Mehnatníng fizíologik asoslari




Download 9,03 Mb.
Pdf ko'rish
bet13/168
Sana22.06.2024
Hajmi9,03 Mb.
#265232
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   168
2.3. Mehnatníng fizíologik asoslari
Har qanday melinat - murakkab fiziologik jarayonlar kompleksidan 
tashkil topadi. Bu faoliyatda markaziy asab sistemasi asosiy vazifani 
bajaradi, ya’ni ish jarayonida inson organizmida sodir boiadigan 
o‘zgarishlami boshqaradi. Aynan inson miyasi tufayli mehnat faoliyatida 
uning kuch-quvvati (energiyasi) sarñanadi. Mexanik ishlarni boshqarish 
uchun 
inson 
organizmida 
kimyoviy-biologik 
jarayon 
natijasida 
uglevodlar parchalanishi hisobiga amalga oshadi. Bunda jismoniy kuchga 
sarflanadigan kislorod miqdori mehnat faoliyatining unumiga b o g iiq
b oiadi. Jismoniy mehnat faoliyatida nafaqat uning kuch-quwatiga, balki 
fiziologik a’zolar tizimida ham o'zgarishlar yuz beradi. Masalan, chuqur 
nafas olish yoki chiqarish orqali ish jarayonining kechishiga olib keladi. 
Jismoniy tayyorgarlik ko‘rgan insonlarda chuqur nafas olish imkoniyati 
yuqori bo iad i. Yurak a’zolari tizimida ham o ‘zgarishlar yuz beradi. 
Masalan, o g ir jismoniy harakatning ko‘payib ketishi oqibatida, yurakning
27


tez-tez urishiga va qon bosimining ko'tarilib ketishiga ohb keladi. Bunda 
qondagi biokimyoviy o‘zgarishlar natijasida qand dinamikasi o ‘zgarishi 
kuzatiladi. Jumladan, o‘rtacha og‘ir ish bilan shug'ullanuvchilarda qand 
miqdori oshib boradi, lekin qandning ortib borish miqdori kasallangan 
inson tuzalib ketgunga qadar muayyan vaqtgacha saqlanib qoladi. 
Organizmdagi quw atning salmoqti darajada sarflanishi natijasida undagi 
uglevod zaxiralarining kamayishiga olib keladi. To‘xtovsiz jismoniy og‘ir 
mehnat qilish oqibatida sut kislotasining ko‘payishiga, PH muhitning 
oshishi esa qondagi gemoglabin kislorodining teriga o ‘tish tezligining 
oshishiga olib keladi. Shuningdek, og'ir jismoniy mehnat qiladiganlarda 
suv va tuz almashish jarayonlarining tezlashishiga, ter to‘kilishiga, 
bular esa buyraklar bajaradigan vazifaning yengülashishiga olib keladi. 
Ammo, bunday mehnat faoliyatida organizmdagi oshqozon osti bezi ish 
faoliyatining sekinlashishiga, ovqat hazm qilishning pasayishiga olib 
keladi hamda eshitish, ko'rish, sezish faoliyatlariga ham o ‘z ta’sirini 
ko‘rsatadi. Bunga qarshi deyarli aqliy mehnat faoliyatida - gaz almashunivi 
qisman o‘zgarishi, qon pulsi sekinlashishi, qon bosimining ko‘tarilishi, 
nafas olishning qiyinlashishi, miyaga ko‘p qon quyilishiga olib keladi. 
Surunkali aqliy mehnat burun qon tomirlari, ayniqsa, miya va yurak qon 
tomirlarining me’yoriy tonusining o‘zgarishiga olib keladi. Aqli mehnat 
faoliyati sezgi a’zolari: eshitish, ko‘rish, sezishning jimjitlikda ishlashi 
bilan uzviy bog‘liq. Yengil jismoniy mehnat, aqliy mehnat faoliyatining 
qoilab-quw atlab turadi, og‘ir jismoniy mehnat esa buning aksi, jismoniy 
va aqliy mehnat faoliyatini to‘xtovsiz amalga oshirilishi inson ishlash 
qobiliyatining pasayishiga olib keladi.

Download 9,03 Mb.
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   168




Download 9,03 Mb.
Pdf ko'rish