Adabiyotlar:
1. Кочергин И. В. Очерк лингводидактики китайского языка. – М.:
«Восточная книга», 2006. – 184 с.
2. Прядохин М. Г. Краткий словарь недоговорок-иносказаний
современного китайского языка. – М.: АСТ: Восток – Запад, 2007. – 217 с.
3. Большой словарь китайских иероглифических загадок / под ред. Сунь
Янчан – Гуанчжоу: Гуанчжоуское учебное издательство, 2002. 汉字字谜大典/
孙雍长主编. -广洲:广东教育出版社.
Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
243
ХОРИЖИЙ ТИЛЛАРНИ ЎҚИТИШДА МАҚОЛЛАРДАН
ФОЙДАЛАНИШ
Қодиров Акмал Хожиматович
Андижон давлат университети
Ҳар бир халқ асрлар давомида ўзидан кейинги авлодга жуда катта ҳаётий
(маънавий) бойликлар қолдиради. Бундай бебағо бойлик, авлоддан-авлодга
мақол, матал ва турли фразеологизмлар билан бойиб боради. “Мақол-турмуш
тажрибалари заминида туғилган ва халқ донолигини ифодалайдиган қисқа,
кўпинча, шеърий шаклдаги ҳикматли сўзлар, чуқур маъноли иборалар. Мақол
хилма-хил мавзуда бўлиб, ҳаётнинг турли масалаларини қамраб олади.
Кўпинча мақол ўгит, насиҳат характерида бўлади. ”
1
Мақоллар ўзларининг ижтимоий-ғоявий функциясига кўра асосан кенг
халқ оммасининг, айрим ҳолларда эса баъзи ижтимоий табақа ёки
гурухларнинг дунё-қарашини ифодалайди. Шу боисдан ҳам, мақолларнинг
тематик кўлами жуда ҳам кенг бўлиб, бу кўламни жузъий ҳаётий воқеалик
доираси билан чегаралаб бўлмайди, ижтимоий борлиқнинг ҳеч бир соҳаси
йўқки, у мақолларда акс этмаган бўлсин. Бошқача қилиб айтганимизда,
мақоллар инсон ҳаётий фаолиятини барча соҳаларини қамраб олиши мумкин.
Шу боисдан ҳам, мақсадга йўналтирилган аниқ ва таъсирли фикрларни
билдиришга интилган одамлар ўзаро сухбатда, баҳс пайтида ўрни-ўрни билан
мақолларга мурожат қиладилар ва бу билан ўз фикрларини донишманд
ҳалқимизни чуқур ва исбот талаб қилинмайдиган фикрлари билан
асослайдилар ва қувватлайдилар. Мақоллардан дарсда фойдаланиш, айниқса,
хорижий тил дарсларидан фойдаланиш тил ўрганишга бўлган қизиқишнинг
яна бир эшигини очади. Чунки, ўқитувчи ўз она тилида янграган мақолнинг
бошқа бир тилда қандай қўлланилиши унинг функционал ва семантик
жиҳатларини, унинг шаклан мос келиш ёки келмаслигини ўрганиши, унда ўзи
ўрганаётган тилдаги бу хил ёндашувларга қизиқишини уйғотади.
Маълумки, ҳар бир халқнинг ўз эътиқоди, психик тузилиши ва ўзига хос
миллий хусусиятлари бор. Унинг ўзига хос фантастик образлари, турли-туман
кўчма маъноли бирикмалари учун асос қилиб олинган тимсоллари бор.
Мақолнинг мазмуни, унинг формаси билан воситачидир Бошқа тилга
кўчирилганда эса унинг формаси эмас, балки фақат мазмунигина кўчади халос.
Ҳар бир тилнинг луғат состави фақат бошқа тиллардан кирган янги сўз, термин
1
Ҳ.Ҳомидий, Ш.Абдуллаева, С.Иброҳимова “Адабиётшунослик терминлари луғати” Тошкент: Ўқитувчи
1970, 106-бет
Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
244
ва фразеологик иборалар билангина эмас, балки ўз ички имкониятлари
ҳисобига ҳам бойиб боради. Бунда эса тилда сўзларнинг кўп маъно англатиш
хусусияти катта ролъ ўйнайди.
Мақоллар ҳам бошқа идеоматик ва фразеологик бирликлар қатори
ўрганилиш тизими ўзига хос йўналишларни ўз ичига олади. Яъни, мақоллар
қиёсий ўрганилганда, ўз семантикасиданкелиб чиққан холда функционал,
семантик ва шаклан мос келиши ёки келмаслик ҳодисалари билан
белгиланади. Турли тизимдаги тилларда бир мақол бир хил функцияда, бир
маънода ва бир шаклда қўлланилиши мумкин. Масалан:
Ҳечдан кўра кеч. (ўзбек)
Лучше поздна чем никогда. (рус)
Лекин бу ҳолат доим хам қайтарилавермайди. Аскарият холларда мақол
бир хил маъно берса-да функционал ёки шаклан бошқача бўлиши мумкин.
Масалан, немис тилидаги мақоли ўзбек тилига “Айтилган сўз отилган ўқ”
мақолига таржима қилинади. Лекин, бу ерда семантик жихатдан мос келсада,
функционал ва шаклан бироз фарқ қилади.
Мақоллардан дарс жараёнида фойдаланиш ўзга бир тил ҳалқ оғзаки
ижоди, унинг маданяти ва мамлакатини ўқувчи олдида намоён қилади.
Мақоллар дарс жараёнида қўллаганда осондан- қийинга – оддийдан –
мураккабга, алмашиниш усулида ўргатилса мақсадга мувофиқ бўларди.
Масалан, талабаларга дастлабки дарсларга ўтишда “Aller Anfang ist schwer”
(Ҳамма нарсанинг бошланиши қийин), “Eili mit weile” (Интилганга толе ёр)...
талабаларга мақолларни берганда ўқитувчи, албатта, мақолни сўзма-сўз
таржима қилинмаслиги, балки бошқа мақолга мазмунан мос келувчи мақол
эквивалентлари берилишини тушунтириш даркор. Дарс жараёнида талабага
дарс лексикасига мос келувчи мақолларни ўргатиш яхшироқ натижа беришга
олиб келиши мкмкин. Талабаларга бошқа тиллардаги кўплаб мақол ва
идиомаларда акс этган ғикматни, уларнинг она тилимиздаги муқобиллари
билан алмаштириш воситасидагина рўёбга чиқариш мумкинлигини
англатмоғимиз фойдадан холи эмас. Бошқа халқнинг мақол ёки маталини
сўзма-сўз таржима қилишда ғоят моҳирлик ва эҳтиёткорлик талаб этилади.
Акс ҳолда, бошқа халқнинг миллий тафаккур таҳлилини айнан акс эттираман
деб, мақолни қуруқ гапга, айлантириб қўйиш ҳеч гап эмас.
Хулоса қилиб айтганда, ммқолларимиз ҳар қадамда бизни тўғри йўлга
ундайди. Бизга ғоявий йўналиш беради, биздаги ижобий идеалларни
шакллантиришга, ривожлантиришга йўл очади. Ниҳоят, шахсни ўз идеаллари
учун фаол курашишга ундайди. Халқ мақолларида меҳнаткаш халқ
манфаатлари идеаллари улуғланганлиги сабабли улар кишиларни Ватанни,
Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
245
инсонни севишга, адолат ва озодликни, мардлик ва жасоратни, саҳоват ва
меҳмондўстликни қадрлашга, доим улуғвор бўлишга ундайди.
|
