• Fizikaviy xossalari
  • Kimyoviy xossalari
  • 4. Asoslar, ularning turlari, olinishi, xossalari va ishlatilishi. ASOSLAR (GIDROKSIDLAR)
  • Asoslarni formulasini tuzish
  • Asoslarning grafik formulasini chizish Asoslarning sinflanishi (klassifikatsiyasi) Asoslar ikki xil bo‘ladi: 1) Suvda eriydigan asoslar
  • 2) Suvda erimaydigan asoslar
    		•

    Kislotalarning olinish usullari




    Download 304,79 Kb.
    bet6/9
    Sana18.01.2024
    Hajmi304,79 Kb.
    #140201
    1   2   3   4   5   6   7   8   9
    Bog'liq
    1-MA’RUZA

    Kislotalarning olinish usullari
    1. Kislotali oksidlar (angidridlar)ni suvda eritish:
    SO2 + H2O  H2SO3
    N2O5 + H2O  2HNO3
    P2O5 + 3H2O  2H3PO4
    2NO2 + H2O HNO2 + HNO3
    2. Kislorodsiz kislotalar metalmaslarni vodorod bilan bevosita reaksiyasidan olinadi:
    H2 + Cl2  2HCl
    H2 + S  H2S
    H2 + I2  2HI
    3. Kuchsiz kislota tuzlariga kuchli kislotalar ta’sir qilib:
    CaSO3 + 2HCl  CaCl2 + H2SO3
    NaNO2 + HCl  NaCl + HNO2
    K2SiO3 + H2SO4  K2SO4 + H2SiO3
    Na2S + H2SO4  Na2SO4 + H2S
    Mg3(PO4)2 + 3H2SO4  3MgSO4 + 2H3PO4
    4. Metalmaslarni kuchli kislotalar bilan oksidlash:
    S + 2HNO3  H2SO4 + NO
    3P + 5HNO3 + 2H2O  3H3PO4 + 5NO
    5. Ba’zi metalmaslarning birikmalarini gidrolizga uchratib:
    PCl5 + 4H2O H3PO4 + 5HCl
    PBr3 + 3H2O  H3PO3 + 3HBr
    6. Kislorodsiz kislotalar tuzlariga konsentrlangan kuchli kislotalar ta’siri:
    2NaCl + H2SO4  Na2SO4 + 2HCl
    K2S + 2HCl  2KCl + H2S
    ZnBr2 + H2SO4  ZnSO4 + 2HBr


    Fizikaviy xossalari
    Kislorodsiz kislotalar odatda zaharli gaz moddalar bo‘lib, ularning suvdagi eritmalaridan turli konsentratsiyali kislotalar olinadi. Kislorodli kislotalar suyuq – HNO3, H3PO4, H2SO4 va qattiq – H2SiO3, H3BO3 moddalardir.
    Kimyoviy xossalari
    1. Kislotalar asosli va amfoter oksidlar bilan reaksiyaga kirishib, tuz va suv hosil qiladi:
    H2SO4 + FeO  FeSO4 + H2O
    2HCl + MgO  MgCl2 + H2O
    2HNO3 + BeO  Be(NO3)2 + H2O
    2. Kislotalar asoslar ta’sirlashib tuz va suv hosil qiladi va bunday jarayonlar neytrallanish deyiladi:
    HCl + NaOH NaCl + H2O
    3H2SO4 + 2Al(OH)3  Al2(SO4)3 + 6H2O
    2HNO3 + Ca(OH)2  Ca(NO3)2 + 2H2O
    3HNO3 + Fe(OH)3  Fe(NO3)3 + 3H2O
    3. Metallar bilan ta’siri. Metallarning aktivlik qatorida vodoroddan chapda joylashgan metallar kislotalar bilan reaksiyaga kirishib, tuz va vodorod hosil qiladi (nitrat va konsentrlangan sulfat kislotalardan tashqari), aktivlik qatorida vodoroddan o‘ngda joylashgan metallar kislorodsiz kislotalar bilan reaksiyaga kirishmaydi va kislorodli kislotalardan vodorodni siqib chiqarmaydi:




