Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
240
uchratish mumkin. Aynan topishmoq yordamida "xalq urf-odatlari va an’analari
ombori" haqida umumiy tasavvurga ega bo‘lish mumkin. Ammo shuni ta'kidlash
kerakki, xitoy jumboqlarining boshqa xalq topishmoqlar o‘rtasidagi
jiddiy farq
alifbo va ieroglif yozuvida yotadi. Bu xususiyat har bir alohida xalqning madaniyati,
tafakkuri, mentalitetida iz qoldiradi va natijada xitoy ieroglif yozuvi ieroglif
topishmoqlarni o‘rganish uchun qiziqish uyg‘otadi, bu esa, shubhasiz,
Xitoy
madaniyatining barcha qirralarini tushunishga yordam beradi. Xitoy topishmoqlari
xitoycha belgilarning shakli, talaffuzi yoki ma’nosi bilan chambarchas bog‘liq.
Topishmoqlarning kelib chiqishi va xalqning ijtimoiy-madaniy hayotida
tutgan o‘rni to‘g‘risidagi masala hozir ham olimlarning e’tiborini tortmoqda. Barcha
tadqiqotchilar sirlarning paydo bo‘lish vaqtini chuqur antik davr deb atashadi.
Birinchi marta ular haqida V asr asarlarida eslatib o‘tilgan.
Xitoy Yangi yili chun jiening tugallanishida Chiroqlar festivalining 元宵节
(yuánxiāojié) o‘tkazilishi bayramning eng xarakterli an’analaridan biri hisoblanadi.
Ieroglif topishmoqlarni yechish barcha yoshdagilar uchun qiziqarli mashg‘ulotdir.
Hozirgi vaqtda bu odat butun Xitoyning ko‘p joylarida hali ham qo‘llaniladi. Kim
topishmoq javobini topsa, kichik sovrin yutadi. Chiroq jumboqlari juda qiyin bo‘lishi
mumkin. Ulardan ba'zilari oddiy topishmoqlarga o‘xshaydi, ammo ba'zilari xitoy
belgilarining tuzilishiga asoslangan yoki an’anaviy xitoy she'riyatiga ishora qiladi.
Mana bir nechta misollar: 一只狗四张嘴 (yī zhī gǒu sì zhāng zuǐ). So‘zma-
so‘z tarjimasi: "Bir it, to‘rtta og‘iz". Buning javobi 器 (qì)
ieroglifi xarakterining
tavsifi. 一口吃掉牛尾巴 (yī kǒu chī diào niú wěiba). So‘zma-so‘z tarjimasi: “Bir
og‘iz buqaning dumini yeydi”. Bu 告 (gào) ieroglifi xarakterining tavsifi. Volterning
ta'kidlashicha, chet tillarni bilish bitta topishmoqqa bir nechta javob variantlarini
taqdim etish imkoniyatiga ega bo‘lish demakdir. Topishmoqlar ham til o‘rganish
uchun yaxshi vosita bo‘lishi mumkin.
Hozirgi vaqtda xitoy tilida topishmoq atamasining nomlanishida turli usullar
mavjud, masalan: 廋辞 (sōucí) “topmoq; maslahat; 隐语 (yǐnyǔ)shartli til; evfemizm
“1) ishora; sir; 2) maxfiy (professional) til, jargon”; 谜 (mí) sir.
Ushbu maqolada Xitoyda qadim zamonlardan beri 猜字谜 (cāi zìmí) ya’ni
ieroglif topishmoqlarni topish, nomi bilan ma’lum bo‘lgan
xitoycha belgilarni
o‘rganishning qiziqarli va samarali usullaridan biri ko‘rib chiqiladi. Bu usuldan
hozirda xitoy ierogliflarini o‘rganish jarayonida foydalanilmoqda. Xitoy
topishmoqlari o‘ziga xos xususiyatga ega. Ular omonim so‘zlar
va yozma
belgilarning ko‘p ma’noliligiga asoslanadi. Bunday topishmoqlar asosan madaniyat
va ierogliflarni bilish uchun mo‘ljallangan. Balki 歇 后 语 (xiēhòuyǔ) shaklidagi
topishmoqlar - oxiri kesilgan so‘zlar (birinchi qismi allegoriya bo‘lgan ikki a'zoli
so‘zlar, ikkinchi qism esa allegoriyani ochib beradi). Bunday so‘zlarni to‘liq va
