
Ovoz balandligi (hajmi) yoki intensivligi (detsibel orqali dB) va uning chastota yoki pitch (gerts)da o‘lchanadi. Eshitish qobiliyatining buzilishi bir quloqda yoki har ikkala quloqda sodir bo‘lishi mumkin
|
|
Zaif eshituvchi
|
Weak hearing
|
Eshitishning meyoridagi nutqni idrok etishga to’sqinlik qilish darajasidagi turg’un pasayishi.
|
|
Ichki quloq
|
The inner ear
|
Ichki quloq (auris interna) yarimdoira kanalchalar va chig’anoqdan iborat. Labirint ikki qism – tashqi tomondagi suyak qismi (labyrinthus osseus) va uning ichkarisida joylashgan parda qismi (labyrinthus membranaceus) dan tuzilgan bo‘lib, chakka suyagining piramida qismi ichida joylashgan. Labirint yarim halqasimon uchta kanal (canales semicirculares), labirint dahlizi (vestibulum labyrinthus) va chig‘anoqdan iborat.
|
|
Labdab o’qish
|
Lip reading
|
Labdan o‘qish yoki “tovushni ko‘rib o‘qish” – lablar va til harakatlari orqali amalga oshadi. Labdan o‘qishni og‘iz artikulyatsiyasi va tilning tana qismi orqali ham o‘rgatish mumkin.
|
|
Nog‘ora parda
|
The drum cower
|
Soat oynasiga o‘xshash botiq doira shaklida bo‘lib, yupqa elastik to‘qimadan tuzilgan, diametri o‘rta yoshdagi odamlarda o‘rtacha 9x12 mm
|
|
Logopediya
|
logopedia
|
Logopediya termini grekcha logos (so‘z, nutq), peydeo (tarbiyalayman, o‘qitaman) so‘zlardan tashkil topgan bo‘lib, tarjimada to‘g‘ri «nutqni tarbiyalash» ma’nosini anglatadi.
|
|
Nutq nuqsonlari
|
speech defects
|
Bu adabiy tilda qabul qilingan nutq normasidan biroz bo‘lsa ham chetga chiqish.
|
|
Maxsus mashqlar
|
special exercises
|
Bu o‘rinda biz nafas olishni rivojlantirish bo‘yicha u yoki bu ko‘rinishdagi, logopediya amaliyotida tez-tez qo‘llaniladigan maxsus mashqlarni bajarishni (paxtani puflash, rezina o‘yinchoqlarni puflab shishirish) shart emas deb hisoblaymiz, chunki bunday nafas olishning barcha turlari nutqqa aloqador emas.
|
|
Nutq faoliyati
|
speech
|
Murakkab ruhiy faoliyat. U ruhiy jarayonlarning tarkib topishiga va bolaning umuman barkamol bo’lib o’sishiga kata ta’sir ko’rsatadi.
|
|
Nutq sistemasi
|
speech system
|
Nutq sistemasining tuzilish komponenti (tovush tomoni, grammatik tuzilishi, lug‘at zonasi), nutqning funksional jihatlari, nutqiy faoliyat turlarining (og‘zaki va yozma) o‘zaro aloqadorligi hisobga olinadi.
|
|
Nutq apparati
|
Office of the speech
|
Nutq tovushlarini hosil qilishda ishtirok etadigan nutq organlari tizimi
|
|
Rinolaliya
|
rinolalia
|
Rinolaliya (grekcha so‘zdan olingan bo‘lib, rhinos – burun, lalia – nutq) nutq apparatining anatomik va fiziologik kamchiliklari sababli ovoz tembri va tovushlar talaffuzidagi buzilishdir. Rinolaliyani o‘rganish tarixi juda uzoq va mashaqqatli yo‘lni bosib o‘tdi. Muammoni o‘rganishda vrachlar, psixologlar, defektologlar o‘zlarining katta hissalarini qo‘shdilar.
|
|
Dizartriya
|
dizartria
|
Dizartriya – nutq apparati inervatsiyasining organik buzilishi sababli nutqning talaffuz tomonidan buzilishidir.
