Ishlab chiqarishda changning hosil b o iish i va tarqalishining oldini
olishda texnologik tadbirlar muhim o‘rin tutadi. Bunday tadbirlarga q o id a
bajariladigan ishlarni avtomatik usullarga o‘tkazish, mexanizatsiyalash,
changli xonalarning zichligini (germetik) oshirish, texnologik jarayonlami
uzoqdan
boshqarish, xonaiami havo ahnashtirgichlar bilan jihozlash
va boshqa uslublar qoilaniladi. Masalan, mashinasozlik sanoatida
qoilaniladigan quyma mahsulotlarni qum oqimida tozalashni suv bilan
tozalashga o ‘tkazish, ishlab chiqarishlarda qoilaniladigan mayda kukun
holdagi mahsulotlarni donador holga o‘tkazib yoki pasta ko‘rinishda
ishlatish va boshqalar chang ajralish jarayonining keskin kamayishiga
olib keladi.
Shuningdek, shaxsiy saqlovchi vositalardan resperatoriar ish
zonasidagi changlarning inson organizmiga tushishidan saqlaydi. Bunday
resperatoriar qatorida bir marta ishlatiladigan «Lepestok» va havodagi
changlami tozalab beradigan «Astra-2» rusumlisi qoilaniladi. Ishlab
chiqarish zonasi (texnosfera)da hosil boiadigan changlar inson organizmiga
asosan nafas y o ii va teri orqah ta’sir k o ‘rsatadi. Uning ta’sir xususiyati
quyidagi
omillarga b o g iiq bo iadi, jumladan, chang zarrachalarining
fizik-kimyoviy xossalari, katta-kichikligi, shakli, konsentratsiyasi, ta’sir
muddati,
kasb turi, metereologik sharoitlar, organizmning shaxsiy
reaksiyasi, nafas yoilarining filtrlash xususiyati, organizmning qarshilik
ko‘rsatish qobiliyati va boshqa ko‘rsatkichlar. Texnosferadagi changni va
uning miqdorini nazorat qilish muhim ahamiyatga ega.
Buning uchun
ishlab chiqarishdagi chang manbaiari, uning hosil b o iish sabablari, m a’lum
hajmdagi havoda b o ig an changning sifat tarkibi va uning miqdorini
hisobga olgan holda gigiyenik baho beriladi. Olingan ma’lumotlar asosida
ishchilar salomatligini saqlash va sog‘aytirish choralari belgilanadi. Buning
uchun ishlab chiqarish jarayonini, jihozlarni, xomashyoni,
uni tashish va
ishlatish usullarini o‘rganish orqali hosil boiadigan changning kimyoviy
tarkibiga baho beriladi. Xomashyoni ishlatish texnologiyasiga (mexanik,
termik, kimyoviy) ko‘ra ishlab chiqarish jarayonlarida turli tartibli changlar
hosil boiad i, shuningdek, tayyor mahsulotni qayta ishlash jarayonida
ham (maydalash, charxlash, sayqal berish,
silliqlash, jilo berish, tashish,
sochiluvchan mahsulotlarni tortish, qadoqlash, metalli materiallami qayta
ishlash (termik, kimyoviy) zararli changlar hosil boiadi.
Ish zonasidagi havo tarkibidagi chang miqdori havo sinamasi jihozida
aniqlanadi. Buning uchun changli havo taxminan poldan 1,5 metr,
balandlikdagi ish joyidan 1-3,5 m va undan ortiq masofalardan namunalar
43
olinib tekshiriladi.Tekshirishda tortish usuli qo‘llaniladi.
Ish zonasidan
chang miqdorini havoning hajm birligida (1 / yoki 1 m^) changning
og'irligi milligramlarda aniqianadi. Bundan tashqari, changlaming
dispersligi ham aniqlanib, uning y o i qo‘ysa boiadigan oxirgi darajasiga
(YQOD) solishtiriladi.
