ko„rsatkichlarini standartlashtirishda «sifat» tushunchasi va uni baholash
uslublarini ko„rib chiqish lozim bo'ladi.
Mahsulot sifati- mahsulotning barcha xossalari bo„lib, undan foydalanish
davridagi iste‟molchilar talabini qondirishidir.
Mahsulotning sifatini
ishlatilish davrida aniqlash, talab darajasiga qarab
o„zgarib boradi. Shu sababli, bir yoki boshqa bir turdagi mahsulot uchun, ayniqsa
ko„p maqsadlarda ishlatiladigan mahsulotlarning sifatini baholash doimiy
o„lchamda bo„lmaydi. Ko„pgina ilmiy-tadqiqot ishlarida va adabiyotlarda «sifat»
tushunchasi kengroq ishlatiladi va unga berilayotgan ta‟riflar ham turlichadir.
Ba‟zida, prof. A. N. Solovyev «sifat» tushunchasini quyidagichabaholaydi:
“Material sifati - bu talab xossalariga bogliq bo„lib, materialning qayta ishlanilishi
va ishlatilishi uchun yaroqliligi demakdir”.
Mahsulotaing sifat ko„rsatkichi - mahsulot xossasining miqdoriy xususiyati
bo„lib, sifat tarkibiga kiradi, ya‟ni uni yaratish va ishlatish, hamda iste‟molchilarga
yetkazishdagi talabini qondirish.
Paxta mahsulotlarining sifat ko„rsatkichlari bo„yicha talab shartlari standartlar,
texnik shartlar yoki me‟yoriy-texnik hujjatlarda keltirilgan bo„ladi.
Barcha mahsulotlarning sifat ko„rsatkichlari ifodalanishi bo„yicha o„lchamli va
o„lchamsizga (nisbiy yoki balli) bo„linadi.
Sifatni baholash darajasi - bu jarayonlaming jami bo„lib, o„ziga sifat
ko„rsatkvchlarming nomenklaturasini qo„shadi va mahsulot sifatini boshqarishda
ulaming sonli qiymatini, shu bilan birgalikda bazali va nisbiy ko„rsatkichlarini
aniqlaydi.
Mahsulot xossasi - mahsulotaing yaratilishi, ishlatilishi yoki iste‟molidahosil
boiuvchi obyektiv imkoniyatlar.
Hozirgi paytda me‟yoriy-texnik hujjatlaming talablarini hisobga olgan holda,
paxta mahsulotlarining sifat ko„rsatkichlarini baholashda
mahsulotning navi
aniqlanadi, attestasiyalash davrida esa uning sifat bosqichi belgilanadi.
Mahsulot sifatini nazorat qilish - bu tekshirishgabog„liq bo„lgan mahsulot sifat
ko„rsatkichlari talablarida belgilanadi.
Sinov - obyektni miqdoriy yoki sifat xossalari bo„yicha eksperimental aniqlash
demakdir.
6
Sinov uslubi - sinov ishlarini o„tkazish uchun belgilangan prinsiplaming
qoilanilishidagi jami qoidalari.
Mahsulot sifati boshlang„ich qiymatga ega bo„ladi. Shu sababli mahsulot
sifatini baholash yoki oichashda quyidagilami aniqlash va asoslash lozim:
-to„la-to„kis ishonchli baholash usullari material xossalarining me‟yoriy
shartlariga bog„liqligi bo„lib, bu xossalarni aniqlashda xatoliklar hisobga olinadi;
-sifat ko„rsatkichlarini tanlash, materialning ishlatilishga to„la- to„kis
yaroqliligini ko„rsatadi;
-ta‟minlovchi imkoniyatlarini hisobga olgan holda me‟yoriy shartlaming
ratsional darajasi.
Mahsulot sifat ko„rsatkichini ifoda etgan birligiga qarab quyidagilarga ajratish
mumkin:
-miqdoriy birliklarda
aks etgan;
-miqdoriy bo„Imagan birliklarda aks etgan;
-asosga binoan sinash yo„li bilan olingan;
-birgina xossasini ifoda etuvchi;
-butun bir necha xossasini ifoda etuvchi.
Mahsulot sifatini baholashda natijaning qanchalik to„g„n va haqiqatga yaqin
bo„lishi ham katta ahamiyatga egadir.
Sifat ko„rsatkichini aniqlashda odatda oddiy standart sinash usuli ishlatiladi.
o„lchashning xatoligi 5 foizdan oshmaydigan maxsus asbob-uskunalar yordamida
bajariladi. Sinov ishlarini olib borishdan oldin namuna
belgilangan sharoitda
saqlanishi lozim. Bunda boshlang„ich ko„rsatkichlarini belgilash katta ahamiyatga
ega. Boshlang„ich ko„rsatkichlar o„z navbatida to„g„ri yoki noto„g„ri, ahamiyatli
yoki ahamiyatsiz bo„lishi mumkin. Tekshirish orqah aniqlangan o„lchashlar
mahsulot sifat darajasini muj as s am las htirgan negizli ko„rsatkichlar bilan
taqqoslanadi. Shuning natijasida, bu daraja yo o„zgaradi, yo o„zgarmaydi, yoki
umuman doimiy qolishi mumkin.
7
