Avtoservis korxonalari va ularning ta’rifi

196 
Avtosalonlar esa shu mollarni chakana savdo bilan sotadi, buning uchun 
ularda avtomobillarni sotishga tayyorlash (sotish oldi)texnik xizmatini 
bajarish uchun maxsus ishchi postlari bo‘lishi shart. 
Avtomobillarga texnik xizmat ko‘rsatuvchi korxonalar o‘z navbatida 
avtomarkazlar, avtomobillarga texnik xizmat ko‘rsatuvchi stansiyalar 
(ATXKS) va postlar va shuningdek, turli ishlarga ixtisoslashgan 
avtoustaxonalardan iborat (14.3-rasm). 
14.3-rasm. Avtoservis korxonalarining turlari. 
 
Avtomarkazlar avtoservis xizmati ko‘rsatuvchi korxonalarning asosiy 
korxonalari bo‘lib, asosan yirik shaharlarda (viloyat markazlarida) joylashadi 
va kamida 25 ta, ko‘pi bilan 100, hatto 200 ishchi postlarga ega bo‘ladi. 
Bunday markazlarni odatda avtomobillar ishlab chiqaruvchi va ular bilan 
savdo qiluvchi kompaniyalar, va shuningdek, avtomobillar va ehtiyot qismlar 
bilan savdo qilishga ixtisoslashgan firmalar hissadorlik asosida tashkil etadi. 
Avtomarkazlar bir necha rusumli avtomobillarni ta’mirlash va ularga texnik 
xizmat ko‘rsatish uchun zarur bo‘lgan ishlab chiqarish-texnik bazasi 
(ICHTB), zarur texnologik jihoz, maxsus asbob-uskuna, ehtiyot qism, 
material, malakali kadr va shuningdek, texnik-texnologik hujjat va 
adabiyotlar bilan to‘la ta’minlangan bo‘ladi. Avtomarkazlarning ma’lum 
hududlarda, - viloyat tumanlari, shaharlari va qishloqlarida bir necha filiallari 
Аvtoservis korxonalari 
Avtosavdo markazlari, 
avtosalonlar, 
extiyot 
qismlar dukonlari 
Avtomobillarga 
TXK 
korxonalari 
Avtoturar 
joylar, 
saqlash garajlari 

197 
bo‘lib, markaz ularga har jihatdan homiylik qiladi, ayniqsa, kadrlar 
malakasini oshirish, ishlab chiqarishda yangi, ilg‘or texnologiyalarni joriy 
etish, xizmat ko‘rsatish madaniyatini yaxshilash va h.k. Umuman olganda, 
avtomarkazlar - avtomobil ishlab chiqaruvchi kompaniyalar bilan birga 
avtomobillar servisi sohasida ilmiy-texnik taraqqiyotni ta’minlovchi, sohada 
texnik siyosatni belgilovchi va amalga oshiruvchidir. Mamlakatimiz viloyat 
markazlari va yirik shaharlarida XX asrning 70...80 yillarida 12 ta 
avtomarkaz 
qurilib, 
ishga 
tushirilgan, 
birgina 
Toshkentda 
bunday 
markazlarning 3 tasi ishlab turibdi. Avtomarkazlarning ko‘p qismi (10 tasi) 
1996...98 yillarda to‘la rekonstruksiya qilinib, qayta jihozlanib chiqildi. 
Hozirgi paytda respublika avtomarkazlaridagi ishchi postlarning umumiy soni 
400 tadan oshdi[4]. 
Avtomarkazlarda avtomobil, ehtiyot qism, avtomateriallar bilan savdo 
qiluvchi avtosalon, baza, do‘konlar bilan bir qatorda turli texnik xizmat 
ko‘rsatish va ta’mirlash ishlarini bajaruvchi kuchli ishlab chiqarish bazasi 
ham mavjud. Avtomarkazlarning tarkibiy qismi bo‘lgan savdo bazalari, 
do‘kon, ombor va ishlab chiqarish uchastkalari xududiy bir joyga joylashgan 
yoki shahar, viloyat bo‘ylab bir necha joylarga, mijozlar uchun qulay bo‘lgan 
erlarga joylashishi mumkin.
Avtomobillarga texnik xizmat ko‘rsatuvchi stansiyalar (ATXKS) 
ATXKS avtoservis xizmatini bajaruvchi asosiy va eng ko‘p tarqalgan 
korxonalardir. Zamonaviy ATXKSlari yangi va ishlatilgan avtomobil, ehtiyot 
qism va avtomobil materiallari bilan savdo qilish, avtomobillarga turli xildagi 
texnik 
xizmatlar 
ko‘rsatish, 
agregat, detallarni ta’mirlash, ishdan 
chiqqanlarini almashtirish, avtohalokatlar natijasida shikastlangan avtomobil 
va kuzovlarining qayta tiklash ishlari bilan shug‘ullanadilar. Shuningdek, 
mijozlar avtomobillariga, ularning murojaatlariga asosan ko‘chalarda, 
yo‘llarda, avtomobillar turar va saqlash joylarida texnik yordam k o‘rsatish, 
mijozlarga avtomobilni texnik ekspluatatsiya qilish to‘g‘risida maslahat 