Dizartriya termini grekcha so’zdan olingan bo’lib, dis – bo’lak, arthon – biriktirish degan ma’noni bildiradi.
Dizartriya-bu markaziy xarakterdagi organik nutq buzilishi hisoblanadi.
Dizartriyada nutq a’zolarining (yumshoq tanglay, til, lablar) kam harakatlanishi natijasida nutq tovushlari artikulyatsiyasi qiyinlashadi, shu bilan birgalikda ovoz, nafas buzilishlari hamda nutqning sur’ati, ritmi va ifodaliligida o’zgarishlar kuzatiladi.
Dizartriyaning og’ir formasida nutq butunlay tushunarsiz bo’ladi. Bunday hol anartriya deb ataladi. Anartriya termini grekcha so’zdan olingan bo’lib, a-yo’q, arthon – biriktirish degan ma’noni bildiradi.
|
|
Duduqlanish
|
stammering
|
Duduqlanish – bu nutq apparati muskullarining tortishish natijasida nutqning sur’at-ohangining buzilishidir.
Duduqlanish muammosini nutq buzilishlari haqidagi ta’limotning rivojlanishi tarixida eng qadimiylaridan biri deb hisoblash mumkin. Uning mohiyatini turlicha talqin qilish fanning rivojlanishi va mualliflarning bunday nutq buzilishlariga qanday nuqtai nazardan yondashganliklari va yondashayotganligi darajasi bilan bog’liqdir.
|
|
Tilshunoslik
|
linguistics
|
Nutq tillar birligining turli darajasi va ularning amal qilish qoidalaridan foydalanishni ham nazarda tutadi. Ular har xil buzilishlarda turlicha buzilishi mumkin. Bolaning til normalarini o‘zlashtirib olish qonunlari va izchilligini bilish logopedik xulosalarni aniqlashtirishga yordam beradi, logopedik ta’sir etish tizimlarini ishlab chiqish uchun zarur bo‘ladi.
|
|
Logopediya
|
logopedia
|
Logopediya termini grekcha logos (so‘z, nutq), peydeo (tarbiyalayman, o‘qitaman) so‘zlardan tashkil topgan bo‘lib, tarjimada to‘g‘ri «nutqni tarbiyalash» ma’nosini anglatadi.
|
|
Nutq nuqsonlari
|
speech defects
|
Bu adabiy tilda qabul qilingan nutq normasidan biroz bo‘lsa ham chetga chiqish.
|
|
Maxsus mashqlar
|
special exercises
|
Bu o‘rinda biz nafas olishni rivojlantirish bo‘yicha u yoki bu ko‘rinishdagi, logopediya amaliyotida tez-tez qo‘llaniladigan maxsus mashqlarni bajarishni (paxtani puflash, rezina o‘yinchoqlarni puflab shishirish) shart emas deb hisoblaymiz, chunki bunday nafas olishning barcha turlari nutqqa aloqador emas.
|
|
Harakat – tayanch a’zolari jarohatlanishi
|
of being a member of the base phisical impairment
|
Bosh miyaning hаrаkаt zonаlаri vа hаrаkаtlаrni o‘tkаzuvchi yo‘llаrining birlаmchi jаrohаtlаnishi bilаn nаmoёn bo‘luvchi mаrkаziy nerv tizimi kasalligidir. Bolalar serebral falajida miyaning harakat va nutq harakat tizimlarining erta organik jarohatlanishi kuzatiladi.
|
|
Kompleks yondashuv
|
an integrated approach
|
Pedagoglar jamoasining muayyan sotsial muhitda o‘sayotgan har bir bola qobiliyatlarining rivojlanish darajasi va hayot tajribasidan qat’iy nazar uning muvaffaqiyatli ta’lim olishi va rivojlanishi uchun ijtimoiy psixologik shart-sharoit yaratishga qaratilgan kasbiy faoliyat tizimidir.
