170
tinitilgandan so‘ng suvning mavjudligi tekshiriladi. Amalda quyilgan yonilg‘i
miqdori tovar-transport nakladnoyida ko‘rsatilgandan
farq qilsa yoki
sisternada suv borligi aniqlansa, qabul qilingan yonilg‘i miqdori ko‘rsatilgan
neft mahsulotini topshiriyotgan va qabul qilayotganlar tomonidan imzolangan
dalolatnoma tuziladi. Yonilg‘i sisternadan sig‘imlarga oqizish yo‘li bilan
yoki nasos yordamida to‘kiladi.
Yonilg‘ini saqlash. Yonilg‘ilar sisternalarda er usti, yarim er osti va er
osti usullarda saqlanadi.
Er osti saqlash usuli keng tarqalgan bo‘lib qator afzalliklarga ega:
yong‘indan xavfsizroq,
ekspluatatsiyada arzonroq, kam joyni egallaydi,
yonilg‘ini to‘kishda nasos qurilmalarga extiyoj yo‘q va eng muhimi,
yonilg‘ini bug‘lanishdagi eng kam yo‘qotishini hamda saqlash jarayonida
sifat yomonlashuvini kamayishini ta’minlaydi (12.3-rasm).
Ma’lumki, havoda 2,4…5% benzin bug‘lari (hajmi bo‘yicha) bo‘lgan
holda portlash xavfi vujudga kelishi mumkin. Benzin va havonin g bunday
nisbati havo haroratining
0
S va undan past holatlariga xosdir.
Benzin rezervuarlarda saqlanganda yong‘in xavfsizligini to‘la ta’minlash
uchun turli tizimlar qo‘llaniladi. Shulardan yong‘inga
qarshi saqlagichlar
tizimi eng ko‘p tarqalgan. Bunda rezervuar tashqi muhit bilan bog‘lanadi,
havo esa unga yong‘inga qarshi saqlagich orqali o‘tishi mumkin. Statik
elektr chaqnashini oldini olish uchun rezervuar erga ulangan bo‘lishi kerak.
Yong‘inga qarshi saqlagichlar bir biridan kichik oraliqda joylashgan ikkita
latun to‘rlardan iborat (1 sm
2
to‘rlarda 144…200 ta teshiklar bo‘lishi kerak).
Dizel yonilg‘isini tarqatish punktlari va yonilg‘i saqlash qurilmalari
yuqorida ko‘rilganlaridan deyarli farq qilmaydi. Faqat, yonilg‘ini 10 kunlik
tindirlishini ta’minlaydigan qo‘shimcha
rezervuarlar, dizel yonilg‘isining
yuqori qatlamlaridan so‘rib olish uchun kalkovuchli so‘rgich va tarqatish
kolonkasi bilan rezervuar orasiga qo‘shimcha filtrlar o‘rnatilgan bo‘ladi.
171
12.3-rasm. Atrof-muhitni ifloslanishini kamaytiuvchi qurilmalar bilan ta’minlangan
er osti yonilg‘i saqlash ombori.
Yonilg‘ini tarqatish. Mashinalar yonilg‘i tarqatish kolonkasi yordamida
yonilg‘i bilan to‘ldiriladi.
Kolonkalarni
ish
unumdorligi
25…250
l/min.
tashkil
etadi.
Kolonkalarning aniq ishlashi atrof-muhitning harorati-40 dan +46
0
S
oralig‘ida va havoning nisbiy namligi 80%dan oshmaganda kafolatlanadi.
Yonilg‘i saqlash joylarida ochiq olovdan foydalanish mumkin emas.
Mashinaga yonilg‘i qo‘yish faqat dvigatel ishlamay turganda ro‘yxat beriladi.
AYOQSH o‘t o‘chirgichlar va qumli sandiqlar bilan jihozlangan bo‘lishi
kerak. Tashqi yoritgichlar tayanchlarida chaqmoq o‘tkazgichlar o‘rnatilgan
bo‘lishi kerak. Yonilg‘i tarqatgich kolonkalarida ularni tashqi elektr
ta’minotidan uzib qo‘yish mumkinligi ko‘zda tutilgan bo‘lishi kerak.
Magnitli yuritgich yopiq xonada joylashtiriladi. Elektr jihozlari va
kolonkalarni tok yuritgich va metall qismlari erga ulangan bo‘lishi kerak.
Siqilgan va suyultirilgan gazlarni tashish, saqlash va tarqatish.
Suyultirilgan gazning o‘ziga
xosligi shundaki,
gaz holatidan suyuq
holatga oddiy haroratda va past bosimda o‘tadi shuning uchun uni 1,6…2,0
MPa bosimga hisoblangan zich rezervuarlarda yoki ballonlarda saqlash va
tashish mumkin. Mashina dvigatellarida suyultirilgan gaz sifatida engil
uglevodorodlar-propan, butan va ularning aralashmasi qo‘llaniladi.
172
Mashinalar suyultirilgan gaz bilan gaz to‘ldirish stansiyalarida
rezervuarlardan mashina ballonlariga qo‘yib to‘ldiriladi.
Bunda suyultirilgan
gaz bilan to‘ldirilgan sisterna mashina ballonidan yuqorida joylashgan
bo‘lishi kerak.
Mashina balloni suyultirilgan gaz bilan to‘ldirilayotgan paytda: gaz
to‘ldiruvchi shlang oldida turish, birikmalar, gaykalarini qotirish, chekish,
dvigatelni sozlash va ta’mirlash ta’qiqlanadi.
Siqilgan tabiiy gaz (metan) bosim ko‘tarilganda gaz holatidan suyuq
holatga o‘tmaydi. Shuning uchun mashina yurishining zarur zahirasini
ta’minlash maqsadida Mashina kuzovi tagida joylashtirilgan maxsus qalin
devorli ballonlar 20 Mpa bosim ostida gaz bilan to‘ldiriladi. Mashina gaz
to‘ldirish kompressor stansiyalariga gaz katta bo‘lmagan bosim (0,4-1,2
MPa) ostida yuborilib, mexanik
chiqindilardan tozalanadi, kompressorlar
yordamida 26-35 MPA bosimgacha siqiladi va qator tozalash tizimlaridan
o‘tib gaz tarqatish kolonkalariga yuboriladi.
