Ferritlar. Tarkibida, temirdan tashqari, ikki va undan ko’p valentli metall (Ni, Co, Mn, Zn, Cu, Cd, Pb, Mg) oksidlari ham bo’lgan birikmalar ferritlar deyiladi. Ular qisman elektronli elektr o’tkazuvchanlik xossasiga ham egadir. Ferritning kristall panjarasi kub shaklida bo’ladi. Odatda, yaxlit ferrit tayyorlash uchun ferrit kukuniga polivinil spirti plastifikatori qo’shiladi va bu massa yuqori bosimda qoliplanadi. Uning solishtirma qarshiligi sof temirning solishtirma qarshiligiga nisbatan 105-106 barobar yuqoridir. Shu sababli, ferritda quyun toki hisobiga sodir bo’ladigan isroflar keskin kamayadi va materialni yuqori chastotalarda ham ishlatsa bo’ladi. Ferritning magnit singdiruvchanligi sof temirnikiga nisbatan 102-103 barobar yuqori bo’lganligi uchun undan tayyorlanadigan o’zaklar hajmini keskin kichraytirish mumkin. Ferritdagi (rjm) qiymatlar ferromagnit (yoki oddiy metall) dagiga nisbatan juda kichik bo’lgani uchun, u past chastotali asboblarda ham qo’llaniladi.
Ferrit tarkibi oddiygina qilib quyidagicha ifodalanadi:
MFe2O4, yoki MoFe2O3,
bunda: M- ikki valentli biror metall.
Ferritlar tarkibidagi qo’shimchalarga mis, ruh, nikel-ruh, marganes-ruh misol bo’ladi. Ular elektr texnikada keng miqyosda qo’llanilmoqda. Ferritlarda Kyuri nuqtasidagi harorat ancha past, ya’ni 100-150C atrofida bo’ladi. Uning solishtirma og’irligi 3700-4800 kg/m3 atrofida bo’lib, asosiy xossalari 21-jadvalda keltirilgan.
Ferritning gisterezis halqasi to’g’ri burchakka yaqin bo’lishi uni maxsus apparatlarda qo’llash imkonini yaratadi. Ferrit, asosan, aloqa, radiotexnika, hisoblash texnikasi, avtomatika asbob-uskunalarida keng miqyosda qo’llaniladi.
jadval
Navi
|
rb
|
max
|
Hr,A/ m
|
Br,T
|
In, MG
s
|
Tk, C
|
,Om
m
|
x10
3,
kg/ m3
|
20000H
|
15000
|
3500
|
0,2
|
0,1
|
0,1
|
11
|
0,001
|
-
|
M
|
4800-
|
0
|
4
|
1
|
0,5
|
0
|
0,1
|
5,0
|
6000H
|
8000
|
1000
|
8
|
0,1
|
5
|
13
|
0,2
|
4,5
|
M
|
800-
|
0
|
28
|
1
|
|
0
|
|
|
|
1200
|
1800
|
|
0,1
|
|
20
|
|
|
1000H
|
|
|
|
1
|
|
0
|
|
|
M
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1000H
|
800-
|
3000
|
24
|
0,1
|
3
|
11
|
10
|
4,9
|
M
|
1200
|
1500
|
40
|
0
|
5
|
0
|
100
|
4,8
|
600HM
|
500-800
|
|
|
0,1
|
|
11
|
|
|
|
|
|
|
2
|
|
0
|
|
|
2000H
|
1700-
|
3500
|
25
|
0,1
|
1,5
|
20
|
50
|
5,0
|