|
|
Kinestetik (harakat) sezgilar
|
Kinesthetic feeling
|
Gavdaning fazodagi holatini ayrim organlarning harakatlarini aks ettiruvchi sezgi turlari. Ular ko‘rish analizatorlarining ishida va nutq organlarining faoliyatida muhim rol o‘ynaydi.
|
|
Harakatni idrok etish
|
reflex movements
|
Ob’ektlarning yoki kuzatuvchining o‘zining fazodagi o‘zgarishlarining vaqtida aks etishi, bu turli analizatorlarning o‘zaro munosabati tufayli ta’minlanadi.
|
|
Harakat buzilishi
|
impaired movement
|
Avval ishlab chiqilgan reaksiyalar yoki ularning alohida komponentlarini bartaraf etuvchi tormozlanish; bunda ular o‘zining moslashuvchanlik xususiyatini yo‘qotadi va muhitning o‘zgargan shart-sharoitlariga javob bermay qo‘yadi.
|
|
Serebral falajlik
|
cerebral paralysis
|
Hali yetilmagan shakllanib bo’lmagan miyaning kasalligidir. Onaning homiladorlik davrida ma’lum kasalliklar bilan kasallanishi ,tug’ilish vaqtidagi patologik o’zgarishlar ,tug’ilgandan to bir yoshgacha davr ichida kasallanishi natijasida bosh miyaning harakat zonalari shikastlanadi, uning natijasida miyaning yahlit yetilishi kechikadi va buziladi.
|
|
Muvozanatni saqlash
|
balancing
|
Alohida tana qismlarining holatini o‘zgartirib turish evaziga uning muvozanatini saqlash. Muvozanat saqlashda barcha analizatorlarning o‘zaro aloqada ishlashi talab qilinadi, shuning uchun u ilk va kichik maktab yoshidagi bolalarning harakatlanish faolligini tashkil etishning murakkab shakli hisoblanadi.
|
|
Murakkab buzilish
|
complex problems
|
Ikki va undan muammolarning birgalikda kelishi (mas, eshitish-ko‘rish, ko‘rish-eshitish-aqliy, ko‘rish-aqliy, eshitish-tayanch-harakat a’zolari faoliyatidagi me’yordan chetga chiqish). Bunday buzilishlar bolaning ruhiy rivojlanishiga o‘ziga xos ravishda ta’sir etib, maxsus korreksion ta’sirni talab etadi. Kompleks buzilishlari bo‘lgan bolalarning o‘sishi, mavjud kamchiliklariga qarab, o‘ziga xos ravishda kechadi.
|
|
Ixtiyoriy harakatlar
|
Willing movement
|
Ijobiy yakuniy natijaga erishishga yoki xatti-harakat akseptorini amalga oshirishga qaratilgan faoliyat
|
|
Harakatlanish faolligi
|
Moving activity
|
Organizmning harakatlanishga bo‘lgan ehtiyojining qondirilishi. Harakatlanish faolligi bola normal rivojlanishining eng muhim shartidiri.
|
|
Aqli zaiflik
|
mentally retarded
|
Bosh miyaning organik jihatdan jarohatlanishi natijasida psixik, birinchi navbatda intellektual rivojlanishning turg’un pasayishi tushuniladi. Birinchi marta psixiatr F. Platter (1537—1614) ruhiy kasalliklar orasidan aqli zaif bolalarni ajratib berdi. Aqli zaif bolalarni tasniflash, ularga klinik tavsifnoma berish ishlari F. Pinel (1775-1838), /. Eskirol (1772-1840) tomonidan bajarildi. J. Eskirol birinchi marta «aqli zaiflik» atamasini fanga kiritadi.
