|
Mavzu: anorganik birikmalarning eng muhim sinflari
|
| bet | 7/9 | | Sana | 18.01.2024 | | Hajmi | 304.79 Kb. | | #140201 |
Bog'liq 1-MA’RUZA Tadbirkorlik asoslari 11-sinf, Pardayev-M-S, 12345, 1-df. Sh. t., portal.guldu.uz-1-labaratoriya, Kasb psixologiyasi. Abduraxmonov F.R, Abduraxmonova Z.E, 1, Презентация Microsoft PowerPoint, choqintirgan ota15, obektivka-namuna-uzbOlinish usullari
1. Ishqoriy metallarni suvda eritib ishqorlar olinadi:
2K + 2H2O 2KOH + H2
Ba + 2H2O Ba(OH)2 + H2
4Fe + 3O2 + 6H2O 4Fe(OH)3 (reaksiya juda sekin boradi)
2. Metallarning oksidlarini suvda eritib asoslar olinadi:
BaO + H2O Ba(OH)2
Cs2O + H2O 2CsOH
CaO + H2O Ca(OH)2
Rb2O + H2O 2RbOH
3. Ayrim binar birikma(gidridlar, karbidlar, silitsidlar, nitridlar va h.z.)lar ham suvda erib ishqorlarni hosil qiladi:
LiH + H2O LiOH + H2
SrH2 + 2H2O Sr(OH)2 + 2H2
KH + H2O KOH + H2
CaC2 + 2H2O Ca(OH)2 + C2H2
Al4C3 + 12H2O 4Al(OH)3 + 3CH4
Na2C2 + 2H2O 2NaOH + C2H2
|
AlN + 3H2O Al(OH)3 + NH3
Mg3N2 + 6H2O 3Mg(OH)2 + 2NH3
Sr2Si + 4H2O 2Sr(OH)2 + SiH4
Rb4Si + 4H2O 4RbOH + SiH4
Ca3P2 + 6H2O 3Ca(OH)2 + 2PH3
|
4. Alamashinish reaksiyalari yordamida olinishi:
Ca(OH)2 + Na2CO3 2NaOH + CaCO3
Ba(OH)2 + K2SO4 2KOH + BaSO4
5. Suvda erimaydigan asoslar tuzlarga ishqorlar ta’sir ettirib olinadi:
CuCl2 + 2RbOH Cu(OH)2 + 2RbCl
Mn(NO3)2 + 2KOH Mn(OH)2 + 2KNO3
FeSO4 + Ba(OH)2 Fe(OH)2 + BaSO4
6. Suvda erimaydigan asoslar oksidlarini kislorod ishtirokida suv bilan reaksiyasida hosil bo‘ladi:
4FeO + O2 + 6H2O 4Fe(OH)3
2Cu2O + O2 + 4H2O 4Cu(OH)2
Fizikaviy xossalari
Asoslardan faqat NH4OH – ammoniy gidroksid suyuq bo‘lib, qolgan barchasi qattiq moddalardir. Ishqorlar oq rangli, gigroskopik, kristall moddalar. Qolgan asoslar turli rangda, amorf va kristall tuzilishli, suvda kam eruvchan moddalardir. Ishqorlarning suvli eritmalari kuchli, qolganlari esa kuchsiz elektr o‘tkazuvchanlikka ega.
Kimyoviy xossalari
Asoslar kimyoviy jihatdan aktiv moddalar bo‘lib, noorganik moddalarning deyyarli barcha guruhlari bilan turli-tuman reaksiyalarga kirishadi.
