Materiallari

79 
Hozirgi vaqtda GES-1 va GES-2 larda 8200kVA li va 30000kVA li transformatorlar ishlab 
turibdi bu transformatorlaning salohiyati texnik talablarga javob berib kelmoqda shuni nazarda 
tutgan holda transformatorlarni qiymatlarini olgan holda undagi elektr energiya isrofini hisoblab 
topamiz. Buning uchun bizga transformatorning texnik ko’rsatkichlari kerak bo’ladi bu 
ko’rsatkichlarni yo’riqnomalardan (spravichniklardan) aniqlab olamiz. 
a) Uch cho‘lg‘amli transformatorlarda reaktiv quvvatning keltirilgan isroflarini aniqlash. 
[kVar] 
,
100
%
.
.
BH
k
т
ном
ВН
к
U
S
Q



[kVar] 
,
100
%
.
.
CH
k
т
ном
CН
к
U
S
Q



[kVar] 
,
100
%
.
.
HH
k
т
ном
HН
к
U
S
Q



[kVar]






























C
КB
U
Н
КC
U
H
КВ
U
HН
k
U
H
КB
U
Н
КC
U
С
КВ
U
CН
k
U
М
КС
U
Н
КВ
U
С
КВ
U
ВН
к
U
5
,
0
%
5
,
0
%
5
,
0
%
b) transformatorning salt ishlash vaqtidagi keltirilgan isrofini aniqlash. 
;
х
ип
х
х
Q
К
Р
Р







[kVt]
v) transformatorning qisqa tutashuv rejimidagi keltirilgan isrofini aniqlash. 
,
квн
ип
квн
квн
Q
К
Р
Р







[kVt] 
,
ксн
ип
ксн
ксн
Q
К
Р
Р







[kVt] 
,
кнн
ип
кнн
кнн
Q
К
Р
Р






[kVt] 
d) uch cho‘lg‘amli transformator yoki avtotransformatordagi elektr energiya isrofini 
aniqlash. 

2
1

















H
M
K
T
ЙИЛ
X
Т
Т
S
S
P
n
T
P
n
Э
[kVt 
. 
soat] 
n
T 
-transformatorlar soni
X
P


- salt holatdagi ishlayotgan transformatorni aktiv quvvat isrofi 
K
P

- qisqa tutashuv vaqtidagi transformatordagi aktiv quvvat isrof 
M
S
-transformatordagi yuqori kuchlanish vaqtidagi to’la quvvat
X
Q

=8200*0.8/100=65.6 kVAr 
K
U

=12 %
X
P


=300 kVt
K
P

=82 kVt
Ix
=0.8 % 
soat
kVT
S
S
P
n
T
P
n
Э
H
M
K
T
ЙИЛ
X
Т
Т
*
53
.
410
6
.
5066
2
.
8
89
.
4
082
.
0
8760
*
03
.
0
*
1
1
2
2




























Qolgan GESlar uchun ham hisob kitoblar huddi shu tartibda amalga oshiriladi ularning 
qiymatlari quydagicha:
GES-2 uchun elektr energiya isrofi 
T
Э

=920.72 kVt soat 
,
100
%
.
x
т
ном
х
I
S
Q




80 
GES-5 uchun elektr energiya isrofi 
T
Э

=790.58 kVt soat 
GES-6 uchun elektr energiya isrofi 
T
Э

=370.42 kVt soat 
Yuqorida keltirilgan qiymatlar bo’yicha hisob-kitoblar davom ettiriladi. 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev 02.05.2017 PQ - 2947 “2017-2021-yillarda 
gidroenergetikani yanada rivojlantirish chora tadbirlari dasturi to‘g‘risida”gi qarori 
2.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 18-maydagi "O‘zbekgidroenergo" 
aksiyadorlik jamiyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi Farmoni. 
3.
“Gidroenergetika qurilmalarni ishlatish”. O‘quv qo‘llanma. Toshkent “Fan va 
texnologiya” 2015. 192 bet 
4.
“Stansiya va podstansiyalarning elektr asbob uskunalari” L.D. Rojkova, V.S.Kozulin 
“qayta ishlangan nashr”.[12-60] 
5.
“Правила устройства электроустановок” Москва энергоатомиздат 1985
6.
“Справочник по проектированию электро-энергетических систем” Под ред. С.С. 
Рокотyaна и И.М. Шапиро. – М. Энергоатомиздат, 1985. 
7.
“Gidroenergetik qurilmalarni ishlatish” M Muxammedov, F.J.Nosirov Toshkent-2015[5-
25, 30-55] 
ELEKTR TA’MINOTI TARMOQLARIDAGI ENERGIYA 
YETISHMOVCHILIGI HOLATINI TAHLIL QILISH 
 