|
|
Aqliy rivojlanish
|
Mental developing
|
Bolaning yoshi va hayotiy tajribasining ortishi hamda tarbiyaviy ta’sirlar bilan bog‘liq holda uning fikrlash faoliyatida sodir bo‘ladigan sifat va miqdor o‘zgarishlari
|
|
Aqli zaiflikning darajalari
|
Kind of mentally retarded
|
Butunjahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (BSST) tomonidan aqli zaiflikning to‘rt darajasi ajratib ko‘rsatilgan. Ya’ni:
yengil (kam);
o‘rta;
og‘ir;
chuqur.
|
|
Bilish jarayoni
|
Learning process
|
Nazariya va amaliyotga bo`linadi. Nazariya yangi bilimni, yangicha bilishni ifodalovchi tizimli fikrdir. Nazariya har xil shakllarda ifodalanadi: aksioma, teorema, qonun, formula, grafik raqam va boshqalar. Nazariyada g`oya shakllanadi.
|
|
Ijtimoiy mashqlar
|
social exercise
|
Bolalarda jamiyatda o‘zini tutish ko‘nikmalarni tarbiyalashga, muloqot darajasi va faolligini oshirishga yo‘naltirilgan. Bolalar yo‘l harakati qoidalarini o‘rganishadi, jamiyatda o‘zini tutish bo‘yicha mashq qilishadi, shaharda joylashgan muassasalar bilan tanishishadi. Pedagog bilan do‘konlar, dorixonalar, kioskalar bilan tanishshadi, kichik xaridlar qilib ularni to‘lashni o‘rganishadi.
|
|
Korreksion pedagogika
|
pedagogical-correction
|
Korreksion (maxsus) pedagogika – imkoniyati cheklangan kar-soqov (surdopedagogika), ko‘r (tiflopedagogika), aqliy jihatdan rivojlanishda ortda qolgan (oligofrenopedagogika) bolalarga ta’lim berish va ularni tarbiyalashning o‘ziga xos xususiyatlarini o‘rganadi.
|
|
Aqliy va jismoniy rivojlanish muammosi bo’lgan bolalar
|
In physical and intellectual development defect of children
|
Tug’ma irsiy ega bo’lingan kasalliklar yokibelgilangan tartibda tadiqlangan jarohatlar asoratlari oqibatida hayotiy faoliyati cheklangan jismoniy va psixikkamchilikka ega bo’lgan 18 yoshgacha bo’lgan bolalar
|
|
Aqliy harakatlar
|
Mental attempt
|
Insonning biron bir tashqi vositalarga , shu jumladan ovozli nutqqa tayanmagan holda ichkiongda bajariladigan turlituman harakatlar
|
|
Irsiyat
|
heredity
|
Organizm va nerv sistemasi xususiyatlarining o‘tmish avlodlar tajribasida tarkib topib, mustahkamlanib, keyingi avlodlarga o‘tish jarayoni. Irsiyat o‘zgaruvchandir. U yashash sharoiti, ijtimoiy muhit, ta’lim-tarbiyaga ham bog‘liq.
|
|
Diqqat depressiyasi
|
Decreasing of attention
|
Diqqat depressiyasi (lotincha - pasayish) - turli tashqi va ichki omillarga ko‘ra obyektda to‘planish va mustahkamlanishning kuchsizlanishi va buzilishi.
|
|
Ruhiy rivojlanish
|
mental development
|
Inson hayotining turli bosqichlarida bilish faoliyati va shaxsiy xislatlari shakllanishi va takomillashuvi.
|
|
Ruhiy rivojlanishning sustlashishi
|
Psychic impairment
|
Umuman psixikaning yoki uning ayrim funksiyalarining rivojlanishida vaqtinchalik orqada qolishi; me’yordagi ruhiy rivojlanish sur’atining buzilishi. Ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalarning maktab sharoitiga ko‘nikmalari, o‘quv faoliyati kirishishlari qiyinlashadi, ular topshiriqlarni bajarishda ham qiynaladilar.
|
|
Yengil nuqson
|
missing light
|
Bular maxsus sharoitda 1- 3 yil ta’lim- tarbiya olganlaridan keyin o‘qishni ommaviy maktabning tegishli sinfida davom ettirishi mumkin.
