систем) буйича, мажмуни ташкил килувчи кисмларидан бири­




Download 5,04 Mb.
Pdf ko'rish
bet23/133
Sana19.01.2024
Hajmi5,04 Mb.
#140746
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   133
Bog'liq
74 Математика ўқитиш жараёнини лойиҳалаш Тожиев М Мамадалиев К

систем) буйича, мажмуни ташкил килувчи кисмларидан бири­
нинг хусусияти узгарса, бошка кисмларининг хамда бутун 
мажмунинг хусусияти хам конуний равишда узгаришга учраса, 
уни функционал алокадорлик дейилади. Мажмулар замон ва 
маконда мавжуд булиб. вакт утиши ёки макон узгариши билан 
мажмунинг баъзи бир хусусиятлари \а м узгаради. Мажмуларнинг 
хар бири факат узига хос хусусиятларга эга булиб, бир-биридан шу 
хусусиятлар 
йигиндиси билан ажралиб туради. 
Мажмунинг 
хусусияти факат бошка мажмулар билан алокаларда намоён була­
ди. Алокадорлик деб, мажму хусусиятини пайдо килувчи узвий- 
ликка айтилади. Богликлик эса, факат уларнинг намоён булишидир. 
Хар кандай богликлик замирида алокадорлик ётавермайди. Янги 
хусусиятни яратувчи алокадорлик функция дейилади. Функциялар 
оркали мажмулар холати аникланади. Мажму холатининг кетма-кет 
намоён булиши жараён дейилади. Мажмулар диалектик мантик 
илмига асосланади.
Мажму, уни ташкил килувчи кисмлар факат уз погонасидаги, 
яъни мажму ичидаги мажмучалар орасидаги алокадорликларда 
намоён булади. Бир мажмуни ташкил килувчи кисмларнинг хар 
бири уз погонасидаги мажму кисмлари билан баробар бошка 
погонадаги мажму кисмлари билан алокадорликда булса, у бир 
вактнинг узида, узининг мажмуси билан бир каторда, бошка 
мажмуни ташкил килишда иштирок этган булади. Чунки, хар кан­
дай мажму асосини алокадорлик ташкил килади. Алокадорликлар 
нарса ва ходисаларнинг табиий тадрижидан келиб чикиб, киши 
ихтиёридан ташкарида мавжуддир.
Субъектив, яъни инсон хохиш-истаги натижасида келиб чиккан 
ва киши тасаввурида намоён буладиган алокадорликлар хам 
мавжуд. 
Бундай 
алокадорликлар 
антропоген 
алокадорликлар 
дейилиб, уларга асосланиб шаклланган мажму субъектив булади. 
Субъектив алокадорликлар объектив конуниятлардан келиб чикиб, 
жараён тадрижининг ички заруриятидан пайдо килинган булса, 
улар амалиётда хакикий мажмуга айланади. Хар кандай оддий 
машина ва иморатдан тортиб мураккаб харакатларни бажарувчи 
робот ва космик кемалар хам бунга мисол була олади. Аксинча, 
субъектив алокадорликлар асосида яратилган нарса ва ходисалар
4 6


объектив конуниятларга зид холда шаклланган булса, улар ама­
лиётда уз тасдигини топа олмай, инсон тафаккурида \аёлий нарса 
ёки ходиса булиб колаверади. Уни мажбурий равишда амалга 
оширса, у муваффакиятсизликка учрайди. Бунга, битганда кулаб 
тушган иншоот ёки хаёлий гояларга асосланган, амалда нураб 
кетган коммунизм жамияти мисол була олади.
Х,ар бир ишда мажмулар назариясидан келиб чикиш, бирин- 
чидан. ишни бир неча ун баробар осонлашгиради, баъзи мураккаб 
ишларда, масалан, кибернетикада замонавий алока тизими ва 
космонавтикада мажмулар назариясини эгалламай туриб, уша ишни 
бажариб хам булмайди. Таълим - тарбия жараёни хам ута мураккаб 
булганлиги туфайли, мажмулар назариясидан фойдаланмай туриб, 
уни замонавий тарзда амалга ошириб булмайди; иккинчидан, хар 
кандай фаолиятни тугри амалга ошириш гарови булиб хизмат 
килади; учинчида^ муайян нарса ва ходисани бошкаларга тушун- 
шришни осонлаштиради хамда бериладиган билимни тез тушун- 
т р и б , тез узлаштириб, эсда узок саклаб туришга хизмат килади. 
Чунки, инсон онг ва тафаккури. унинг тарихий ривожланиши 
жараёнида мажмулар назарияси конуниятларига мос равишда 
шаклланган. Аслида, мажмулар назарияси инсон онгининг табиий 
фаолиятидан олинган. Бекорга уни органик усул дейилмаган.
Биринчи бор, бутун борлик катта ва кичик мажмулардан иборат 
деган фикрни италиялик файласуф Зенон (м.авв.490-430) айтиб 
кетган. У айтадики, бутун нарса булингач, кут аб бирликларга эга 
оуламиз. Бу бирликларнинг х,ар бири. уз навбатида, бирликларга 
чулинади. Бу жараён чексиз давом этаверади[42]. Шу фикрга якин 
фикрни кадимга юнон файласуфи Марк Аврелий Антонин хам 
лйтган: <0(амма нарса бир-бирига чатиишб кетган. Х,амма ерда 
ччо^ий узвиш ик мавжуд. Барча нарсалар умумий тартиб-коидалар 
асосида бирлашиб, айнан бир оламни безашга хизмат цилади»\42\. 
1>у икки аллома фикрларидан бутун дунё чексиз куп, узаро узвий 
Сюглик булган бутунлик, яъни мажмулардан ташкил топганини 
иш ласа булади. Бирок, оламни ихтиёрий, го\о нотугри англашими t 
натижасида, табиатдан берилган мажму ёндашув тафаккурида!i 
нжралиб колганмиз. Узлигимизга, яъни табиий мохияш мии а 
кпйтнш учун ва «Математика укитиш жараёнини лойихалаш» фани 
укун машгулотларининг лойихаларини мукаммш! тузиш ва уми 
амалиётга татбик килиш учун мажмулар назариясини урп н ш ш и м т 
шпрт.
47



Download 5,04 Mb.
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   133




Download 5,04 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



систем) буйича, мажмуни ташкил килувчи кисмларидан бири­

Download 5,04 Mb.
Pdf ko'rish