198 
berish, ularni avtoservis axboroti bilan ta’minlash kabi xizmatlar ham 
ATXKS vazifalariga kiradi. 
ATXKSlari o‘zlarining ishlab chiqarish faoliyati, quvvati, bajarayotgan 
xizmatlari va ma’muriy-tashkiliy tuzilishlariga qarab bir necha turlarga 
bo‘linadi (14.4-rasm). Odatda shahar stansiyalarida ko‘rsatiladigan xizmat 
turlari xilma -xilroq, bajariladigan ishlarning hajmi kattaroq bo‘lishi mumkin 
va shuningdek, bu stansiyalardan foydalanuvchi avtomobillar tarkibi bir 
qadar barqaror, ya’ni stansiyalar bir qadar doimiy mijozlarga ega bo‘ladi. 
Shaharlararo yo‘llar bo‘ylarida joylashgan stansiyalarda, aksincha, xizmat 
turlari chegaralangan bo‘lib, ular asosan texnik yordam ko‘rsatish, mayda 
tamirlash ishlari, g‘ildiraklar shinalarini yamash, damlash, motor, tormoz, rul 
boshqarmasi tizimlari, elektr jihozlari asboblarida paydo b o‘lgan nuqson va 
nosozliklarni tuzatish va shuningdek, eng ko‘p zarur bo‘ladigan ehtiyot qism 
va avtomateriallar savdosi bilan shug‘ullanadi. 
Shuni aytish zarurki, mamlakatimiz yo‘llari bo‘ylarida joylashgan bunday 
ATXK stansiyalari aynan o‘tgan asrning 90 yillaridan boshlab tashkil etilib, 
ishga tushirila boshlandi, ularning soni ham, xizmat ko‘rsatish ko‘lami ham 
hozircha real talablarga javob bera olmayapti. Ular asosan engil 
avtomobillarga xizmat ko‘rsatishga mo‘ljallangan, yuk avtomobillari, 
avtobuslarning avtoservis xizmatidan foydalanish imkoniyati cheklangan. 
Bunday holat shaharlar avtoservisiga ham taalluqlidir. Yo‘l bo‘ylari 
stansiyalariga xos bo‘lgan yana bir holat ularning yil va sutka davomida 
uzluksiz ishlashidir. Bunday stansiyalar xususiy yoki shirkat mulkl ari asosida 
tashkil etilib, ulardagi ishchi postlarining soni asosan 2. . .5 tadan iboratdir.
Chet el (ayniqsa AQSH) avtoservisi faoliyatida yo‘l bo‘yi ATXKSlari 
ko‘pincha yonilg‘i - moy quyish stansiyalari (AZS) bilan yonma-yon
joylashgan bo‘ladi va ba’zan ular bilan bir xo‘jalikni tashkil etadi [1]. 
Albatta, avtoservis xizmatining asosiy qismini shaharlarda joylashgan 
ATXKSlari bajaradi. Ular ma’muriy-tashkiliy tuzilishlariga qarab 
avtomobillar ishlab chiqaruvchi yoki savdo qilishga ixtisoslashgan maxsu s 

199 
kompaniyalar tomonidan tuzilgan avtomarkazlarga qarashli filiallar yoki ular 
bilan shartnomalar asosida ish yurituvchi diler-stansiyalar, mustaqil faoliyat 
olib boruvchi, ma’muriy-erkin ATXKSlaridir. Avtomarkazlarga qarashli 
stansiyalar va dilerlarning asosiy vazifasi o‘z kompaniyalari tomonidan 
ishlab chiqarilgan avtomobillar, ehtiyot qismlar bilan savdo qilishdir. 
Albatta, bunday stansiya va dilerlar texnik xizmat ko‘rsatish va ba’zi bir 
ta’mirlash ishlarini ham bajaradi, ammo bu ishlar ikkinchi o‘rinda bo‘lib, u 
ham faqat o‘z firmasi avtomobillariga ko‘rsatiladi. Shuning uchun ham 
bunday korxonalar firma usulida xizmat ko‘rsatuvchi ATXKSlar deb 
yuritiladi. Ular ko‘rsatgan xizmatlari hajmi salmoqli bo‘lib, ba’zi 
mamlakatlarda (masalan, Evropa mamlakatlarida) umumiy xizmatning 30% 
gacha etib boradi. Mamlakatimizda bunday firma usuliga o‘xshash xizmat 
ko‘rsatuvchi stansiyalar asosan “O‘zDEU avtotexxizmat” hissadorlik 
birlashmasiga qarashlidir. 
Dunyodagi barcha avtomobil ishlab chiqaruvchi va ular bilan savdo 
qiluvchi kompaniyalar o‘z mamlakatlari ichkarisida va avtomobillari 
sotiladigan chet davlatlarda minglab firma usulida xizmat ko‘rsatuvchi 
avtomarkazlar va diler stansiyalariga egadirlar. Ayniqsa, AQSH, Evropa 
mamlakatlari va Yaponiya avtomobilsozlik kompaniyalari tashkil etgan servis 
korxonalari mashhurdirlar. 
ATXKS lari o‘z xizmati bilan bog‘liq bo‘lgan barcha ishlarni, chunonchi, 
avtomobilni yuvishdan tortib to unga texnik xizmat ko‘rsatish, asosiy 
qismlari va agregatlari, mexanizmlarini ta’mirlay olgan holda universal 
stansiyalar deb ataladi. Ba’zi hollarda ayrim ATXKSlar, ayniqsa, shahar 
stansiyalari, xizmatning ayrim ishlarinigina bajaradi, bu holda stansiyalar 

Download 3,58 Mb.