1. Barcha asoslar kislotali oksidlar bilan reaksiyaga kirishib, tuz va suv hosil qiladi.
Fe(OH)2 + SO3 FeSO4 + H2O
NaOH + CO2 NaHCO3
6NH4OH + P2O5 2(NH4)3PO4 + 3H2O
2Al(OH)3 + 3SO2 Al2(SO3)3 + 3H2O
2. Ko‘pchilik asoslar qizdirilganda oksid va suvga parchalanadi.
Ca(OH)2 CaO + H2O
Zn(OH)2 ZnO + H2O
2CuOH Cu2O + H2O
2Mn(OH)3 Mn2O3 + 3H2O
3. Ba’zi asoslar qizdirilganda metal, suv va kislorodga parchalanadi.
4AgOH 4Ag + O2 + 2H2O
2Hg(OH)2 2Hg + O2 + 2H2O
4. Barcha asoslar kislotalar bilan ta’sirlashib tuz va suv hosil qiladi.
KOH + HCl KCl + H2O
Mn(OH)2 + H2SO4 MnSO4 + 2H2O
Be(OH)2 + 2HNO3 Be(NO3)2 + 2H2O
5. Ishqorlar ayrim metalmaslar bilan ta’sirlashadi.
2NaOH(sovuq) + Cl2 NaCl + NaClO + H2O
6KOH(issiq) + 3Cl2 5NaCl + NaClO3 + 3H2O
6RbOH + 3S Rb2S + Rb2SO3 + 3H2O
6. Ishqorlar amfoter oksidlar va gidroksidlar bilan reaksiyaga kirishib tuz va suv hosil qiladi.
ZnO + 2KOH K2ZnO2 + H2O
Al2O3 + 2CsOH 2CsAlO2 + H2O
Be(OH)2 + 2RbOH Rb2[Be(OH)4]
2NaOH + Al(OH)3 Na[Al(OH)4]
5. Tuzlar. O’rta, nordon, asosli, qo‘sh va kompleks tuzlar.
TUZLAR – metall atomlari va kislota qoldig‘idan iborat murakkab moddalar (kislota molekulasidagi vodorod atomlarining metallar bilan almashinishidan hosil bo‘ladigan murakkab modda). Masalan: NaCl, Rb2SO3, Be(NO3)2, NaHCO3, KNaSO4, Ca(H2PO4)2, CaOCl2, K4[Fe(CN)6], AlOHSO4, (CuOH)2CO3, K2ZnO2 va h.k.
Tuzlarning sinflanishi (klassifikatsiyasi)
Tuzlar tarkibiga ko‘ra besh xil bo‘ladi:
1) O‘rta (Normal) tuzlar – metall atomi va kislota qoldig‘idan iborat murakkab moddalar. Masalan: NaCl, CaSO4, Cu(NO3)2, Al2(CO3)3, Fe3(PO4)2, MnCl3, TiCl4 va h.k. O‘rta tuzlarni nomlash: metall nomi (metall o‘zgaruvchan valentli bo‘lsa rim raqamda qavs ichida valentlik ko‘rsatiladi)ga kislota qoldig‘i nomi qo‘shib aytiladi. Masalan: NaCl – natriy xlorid, CaSO4 – kalsiy sulfat, Cu(NO3)2 – mis (II) nitrat, Al2(CO3)3 – alyuminiy karbonat, Fe3(PO4)2 – temir (II) fosfat, MnCl3 – marganets (III) xlorid, TiCl4 – titan (IV) xlorid va h.k.
2) Nordon tuzlar – kislota molekulasidagi vodorod atomlari metall bilan qisman almashinganda hosil bo‘lib, metall atomi, vodorod va kislota qoldig‘idan iborat bo‘ladi. Masalan: Ca(HCO3)2, NaHCO3, Cu(HSO4)2, Fe(H2PO4)2, KHS, Li2HPO4, Ba(HSO3)2, Ca(H2PO4)2 va h.k. Nordon tuzlarni nomlash: metall nomi (metall o‘zgaruvchan valentli bo‘lsa rim raqamda qavs ichida valentlik ko‘rsatiladi)ga molekulada bitta vodorod bo‘lsa “gidro” so‘zi, ikkita vodorod bo‘lsa “digidro” so‘zi va kislota qoldig‘i nomi qo‘shib aytiladi. Masalan: Ca(HCO3)2 – kalsiy gidrokarbonat, NaHCO3 – natriy gidrokarbonat, Cu(HSO4)2 – mis (II) gidrosulfat, Fe(H2PO4)2 – temir (II) digidrofosfat, KHS – kaliy gidrosulfid, Li2HPO4 – litiygidrofosfat, Ba(HSO3)2 – bariy gidrosulfit, Ca(H2PO4)2 – kalsiy digidrofosfat va h.k.
3) Asosli tuzlar – tarkibida metall atomi, gidroksid guruhi va kislota qoldig‘i saqlagan murakkab moddalar. Masalan: (CuOH)2CO3, Mg(OH)NO3, Al(OH)2Br, Cr(OH)2NO3, Mn(OH)Cl, [Fe(OH)2]2SO4, Cr(OH)(CH3COO)2, Al(OH)SO3 va h.k. Asosli tuzlarni nomlash: metall nomi (metall o‘zgaruvchan valentli bo‘lsa rim raqamda qavs ichida valentlik ko‘rsatiladi)ga molekulada bitta gidroksid guruhi bo‘lsa “gidrkosi” so‘zi, ikkita gidroksid guruhi bo‘lsa “digidroksi” so‘zi va kislota qoldig‘i nomi qo‘shib aytiladi. Masalan: (CuOH)2CO3 – mis (II) gidroksi karbonat, Mg(OH)NO3 – magniy gidroksi nitrat, Al(OH)2Br alyuminiy digidroksibromid, Cr(OH)2NO3 – xrom (III) digidroksinitrat, Mn(OH)Cl – marganets (II) gidroksixlorid, [Fe(OH)2]2SO4 – temir (III) digidroksisulfat, Cr(OH)(CH3COO)2 – xrom (III) gidroksiatsetat, Al(OH)SO3 – alyuminiy gidroksisulfit va h.k.
|
| |