    2K + H2SO4  K2SO4 + H2
    Sr + 2HBr  SrBr2 + H2
    Zn + 2HCl  ZnCl2 + H2

    Fe + H2SO4  FeSO4 + H2
    Cu + 2H2SO4  CuSO4 + SO2 + 2H2O
    Au + HCl  reaksiya bormaydi

    4. Ayrim kislotalar qizdirilganda parchalanadi:
    H2CO3  CO2 + H2O
    2H3PO4  P2O5 + 3H2O
    H2SiO3  SiO2 + H2O
    4HNO3  4NO2 + O2 + 2H2O
    Kislotalar suvdagi eritmalarda vodorod kationiga va kislota qoldig‘i anioniga dissotsilanadi. Dissotsilanish bosqich bilan boradi. Eritmalarida N+(N3O+) – ionlari bo‘lgani uchun ularda lakmus qizil rangga, metiloranj qizg‘ish-binafsha rangga kiradi. Fenolftalein rangi o‘zgarmaydi.
    HCl + H2O  Cl– + H3O+
    I) H2CO3 + H2O  HCO3– + H3O+
    II) HCO3– + H2O CO32– + H3O+


    4. Asoslar, ularning turlari, olinishi, xossalari va ishlatilishi.
    ASOSLAR (GIDROKSIDLAR) – tarkibida bir yoki bir necha gidroksid gruppa saqlagan murakkab moddalar. Me(ON)n – asoslarning umumiy formulasi, bu erda: Me – metall, ON – gidroksid guruhi, n – metall valentligi (gidroksid guruhlari soni).
    Masalan: NaOH, Ca(OH)2, Cr(OH)3, Pb(OH)4, NH4OH va h.z.

    Asoslarni formulasini tuzish
    Metalni belgisi keyin gidroksid guruhi yozilib, metal valentligi indeks sifatida yoziladi. Masalan:

    Asoslarni nomlash
    Metalni nomiga gidroksid so‘zi qushib birikmalarning nomi yasaladi. Agar metall o‘zgaruvchan valentli bo‘lsa, element nomidan keyin qavs ichida uning valentligi rim raqamida ko‘rsatiladi.

    Natriy gidroksid –
    Mis (II) gidroksid –
    Xrom (III) gidroksid –
    Temir (III) gidroksid –
    Magniy gidroksid –
    Alyuminiy gidroksid –
    Nikel (III) gidroksid –
    Rux gidroksid –
    Kalsiy gidroksid –
    Qalay (II) gidroksid –

    NaON
    Cu(ON)2
    Cr(ON)3
    Fe(ON)3
    Mg(ON)2
    Al(ON)3
    Ni(ON)3
    Zn(ON)2
    Ca(ON)2
    Sn(ON)2

    Al(ON)3 –
    Cu(ON)2 –
    KON –
    Cr(ON)3 –
    Fe(ON)3 –
    Mg(ON)2 – Ni(ON)3 –
    Zn(ON)2 –
    Ca(ON)2 – NaON –

    Alyuminiy gidroksid
    Mis (II) gidroksid
    Kaliy gidroksid
    Xrom (III) gidroksid
    Temir (III) gidroksid
    Magniy gidroksid
    Nikel (III) gidroksid
    Rux gidroksid
    Kalsiy gidroksid
    Natriy gidroksid

    Asoslarning grafik formulasini chizish

    Asoslarning sinflanishi (klassifikatsiyasi)
    Asoslar ikki xil bo‘ladi:
    1) Suvda eriydigan asoslar – ishqorlar deyiladi. Asosan LiOH, NaOH, KOH, RbOH, CsOH, FrOH, Ca(OH)2, Sr(OH)2, Ba(OH)2, Ra(OH)2lar suvda eriydi va ishqorlarni hosil qiladi.
    2) Suvda erimaydigan asoslar – bunday asoslar suvda erimaydi. Deyarli qolgan barcha asoslar suvda erimaydi. Masalan: Fe(OH)3, Mo(OH)2, Pb(OH)2, Cr(OH)3, CuOH. Suvda erimaydigan asoslarning ayrimlari amfoter xossaga ega: Be(OH)2, Zn(OH)2, Mn(OH)2, Sn(OH)2, Fe(OH)3, Cr(OH)3, Pb(OH)2 va h.z.

    Download 304,79 Kb.
    1   2   3   4   5   6   7   8   9




    Download 304,79 Kb.