Har bir korxona tashkil qilinish daqiqasida o’z
faoliyatining hajmi va
harakteriga qarab mablag’larini shakillantiradi. Agar ularda qo’shimcha mablag’ga
vaqtinchalik ehtiyoj tug’ilib qolsa, unda mablag’larni muayyan manbalardan
olishlari mumkin. Ishlab chiqarish natijasida olingan
foydaning bir qismi yoki
maxsus maqsadlarda jamg’arilgan fondlardan, davlat grantlari va subsidiyalaridan
foydalanadi. Shunday qilib, korxona mablag’larini hosil
qilish rejali xarakterga
egadir. Korxona tomonidan har qanday manbadan olinadigan mablag’lar ma’lum
maqsadlar uchun mo’ljallangan bo’ladi.
Korxona mablag’larini tashkil topish manbalari va qanday maqsadlarga
mo’ljallanganligi ularni ushbu korxonaga kelib tushish
darajasiga qarab amalga
oshiriladi. Mablag’lar manbalarining tusi (xarakteri) mulkchilikning shaklini aks
ettiradi. Korxonalar eng avvalo o’zining butun yashash
davri uchun umumdavlat
fondidan (davlat korxonalari) yoki o’zlarining muassislaridan, banklardan, boshqa
korxona, tashkilotlardan vaqtinchalik foydalanish uchun mablag’lar oladi.
Shunday qilib, korxona mablag’larining tashkil topish manbalari va qanday
maqsadlarga yo’naltirilganligiga qarab quyidagi guruhlarga bo’linadi: o’z
mablag’lari, qarzga olingan (jalb qilingan) mablag’lar.
O’z mablag’lari davlat korxonalarida, foliyatining hamma davrida beriladi va
unga biriktirib qo’yiladi.
4.4. Korxona harakatdagi valyuta va kapital manbalari
Korxona foyda (daromad) yoki zararni yaratilgan mahsulot (bajarilgan ish,
ko’rsatilgan xizmatlar) realizatsiyasidan, ortiqcha
moddiy boyliklarni sotishdan,
moliyaviy faoliyatdan, jarimalar va peniyalar ko’rinishida, valyuta
operatsiyalari va qimmatli qog’ozlar bo’yicha muomalalar bo’yicha va
boshqalardan oladi.
Buxgalteriya hisobi mazkur korxona va uning xo’jalik bo’linmalari ega bo’lgan
mablag’lari va ulardan foydalanishning samaradorligi kerakli axborot bilan
ta’minlagan holda, ularning samarasini oshirishga yordam berishi kerak.
Quyida
harakatdagi kapital manbalari sxemasini keltirami