M1
|
2500
|
1800
|
25
|
2
|
8
|
0
|
140
|
4,8
|
|
550-850
|
|
|
0,0
|
|
20
|
|
|
700HM
|
|
|
|
5
|
|
0
|
|
|
1
|
|
|
|
|
|
|
|
|
100VCh
|
80-120
|
210
|
300
|
0,1
|
80
|
40
|
105
|
4,8
|
20VCh2
|
16-24
|
45
|
100
|
5
|
30
|
0
|
106
|
4,7
|
|
|
|
0
|
0,1
|
0
|
45
|
|
|
|
|
|
|
|
|
0
|
|
|
300NN
|
280-350
|
600
|
80
|
0,1
|
20
|
12
|
106
|
4,8
|
9VCh
|
9-13
|
30
|
500
|
3
|
60
|
0
|
107
|
4,4
|
200VC
|
180-220
|
360
|
70
|
0,0
|
0
|
50
|
103
|
4,7
|
h
|
45-65
|
200
|
100
|
6
|
-
|
0
|
104
|
466
|
50VCh
|
|
|
|
0,1
|
-
|
36
|
|
|
3
|
1
|
|
0
|
|
0,1
|
|
48
|
|
4
|
|
0
|
Gisterezis halqasi to’g’ri burchakli ferritlar hisoblash texnikasining xotira qurilmalari uchun asosiy material bo’lib xizmat qiladi. Bunday materiallarning xossalarini izohlash uchun qo’shimcha maxsus parametrlar kiritiladi. Bunday parametrlardan biri gisterezis halqasining to’g’ri burchakli koeffitsientidir:
Kn=Br/Bmax
bunda kn qiymati iloji boricha birga yaqin bo’lishi kerak. O’zaklar tezda qayta magnitlanishi uchun ularning qayta ulanish koeffitsienti Sq kichik qiymatga ega bo’lishi kerak.
Ferrit o’zaklarining xossalari 22-jadvalda keltirilgan. 5-jadval
Ferrit o’zaklarining xossalari
Material
|
Hc A/m
|
Br, Tl
|
kn
|
Sq, mkKl/m
|
|
Turli navdagi
ferritlar
|
10-1200
|
0,15-0,25
|
0,9
|
25-55
|
110-630
|
Permalloyli o’zaklar (tasmaning qalinligi 2-
10 mkm)
|
8-50
|
0,6-1,5
|
0,85-0,9
|
25-100
|
300-630
|
Konstruksion cho’yan va po’latlar asbobsozlik, apparatsozlik va elektr mashinasozligida keng qo’llaniladigan materiallardir. Magnit xossalariga ko’ra ular magnitli (kulrang cho’yan, uglerodli va legirlangan po’lat) va magnitsiz turlarga bo’linadi.
Kulrang cho’yan tarkibida 3,2-3,5% uglerod, kremniy, marganes, fosfor va oltingugurt bo’ladi. Bu materialning egilishdagi mustahkamligi 200-450 MPa. Undan elektr mashinalarning korpusi, asosi va shu kabi detallar tayyorlanadi.
Odatda, quymalar olishda tarkibida 0,08-0,2% uglerodi bo’lgan, uglerodli po’latdan foydalaniladi. Bunda quymalar 85-900C haroratda sekin-asta yumshatiladi. Maxsus elektr mashinalarida, shuningdek, konstruksiyasi yengillashtirilgan mashinalarda nikel, vanadiy, xrom va molibden bilan legirlangan po’latlar ishlatiladi. Bu po’latlarning egilishdagi mexanik mustahkamligi 500-950 MPa oralig’ida bo’ladi.