|
|
Ruhan sust rivojlanganlikning somatogen shakli
|
Psychic impairment the kind of somathgen
|
Ilk yoshda har xil surunkali kasalliklar bilan tez-tez kasallanib turish natijasida bola yaxshi o‘sib-unmay qolishi mumkin , bu esa o‘z navbatida ruhiy jihatdan rivojlanishida orqada qolishga, kechikishga olib keladi, sust rivojlanganlikning somatik shakli deb shunga aytiladi. Bolada surunkali infeksiyalar, allergik holat tug‘ma porok va shu kabi kasalliklar ayniqsa tez uchrab turadi.
|
|
Ruhan sust rivojlanganlikning konstitutsional shakli
|
Psychic impairment the kind of constitution
|
Ruhan sust rivojlanganlikning konstitutsional shaklini harakterlovchi belgilarga quyidagilar kiradi: bolaning gavda tuzilishi sog‘lom tengdoshlarinikiga nisbatan 1- 2 yosh kichik ko‘rinadi. U o‘zini bog‘cha yoshidagilarga o‘xshab tutadi va ta’lim olish uchun hali “yetilmagan” bo‘ladi. Bunday bola o‘quv faoliyatiga yaxshi kirishib ketmaydi, chunki unda o‘qishga qiziqish yo‘q, ish qobiliyati past. Mas’uliyatsizlik, motivlarning sustligi, ruhiy jarayonlardan analiz, sintez qobiliyatlarining yaxshi rivojlanmaganligi tufayli o‘qish va yozishni, matematikani katta qiyinchiliklar bilan o‘zlashtiradi.
|
|
Ruhan sust rivojlanganlikning psixogen shakli
|
Psychic impairment the kind of psychogen
|
Ruhan sust rivojlanganlikning psixogen shaklida bola erta yoshligidan noqulay, noto‘g‘ri sharoitda tarbiyalanadi va shu tarbiyaning salbiy tomonlari ruhan rivojlanishiga ta’sir o‘tkazgan bo‘ladi. Shu xildagi kamchiliklarning kelib chiqish sabablarini 3 guruhga bo‘linadi.
|
|
Ruhan sust rivojlanishning serebral shakli
|
Psychic impairment the kind of cerebral
|
Ruhiy sust rivojlanishning serebral shakli miya shikastlari, meningit, meningoensefalit, gidrotsefaliya va boshqa kasalliklar natijasi bo‘lib hisoblanadi.
|
|
Infantilizm
|
infantilism
|
Ya’ni bola o‘sib-unmagan, go‘dak taxlit bo‘lib qolaveradi. Bunda bola psixikasida nevrozga o‘xshash holatlardan o‘z kuchiga ishonmaslik, qo‘rqoqlik, injiqlik, erkalik, qiziqishning pastligi va boshqalar kuzatiladi.
|
|
Pedagogik qarovsiz bolalar
|
Pedagogical neglected of the children
|
Psixikasi normal bo‘lib, ular noto‘g‘ri tarbiyalanganligi natijasida ulgurmovchi o‘quvchilar qatoriga o‘tib qoladilar. Xolbuki, ruhan sust rivojlangan bolalarda shaxsiyatning har tomonlama noto‘g‘ri rivojlanishi markaziy nerv sistemasidagi yengil darajadagi organik jarohatlanish bilan bog‘liq.
|
|
Serebrastenik holatlar
|
Cerebrastenic states
|
Bular ham tez-tez uchrab turadi. Markaziy nerv sistemasi tez charchaydi, neyrodinamik o‘zgarishlar kuzatiladi. Natijada aqliy qobiliyati susayib, xotira pasayadi, diqqati tarqoq bo‘lib qoladi, tez ta’sirlanish, qiz bolalarda yig‘loqilik, o‘g‘il bolalarda xaddan tashqari qo‘zg‘aluvchanlik kuzatiladi, bola ish qobiliyati past, arzimagan narsaga tez charchaydigan bo‘lib qoladi.
