mushukni qara
Fatik akt
So‘zlovchi
nazarda
tutgan
fikrni
grammatik qonun- qoidalarga rioya e'tish.
Gap yasalishi formulasidan foydalanish:
ega + ikkinchi darajalik bo‘laklar + kesim;
aniqlovchi + ega + to‘ldiruvchi + hol+
kesim
-Ustoz otangdek ulug‘
-Baxtga
to‘lgan
Nigora
nonni asta tishladi
Retik akt
Kishilar o‘rtasidagi aloqa aralashuvi
jarayonidagi
bilish,
ifodalash
va
anglashning ob'ektiv hamda xususiy
manfaatdorlik darajasi bilan belgilanadi.
"Tezda uyga yetib kel"-
dedi onam
- Onam uyga tezda yetib
kelishim kerakligini aytdi.
Shuni ta'kidlash kerakki, she'riy nutq uchun inversiya hodisasiga ruxsat
berilgan. Bunda gap yasalishi formulasidan foydalanilmaydi.
Ayolga baxt bering , saodat bering ,
Demang, yuribdi- ku kulib jilmayib.
Ayol kulib turib o‘lishi mumkin ,
Dunyoni olishi mumkin jilmayib.
“So‘zlash aktlarida bayon qilingan axborot nazarda tutilmaydi, balki
so‘zlovchi nutqiga xos talaffuz akti e’tiborga olinadi. Lokutiv akt so‘zlash qoidasiga
aloqador faoliyat ko‘rinishlari bilan bog‘lanadi. Jumladan, so‘zlovchi biror tovush,
so‘z yoki qurilmalarni talaffuz qilish jarayonida ularga xos muvozanatni nutq
apparati yordamida saqlashga harakat qiladi. Fonetik, leksik va sintaktik
birliklarning so‘zlovchi tomonidan me’yoriy talaffuz jarayoni lokutiv akt deb
1
Hakimov. M. O‘zbek pragmalingvistikasi asoslari. Toshkent. 2013.
Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
218
qaraladi. Lokutiv aktning mohiyati jumlaning ma’lum grammatik qoidalar
yordamida talaffuz qilinishi bilan oydinlashadi”. Rasmiy nutqqa oid matnlardagi
nutq xarakatlarning deyarli barchasi lokutiv aktga xos xususiyatlar orqali tuziladi,
ya’ni rasmiy nutqning o‘zi ham adabiy til me’yorlariga asoslanib, til qoidalariga
amal qilgan holda tuziladigan nutq hisoblanadi. SHu nuqtai nazardan, ushbu nutqqa
oid matnlarda lokutiv akt ifodalanishi mumkin: "Ishonamanki, xavfsiz hamda
barqaror o‘sish, farovon kelajakni barpo etishga qaratilgan yaqin hamkorlikni
bundan keyin ham kuchaytirib boraveramiz O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Shavkat Mirziyoyevning Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining
76-sessiyasidagi nutqi.
Adabiyotlar:
1. Claus P. Schneider, Anne Baron. Berlin 2014.
2. Nurmonov A. Hakimov M. Lingvistik pragmatikaning nazariy shakllanishi.
O‘zbek tili va adabiyoti. 2001
3. Nurmonov N. A. O‘zbek tilining paralingvistik vositalari. Andijon 1980.
4. Yuldashev N. Paralingvistika. Nukus 2011.
5. Ахманова. О.С.О точных методах исследования языка. М.:1961
6. Muhammad. H. O‘zbek pragmalingvistikasi asoslari. Toshkent. 2013.
7. SH. Safatov. Pragmalingvistika. Toshkent.2008.
Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
219
|
