chi tibbiy yordam ko'rsatishda bemorning boshini sal ko‘tarib, yotqizib
qo‘yish (boshi baland turmaydigan boiishi kerak), yoqasini yechib, yuzi-
ni
sovuq suv bilan artish, novshadil spirt hidlatish kerak. Odam o‘ziga
kelavermaydigan boisa, sun’iy nafas bera boshlash lozim.
Suvga g‘arq boiish (cho‘kish) deb nafas yoilarining suvga to iib
qolishiga aytiladi. Suvga g‘arq boigan odamning bronxlari va o‘pkasiga
suv kirib, nafas olishi to‘xtaydi, birdan kislorod tanqisligi boshlanib,
yurak faoliyati ham to‘xtab qoladi. Bunday holda odamni imkoni bori
cha tezroq suvdan chiqarib olish zarur. Uni suvdan chiqarib olingandan
keyin beligacha yechintirilib, og‘zi bilan burni balchiq va shilimshiqdan
obdan tozalanadi, dumaloqlab o‘rab balandroq qilib qo‘yilgan narsa usti
ga yoki biror kishi tizzasiga qomi bilan yotqiziladi va shundan keyin
ko‘lirak qafasiga bosib o‘pkasi bilan me’dasidagi suv chiqarib tashlanadi.
So‘ngra shikastlangan odamni chalqanchasiga yotqizib, darhol sun’iy na
fas berishga va yurakni bilvosita uqalashga kirishiladi (q. 13, 15-rasmlar).
«Ogizdan ogizga» usuli bilan sun’iy nafas oldirish hammadan ko‘proq
naf beradi, bunday sun’iy nafas oldirishni shikastlangan
odamning nafas
olishi asliga kelguncha davom ettiriladi. Nafas olish bilan yurak faoliyati
tiklanib asliga kelganida shikastlangan odamning badanini isitish choralar
ini ko‘rish, unga qaynoq choy ichirish va tibbiyot muassasasiga olib bor
ish choralarini ko‘rish kerak. Mabodo amalga oshirilgan chora-tadbirlar
nafsiz boiib, oiimning obyektiv belgilari (ko‘z qorachigiari kengayib,
yomgiikni sezmasa, yurak urmay, to'xtab qolsa murda dogiari) paydo
boisa, organizmni qayta jonlantirish, tiriltirish tadbirlari to'xtatiladi.
12.13. Odam zaharli moddalardan zaharlanganida
birinchi tibbiy yordam ko‘rsatlsh
Zaharli moddalar (ZM)dan zararlangan odamlar hayotini qutqarib qoUsh
uchun maxsus dori vositalari - antidotlar (ziddizaharlar)dan foydalanish
zamr, Antidotlar odam endi zaharlana boshlagan paytida yoki og‘ir
zaharlanishga xos belgilar (talvasalar) paydo
boiganidan keyin dastlabki
daqiqalarda ishlatilsagina, ular yaxshi kor qiladi. Ayniqsa, suyuq-tomchi
holatdagi ZM va iprit ta’sir qilganida ZM badanga tegib qolganidan keyingi
dastíabki 5 daqiqa ichida badanning ochiq joylarini qisman sanitariya
obrabotkasidan o ‘tkazish zaharlanishning oldini oladi yoki ancha kuchini
qirqadi. Odam kimyoviy zararlanish o‘chogida himoya vositalarisiz
251
turib qolsa, bu ZMning organizmga tinmay o‘tib turishiga olib keladi va
kishining ahvolini ancha og‘iriashtirib qo‘yadi. ZMdan zararlanganlarga
birinchi tibbiy yordam berish yuzasidan ko'riladigan chora-tadbirlar
eng qisqa muddat ichida amalga oshirilishi kerak.
Shu munosabat bilan
ZMdan zararlangan kishilarni qutqarib qolish uchun o‘z-o‘ziga va bir-
biriga yordam berish, shuningdek, keyinchalik birinchi tibbiy yordami
ko'rsatish va davolashga doir barcha zarur chora-tadbirlarni vaqtida
amalga oshirish birinchi darajaU ahamiyatga ega. Sanitar drujinachilar
ZMdan zararlanib qolmaslik uchun, kimyoviy zararlanish o‘chog‘iga
kirishdan aw al, shaxsiy doriquti (AI-2)dan profilaktik dozada (1 ta
tabletka) antidot olib ichishlari,
kimyolovchi kiyim, rezina etik, qo‘lqop,
gazniqoblami kiyib olishlari kerak. ZMlar bilan zararlangan odamlar
kimyoviy zararlanish o‘chog‘idan olib chiqib ketilganidan keyin ham
ancha xavfli boiishini esda tutish kerak. Zararlangan odamlaming kiyim-
kechagi, sochlari va badanining terisida ZM uzoq vaqt saqlanib qolib,
boshqa odamning ochiq joyiga tekkanida, uning ham zaharlanib qolishiga
sabab boiishi mumkin. Zaharlangan kiyim-kechakdan ZM bugiari berk
binolar, avtomashinalarda desorbsiyalanib (bugianib) chiqib turishi
hisobiga ham odam zaharlanib qolishi mumkin.
Zararlangan odam
bevosita ZM ishlatilgan zonada qolib, yuziga zaharlovchi moddalarning
mayda-mayda tomchilari tushgan boisa, avval kimyoviy qurolga
qarshi shaxsiy kimyoviy paket (SHKP-S)dagi suyuqlik bilan yuz
terisini artib tozalash va shundan keyingina gazniqob kiygizish kerak.
Gazniqob kiyilmagan boisa, ko‘zlarni mahkam yumib, yuz va bo'yin
terisini degazatorga hoilangan tampon bilan tezda artib olish zarur.
Ko‘zlarni ochmasdan turib, ko‘z atrofidagi terini quruq tampon bilan
artiladi, keyin gazniqob kiyiladi. So‘ngra yana tamponni hoilab, q o i
panjalari, kiyim yoqasi bilan yenglarining
badanga tegib turadigan
chetlari artiladi. Paketdagi suyuqlik bilan yuz terisi tozalanayotgan
paytda ko'zlami ehtiyot qilish zarur. Bo‘g‘uvchi ta’sir ko‘rsatadigan
ZMdan zararlangan hududda boigan odamlaming hammasiga gazniqob
kiygazilganidan keyin albatta zararlanish o‘chogidan oHb chiqib,
ularni eng yaqin joydagi davolash muassasasiga olib boriladi. Havo
sovuqroq bo isa, shikastlangan odamlami issiq qilib o‘rash va isitish
kerak. Shikastlangan odamlar zaharlangan hududdan olib chiqilganidan
keyin tamomila tinch qo‘yilishi va nafas olishda qiynalmasin deb,
yoqalarini va kiyimlarini bo‘shatib qo‘yish, imkoni bo isa, yechib olish
252
kerak. Bo‘g‘uvchi ta’sir ko‘rsatadigan ZMdan shikastlangan odamga
sun’iy nafas oldirish mutlaqo mumldn emas. Ko‘zdan
yosh oqadigan
va achishtiradigan ZMdan shikastlangan paytda odamlarga gazniqob
kiygizib, ulami zaharlangan hududdan olib chiqib ketish kerak.
Achishishni bartaraf etish uchun ko‘zlar yuvilib, og‘zini toza suv bilan
chayqab tashlanadi. Achishtiradigan ZMdan og‘ir shikastlanish paytida
antidot ishlatiladi.