Xulosa:
Magnit materiallar
Men bu mavzuda ya’ni magnit materrillar mavzusida shuni tushundimki,
0
Magnit materiallar yordamida magnit oqimi keskin kuchaytiriladi. Magnit oqimidan past kuchlanishli toklar yuqori kuchlanishli toklarga, yoki elektr energiyasini mexanik energiyaga aylantirishda va elektr energiyasini shunga o’xshash tarzda generatsiyalashda foydalaniladi. Magnit materiali sifatini aniqlashda nisbiy magnit singdiruvchanlik kattaligidan foydalaniladi,formulasi quydagicha yoziladi; ' / 1 x
Magnit singdiruvchanlik chulg’amga magnit o’zak kiritilganda magnit oqimining ko’payishini bildiradi. Bu yuksalish bir necha o’n ming martagacha ortadi. Magnit materiali bo’lmaganda o’ramlari soni n ta bo’lgan sim chulg’amidan tok o’tkazish orqali magnit oqimi hosil qilish mumkin. Magnit materialidagi energiya isrofining qiymati B=f(H) xarakteristikasidagi gisterezis halqa yuzasi bilan aniqlanadi. Magnit materialidagi energiya isrofi chastota ortishi bilan keskin ko’payadi. Bu esa yuqori chastotaga mo’ljallangan magnit materiallari ishlab chiqarishda katta qiyinchiliklar tug’diradi. Pm ni kamaytirish maqsadida qiymati yuqori bo’lgan magnit materiallar qo’llaniladi. Magnit materialining asosiy xarakteristikasini ifodalovchi r qiymati maydon kuchlanganligiga bog’liq bo’lib, material qizishi natijasida bu qiymat keskin kamayadi. Kyuri nuqtasida material o’zining ferromagnitlik xossasini yo’qotadi
r0. Bundan tashqari, chastota ortishi natijasida materialda sodir bo’ladigan quyun toki hisobiga magnitsizlanish ro’y beradi.
Xulosa:
Mavzu haqida umumiy va qisqacha tushunchalarim Magnit materiallar yumshoq va qattiq turlarga bo’linadi.
Yumshoq magnit materiallar
Yumshoq magnit materiallardan magnitli utkazgichlar tayyorlanadi. Bu materiallarning magnit singdiruvchanligi boshlang’ich qiymatdan katta bulishi kerak.Yumshoq magnit materiallarida solishtirma qarshilik nisbatan katta qiymatga, koerisitiv kuch (Hc0,1 A/m) esa kichik qiymatga ega bo’lishi kerak. Bu materiallarga sof temir, temirning kremniy, nikel va kobalt bilan qotshimalarini misol tariqasida keltirish mumkin.
Qattiq magnit materiallar
Qattiq magnit materiallar deganda maginitlangandan keyin uzoq vaqt magnit bulib qoladigan materiallarni tushunamiz,ya’ni tashqi magnit maydon olib tashlanganda magnet domenlarining yunalishlari hali ham yaxshi,izchil bulishi mumkin.
Xulosa;
Ferritlar. Tarkibida, temirdan tashqari, ikki va undan ko’p valentli metall (Ni, Co, Mn, Zn, Cu, Cd, Pb, Mg) oksidlari ham bo’lgan birikmalar ferritlar deyiladi. Ular qisman elektronli elektr o’tkazuvchanlik xossasiga ham egadir. Ferritning kristall panjarasi kub shaklida bo’ladi. Odatda, yaxlit ferrit tayyorlash uchun ferrit kukuniga polivinil spirti plastifikatori qo’shiladi va bu massa yuqori bosimda qoliplanadi.
Xulosa;
Ferretlarni texnikada qo’lanilishi.Konstruksion cho’yan va po’latlar asbobsozlik, apparatsozlik va elektr mashinasozligida keng qo’llaniladigan materiallardir. Odatda, quymalar olishda tarkibida 0,08-0,2% uglerodi bo’lgan, uglerodli po’latdan foydalaniladi. Bunda quymalar 85-900C haroratda sekin-asta yumshatiladi. Maxsus elektr mashinalarida, shuningdek, konstruksiyasi yengillashtirilgan mashinalarda nikel, vanadiy, xrom va molibden bilan legirlangan po’latlar ishlatiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.S.G. Kalashnikov Elektr ”o`qituvchi” nashriyoti. Toshkent 1979 2.I.V.Savelov. Umumiy fizika kursi 2 “o`qituvchi “ nashriyoti Toshkent 1973 3.Nurmatov. N. “Elektromagnetizm” fanidan o`quv uslubiy qo`llanma
|
