Mashinasozlik

Diplom loyixasini bajarishda yengil avtomobillarni agregatlarga ajratish ishlari texnologiyasi o`rganib chiqildi. O`rganishlar natijasida avtomobillar agregatlarining vazifasi, tuzilishi asosiy qismlarini va ularni tekshirish, nazorat qilish, nososzliklarni kelib chiqish sabablarini aniqlash va bartaraf qilish ishlari taxlil qilindi.

Avtomobil sanoatining rivojlanishini keyingi bosqichlarida ishlab chiqarilayotgan avtomobillar agregatlarining yaroqlilik muddatini uzaytirish, ishonchli ishlashini ta’minlash, ularni og`irligini kamaytirish muxim o`rinni egallamoqda, chunki bu dvigatel agregatlari bilan bevosita bog`liqdir. Bu hozirgi zamon avtomobillari agregatlari konstruktsiyasini hamda ularni ishlab chiqarish texnologiyasiga jiddiy e’tibor qaratishga olib kelmoqda. Eng asosiysi avtomobilni ekspluatatsiya qilishda undan to`g’ri foydalanish kerak. Qolaversa avtomobillarning davtiy xizmat ko`rsatish chegarasida ko`rsatilgan masofa bosib o`tilgandan keyin belgilangan ishlar bajarilishi shart.

Ma’lumki, avtomobil kuch uzatmasining asosiy agregatlariga ilashish muftasi, kardanli uzatma, shesternyali yoki gidromexanik uzatmalar qutisi, taqsimlovchi quti va yetaklovchi ko`prik (asosiy uzatma va differensial) kiradi. Avtomobillarning transmissiyasi agregatlari barcha nosozliklarning 10-15% ini va texnik xizmat ko`rsatish umumiy mehnat hamda materiallar sarfining 40% ini tashkil etadi.

Kuch uzatma agregatlaridagi nosozliklar avtomobilni ekspluatatsiya qilish jarayonida, shuningdek, ayrim detallar rostlanishining buzilishi, yeyilishi yoki sinishi oqibatida vujudga keladi. Agregatlarning boshlang`ich holatini tiklaydigan rostlash ishlarini bajarish yoki ayrim detallarni almashtirish natijasida nosozliklar bartaraf etiladi.

Ilashish muftasidagi nosozliklar ko`pincha uning to`liq ulanmasligi yoki to`liq ajralmasligi natijasida kelib chiqadi. To`liq ulanmaslikda aylantiruvchi moment dvigateldan to`liq uzatilmaydi, ilashish muftasining tepkisi qo`yib yuborilganda avtomobil o`rnidan juda sekin qo`zg`aladi yoki umuman qo`zgala olmaydi, ilashmadagi yetaklanuvchi disk esa juda tez yeyiladi va qisqa muddat ichida ishdan chiqadi.

Uzatmalar qutisi va taqsimlash qutisidagi nosozliklar uzatmalarni almashlab ulashda ular o`z-o`zidan uzilib qolishi mumkin yoki ishlash vaqtida shovqin chiqaradi. Almashlab ulash mexanizmining ayrisi yoki kallagidagi boltlarning bo`shab ketishi. Fiksatorlarning qadalib qolishi, shesternyalar, podshipniklar va vtulkalarning yeyilishi oqibatida uzatmalarni ulash qiyinlashadi. Sinxronizator muftasi va shesternyalar tishlarining yon tomonida hamda ishchi yuzalaridagi yeyilishlar, uzatmalarning to`liq ulanmasligi, fiksator prujinalarining bo`shashib qolishi tufayli uzatmalarning o`z-o`zidan uzilib qolishi sodir bo`ladi. Uzatmalar qutisidagi shovqinni esa vallar podshipniklaridagi hamda shesternya tishlarining ishchi yuzalaridagi yeyilishlar va sinishlar, moy sathining pasayishi keltirib chiqaradi.

Asosiy va kardanli uzatmalar, differensial, yarim o`qlar va teng burchak tezligiga ega bo` lgan sharnirlardagi nosozliklar ularni uzoq muddat ishlatish yoki sifatsiz texnik xizmat ko`rsatish oqibatida yuzaga keladi. Asosiy uzatma va differensialdagi nosozliklarga shesternya tishlarini, differensial krestovinasini hamda podshipniklarning yeyilishi yoki sinishi, shuningdek, asosiy uzatma salniklari germetikligining buzilishi misol bo`ladi. Ularning hammasi harakatlanish chog`ida orqa ko`prik karterida shovqinning kuchayib ketishi bilan namoyon bo`ladi. Avtomobil o`rnidan qo`zgalayotganda, burilayotganda yoki harakatlanayotganda taqillashlar hamda zarblarning mavjudligi kardanli uzatmalardagi yoki teng burchak tezligiga ega bo`lgan sharnirlardagi nosozliklardan darak beradi. Bu nosozliklar krestovina o`qlari va sharnir kosachalari ko`p yeyilishidan yuzaga keladi, kardan valining muvozanati buzilganda, transmissiyada kuchli titrash va shovqinlar hosil bo`ladi. Yarim o`qlardagi asosiy nosozliklar esa ular shlisalarining yeyilishidir.