S.V.Mamajonova M12–20 ET guruhi magistranti 
Farg‘ona politexnika instituti
Farg‘ona vodiysi O‘zbekiston respublikasining sharqiy qismida joylashgan bo‘lib, undagi 
asosiy elektr energiya iste’molini yetkazib berish havo liniyalari orqali iste’molchilarga yetkazib 
beriladi. Bu tizimni tahlil qilishda, shuni ta’kidlash joizki, hozirgi kunda yuqori kuchlanishli havo 
tarmoqlari ishlab chiqaruvchi va iste’mol qiluvchi qismlarni birlashtirib energetika tizimini tashkil 
qilmoqda. Yuqori kuchlanishli havo tarmoqlari orqali katta elekr energiya oqimi iste’molchilarga 
yetkazib berilmoqda. Jumladan, Namangan viloyatida 220/110/10 kVli “Obihayot”, “Sardor”, 
“Qizil–Ravot” nimstansiyalari bor. Bu nimstansiyalarni bir–biri bilan bog‘lab turuvchi quyidagi 
220 kVli havo tarmoqlari mavjud: L–O‘zg–O (“O‘zgarish–Obihayot”), L–SO (“Obihayot–
Sardor”), L–SK (“Sardor–Qizil–Ravot”) bundan tashqari bu nistansiyalarni energiya bilan 
ta’minlovchi quyidagi havo tarmoqlari ham mavjud L–25–O–1,2 (“Angren–Obihayot”), L–KrS 
(“Sardor–Kristall”), L–KrK(“Qizil–Ravot–Kristall”). Bundan tashqari Namangan viloyatida jami 
bo‘lib 110/35/10–6 kVli nimstansiyalar soni 50 ta, 110/10–6 kVli nimstansiyalar soni 57 ta, 35/10–
6 kVli nimstansiyalar soni 68 ta. Havo tarmoqlari bo‘yicha 110 kVli havo tarmoqlarining umumiy 
uzunligi 1370 km, 35 kVli havo tarmoqlarining umumiy uzunligi 1150 km, 6–10 kVli havo 
tarmoqlarining umumiy uzunligi 6500 km. 
Farg‘ona vodiysidagi iste’molchilarga uzluksiz va sifatli elektr energiya yetkazib berish, 
havo liniyalari orqali amalga oshiriladi. Shuning uchun ham Farg‘ona vodiysidagi mavjud havo 
tarmoqlarini tahlil qilish va optimal rejimlarini hisoblash hamda avariyalarni oldini olish dolzarb 
masaladir. 
Elektr energiya yetishmasligi sharoitida iste’molchilarga uzluksiz va sifatli elektr energiya 
yetkazib berish orqali ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning sifati va ko‘rsatkichlarini oshirish, 
ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar bilan ichki bozorimizni ta’minlash hamda o‘z 

81 
mahsulotlarimizni jahon bozorlariga olib chiqish, bundan tashqari suv nasoslari bilan 
sug‘oriladigan yerlarda o‘z vaqtida sug‘orish ishlarini olib borish va ularni uzluksizligini 
ta’minlash. 
O‘zbekiston Respublikasining Sharqiy qismidagi umumiy iste’mol qilinayotgan elektr 
energiyaning 85 foizi havo tarmoqlari orqali olib kelinadi. Qolgan 15 foiz elektr energiya 
o‘zimizda, ya’ni “Sharqiy qismida” ishlab chiqariladi. Shuning uchun ham Sharqiy magistral 
elektr tarmoqlaridagi iste’molchilarga uzluksiz elektr energiya yetkazib berish, elektr energiya 
yetishmasligida rejim ko‘rsatkichlarini saqlab qolishning chora tadbirlarini ishlab chiqish 
maqsadga muvofiqdir. 
Hozirgi kunda yirik quvvatli ishlab chiqarish korxonalari chet elda ishlab chiqarilgan 
zamonaviy uskunalar va jihozlar bilan ta’minlangan. Bu esa ishlab chiqarilayotgan mahsulot 
sifatini va unumdorligini oshirib o‘z mahsulotlarini jahon bozorigacha olib chiqish orqali xalq 
xo‘jaligi va Respublikamizning rivojlanishi uchun katta hissa qo‘shmoqda. Shu o‘rinda zamonaviy 
uskunalar va jihozlarning talab darajasida ishlashi uchun uzluksiz va sifatli elektr energiya 
ta’minoti talab qilinadi. 
Tahlil bo‘yicha quyidagi xulosalarni ta’kidlash mumkin: 
1.
Farg‘ona vodiysidagi iste’molchilarning toifalarga bo‘linishini aniq belgilab olish; 
2.
Ulardagi elektr energiya yetkazib berishdagi jihozlarini to‘g‘ri tanlash va qoidalar asosida 
boshqarish; 
3.
Iste’molchilarni elektr energiyasidan oqilona foydalanishlarida doimiy ravishda nazorat olib 
borish; 
4.
Elektr energiya yetishmasligi sharoitlarida avariyalarni oldini olish, hamda uzluksiz va 
sifatli elektr energiya yetkazib berish; 
Yuqoridagi xulosalarda keltirilgan holatlarni hal etish uchun quyidagi masalalarni bajarish 
maqsadga muvofiq deb hisoblash joiz bo‘ladi: 
1.
Farg‘ona vodiysidagi mavjud 500, 220, 110, 35, 10 kVli havo liniyalarini o‘rganib chiqish; 
2.
Toifalarga ajratilgan iste’molchilarga uzluksiz elektr energiyani yetkazib berish 
yo‘nalishlarini belgilab berish; 
3.
Yetkazib berilgan elektr energiyasini sifat ko‘rsatkichlarni doimiy nazorat qiluvchi jihozlar 
bilan ta’minlash; 
4.
Energetika tizimida quvvat yetishmagan vaqtida ishga tushuvchi avtomatik qurilmalar 
tarkibiga kiritilgan havo liniyalarini qayta iste’molchilarni toifalarini hisobga olgan holda 
o‘rganib chiqish; 
5.
Ma’lumotlarni uzatuvchi va qabul qiluvchi, ma’lumotlar bazasini xosil qiluvchi ma’nan 
eskirgan qurilmalarni yangisiga almashtirish orqali elektr energiya ishlab chiqarish va 
iste’molchilarga uzatish jarayonidagi ishonchlilikni oshirish, avariyalarni va baxtsiz 
xodisalarni oldini olish. 

Download 5,65 Mb.