|
|
Aqli zaiflik
|
mentally retarded
|
Bosh miyaning organik jihatdan jarohatlanishi natijasida psixik, birinchi navbatda intellektual rivojlanishning turg’un pasayishi tushuniladi. Birinchi marta psixiatr F. Platter (1537—1614) ruhiy kasalliklar orasidan aqli zaif bolalarni ajratib berdi. Aqli zaif bolalarni tasniflash, ularga klinik tavsifnoma berish ishlari F. Pinel (1775-1838), /. Eskirol (1772-1840) tomonidan bajarildi. J. Eskirol birinchi marta «aqli zaiflik» atamasini fanga kiritadi.
|
|
Aqliy rivojlanish
|
Mental developing
|
Bolaning yoshi va hayotiy tajribasining ortishi hamda tarbiyaviy ta’sirlar bilan bog‘liq holda uning fikrlash faoliyatida sodir bo‘ladigan sifat va miqdor o‘zgarishlari
|
|
Aqli zaiflikning darajalari
|
Kind of mentally retarded
|
Butunjahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (BSST) tomonidan aqli zaiflikning to‘rt darajasi ajratib ko‘rsatilgan. Ya’ni:
yengil (kam);
o‘rta;
og‘ir;
chuqur.
|
|
Bilish jarayoni
|
Learning process
|
Nazariya va amaliyotga bo`linadi. Nazariya yangi bilimni, yangicha bilishni ifodalovchi tizimli fikrdir. Nazariya har xil shakllarda ifodalanadi: aksioma, teorema, qonun, formula, grafik raqam va boshqalar. Nazariyada g`oya shakllanadi.
|
|
Ijtimoiy mashqlar
|
social exercise
|
Bolalarda jamiyatda o‘zini tutish ko‘nikmalarni tarbiyalashga, muloqot darajasi va faolligini oshirishga yo‘naltirilgan. Bolalar yo‘l harakati qoidalarini o‘rganishadi, jamiyatda o‘zini tutish bo‘yicha mashq qilishadi, shaharda joylashgan muassasalar bilan tanishishadi. Pedagog bilan do‘konlar, dorixonalar, kioskalar bilan tanishshadi, kichik xaridlar qilib ularni to‘lashni o‘rganishadi.
|
|
Korreksion pedagogika
|
pedagogical-correction
|
Korreksion (maxsus) pedagogika – imkoniyati cheklangan kar-soqov (surdopedagogika), ko‘r (tiflopedagogika), aqliy jihatdan rivojlanishda ortda qolgan (oligofrenopedagogika) bolalarga ta’lim berish va ularni tarbiyalashning o‘ziga xos xususiyatlarini o‘rganadi.
|
|
Aqliy va jismoniy rivojlanish muammosi bo’lgan bolalar
|
In physical and intellectual development defect of children
|
Tug’ma irsiy ega bo’lingan kasalliklar yokibelgilangan tartibda tadiqlangan jarohatlar asoratlari oqibatida hayotiy faoliyati cheklangan jismoniy va psixikkamchilikka ega bo’lgan 18 yoshgacha bo’lgan bolalar
|
|
Aqliy harakatlar
|
Mental attempt
|
Insonning biron bir tashqi vositalarga , shu jumladan ovozli nutqqa tayanmagan holda ichkiongda bajariladigan turlituman harakatlar
|
|
Irsiyat
|
heredity
|
Organizm va nerv sistemasi xususiyatlarining o‘tmish avlodlar tajribasida tarkib topib, mustahkamlanib, keyingi avlodlarga o‘tish jarayoni. Irsiyat o‘zgaruvchandir. U yashash sharoiti, ijtimoiy muhit, ta’lim-tarbiyaga ham bog‘liq.
|
|
Diqqat depressiyasi
|
Decreasing of attention
|
Diqqat depressiyasi (lotincha - pasayish) - turli tashqi va ichki omillarga ko‘ra obyektda to‘planish va mustahkamlanishning kuchsizlanishi va buzilishi.
|