Kuch uzatma agregatlarining texnik holatini diagnostika qilishda agregatlarning texnik holati haqida va zarur rostlash ishlarini bajargandan so`ng ularni yana ishlatish mumkinligi to`g`risida xulosa qihshga imkon beradi. Transmissiya agregatlarini avtomobil harakatlanganda, shuningdek, maxsus jihozda tekshirish mumkin. Bunday holatda, jihoz konstruksiyasiga qarab ilashmaning to`liq qo`shilmasligiga, uzatmalar qutisi, kardanli uzatma va orqa ko`prik esa (shovqin bo`yicha) tishli ilashmalarning yeyilganlik darajasiga diagnostika qilinadi.

Kuch uzatma agregatlariga texnik xizmat ko`rsatish KXK, 1-TXK, 2-TXK jarayonida amalga oshiriladi.

KXK da transmissiya agregatlari avtomobilni o`rnidan jildirishida va harakatlanish vaqtida uzatmalar almashlab ulab tekshiriladi. Yetaklovchi ko`prikning holati va germetikligi nazorat qilinadi.

1-TXK da KXK dagi ishlarga qo`shimcha ravishda ilashish muftasi tepkisining erkin yurish yo`li tekshiriladi va zarur bo`lsa rostlanadi, yurilma detallari plastik meteriallar bilan moylanadi. Uzatmalar qutisi, kardanli uzatma, taqsimlash qutisi, orqa ko`prik karterining mahkamlanishi tekshiriladi, agregatlardagi moy sathlari me`yoriga keltiriladi, zichlagichlarning holati tekshiriladi.

2-TXK da kuch uzatma agregatlari bo`yicha KXK va 1-TXK dagi barcha ishlar bajariladi, moylash xaritasiga mos ravishda agregatlardagi moylar almashtiriladi. Agar agregatlarda nosozliklar aniqlansa, ular ishchi holatiga keltirish uchun ta`mirlanadi.

KXK va 1-TXK da nazorat qilib, eshitib hamda haroratga qarab tekshirishdan tashqari, qutilar korpusi kirlardan tozalanadi, mahkamlanishlari tekshiriladi va tortib qo`yiladi, moy sathi me`yoriga keltiriladi. 2-TXK da yuqorida qayd etilgan ishlarga qo`shimcha ravishda qutilardagi moylar xarita bo`yicha almashtiriladi. Bu ish ko`targich yoki ko`rish ariqchalariga egabo`lgan maxsus postlarda bajariladi. Qutidagi moylar dvigatel to`xtagan zahotiyoq, ya`ni quti sovib ulgurmasdan to`kiladi.

Yetaklovchi ko`prik karteridagi moy sathi 2-TXK da tekshiriladi va moy quyish teshigining qirrasigacha to`ldiriladi. Moyni to`liq almashtirish moylash xaritasiga muvofiq va ish mavsumi o`zgaiganda amalga oshiriladi. Yetaklovchi ko`prik karteridagi moyni almashtirish jarayoni ham transmissiyaning boshqa agregatlari uchun qabul qilingan texnologiya asosida bajariladi.

Demak, umumiy xulosa qiladigan bo`lsak, avtomobillarning kuch uzatmasi agregatlarini texnik soz holda ushlab turish va to`g`ri ekspluatatsiya qilinsa, vaqtida texnik xizmat ko`rsatish ishlari sifatli bajarilishi kerak deb o`ylayman va transmissiya agregatlari uchun harakatlanuvchi ustunning afzalliklari texnik xizmat ko`rsatishda agregatlarni yechish va qotirish jarayonlarida mexanik uchun qulayliklarni hosil qiladi chunki, transmissiya agregatlarining eng og`ir qismi bu uzatmalar qutisi hisoblanadi uni yechishda 2 va 3 ta mexanik kerak bo`ladi. Bu ustun esa mexanikdan ortiqcha kuch talab etmaydi agregatni tutib turishi va kerakli joyga agregatni elitishi bilan ham texnik xizmat ko`rsatish sifatini va ishonchliligini ham oshiradi. Shuning uchun men ushbu harakatlanuvchi ustunlardan avtoservislarda keng miqyosda foydalanishni taklif etaman.