|
Kislotalarning olinish usullari
|
| bet | 6/9 | | Sana | 18.01.2024 | | Hajmi | 304.79 Kb. | | #140201 |
Bog'liq 1-MA’RUZA Tadbirkorlik asoslari 11-sinf, Pardayev-M-S, 12345, 1-df. Sh. t., portal.guldu.uz-1-labaratoriya, Kasb psixologiyasi. Abduraxmonov F.R, Abduraxmonova Z.E, 1, Презентация Microsoft PowerPoint, choqintirgan ota15, obektivka-namuna-uzbKislotalarning olinish usullari
1. Kislotali oksidlar (angidridlar)ni suvda eritish:
SO2 + H2O H2SO3
N2O5 + H2O 2HNO3
P2O5 + 3H2O 2H3PO4
2NO2 + H2O HNO2 + HNO3
2. Kislorodsiz kislotalar metalmaslarni vodorod bilan bevosita reaksiyasidan olinadi:
H2 + Cl2 2HCl
H2 + S H2S
H2 + I2 2HI
3. Kuchsiz kislota tuzlariga kuchli kislotalar ta’sir qilib:
CaSO3 + 2HCl CaCl2 + H2SO3
NaNO2 + HCl NaCl + HNO2
K2SiO3 + H2SO4 K2SO4 + H2SiO3
Na2S + H2SO4 Na2SO4 + H2S
Mg3(PO4)2 + 3H2SO4 3MgSO4 + 2H3PO4
4. Metalmaslarni kuchli kislotalar bilan oksidlash:
S + 2HNO3 H2SO4 + NO
3P + 5HNO3 + 2H2O 3H3PO4 + 5NO
5. Ba’zi metalmaslarning birikmalarini gidrolizga uchratib:
PCl5 + 4H2O H3PO4 + 5HCl
PBr3 + 3H2O H3PO3 + 3HBr
6. Kislorodsiz kislotalar tuzlariga konsentrlangan kuchli kislotalar ta’siri:
2NaCl + H2SO4 Na2SO4 + 2HCl
K2S + 2HCl 2KCl + H2S
ZnBr2 + H2SO4 ZnSO4 + 2HBr
Fizikaviy xossalari
Kislorodsiz kislotalar odatda zaharli gaz moddalar bo‘lib, ularning suvdagi eritmalaridan turli konsentratsiyali kislotalar olinadi. Kislorodli kislotalar suyuq – HNO3, H3PO4, H2SO4 va qattiq – H2SiO3, H3BO3 moddalardir.
Kimyoviy xossalari
1. Kislotalar asosli va amfoter oksidlar bilan reaksiyaga kirishib, tuz va suv hosil qiladi:
H2SO4 + FeO FeSO4 + H2O
2HCl + MgO MgCl2 + H2O
2HNO3 + BeO Be(NO3)2 + H2O
2. Kislotalar asoslar ta’sirlashib tuz va suv hosil qiladi va bunday jarayonlar neytrallanish deyiladi:
HCl + NaOH NaCl + H2O
3H2SO4 + 2Al(OH)3 Al2(SO4)3 + 6H2O
2HNO3 + Ca(OH)2 Ca(NO3)2 + 2H2O
3HNO3 + Fe(OH)3 Fe(NO3)3 + 3H2O
3. Metallar bilan ta’siri. Metallarning aktivlik qatorida vodoroddan chapda joylashgan metallar kislotalar bilan reaksiyaga kirishib, tuz va vodorod hosil qiladi (nitrat va konsentrlangan sulfat kislotalardan tashqari), aktivlik qatorida vodoroddan o‘ngda joylashgan metallar kislorodsiz kislotalar bilan reaksiyaga kirishmaydi va kislorodli kislotalardan vodorodni siqib chiqarmaydi:
2K + H2SO4 K2SO4 + H2
Sr + 2HBr SrBr2 + H2
Zn + 2HCl ZnCl2 + H2
|
Fe + H2SO4 FeSO4 + H2
Cu + 2H2SO4 CuSO4 + SO2 + 2H2O
Au + HCl reaksiya bormaydi
|
4. Ayrim kislotalar qizdirilganda parchalanadi:
H2CO3 CO2 + H2O
2H3PO4 P2O5 + 3H2O
H2SiO3 SiO2 + H2O
4HNO3 4NO2 + O2 + 2H2O
Kislotalar suvdagi eritmalarda vodorod kationiga va kislota qoldig‘i anioniga dissotsilanadi. Dissotsilanish bosqich bilan boradi. Eritmalarida N+(N3O+) – ionlari bo‘lgani uchun ularda lakmus qizil rangga, metiloranj qizg‘ish-binafsha rangga kiradi. Fenolftalein rangi o‘zgarmaydi.
HCl + H2O Cl– + H3O+
I) H2CO3 + H2O HCO3– + H3O+
II) HCO3– + H2O CO32– + H3O+
4. Asoslar, ularning turlari, olinishi, xossalari va ishlatilishi.
ASOSLAR (GIDROKSIDLAR) – tarkibida bir yoki bir necha gidroksid gruppa saqlagan murakkab moddalar. Me(ON)n – asoslarning umumiy formulasi, bu erda: Me – metall, ON – gidroksid guruhi, n – metall valentligi (gidroksid guruhlari soni).
Masalan: NaOH, Ca(OH)2, Cr(OH)3, Pb(OH)4, NH4OH va h.z.
Asoslarni formulasini tuzish
Metalni belgisi keyin gidroksid guruhi yozilib, metal valentligi indeks sifatida yoziladi. Masalan:
|
Asoslarni nomlash
Metalni nomiga gidroksid so‘zi qushib birikmalarning nomi yasaladi. Agar metall o‘zgaruvchan valentli bo‘lsa, element nomidan keyin qavs ichida uning valentligi rim raqamida ko‘rsatiladi.
|
Natriy gidroksid –
Mis (II) gidroksid –
Xrom (III) gidroksid –
Temir (III) gidroksid –
Magniy gidroksid –
Alyuminiy gidroksid –
Nikel (III) gidroksid –
Rux gidroksid –
Kalsiy gidroksid –
Qalay (II) gidroksid –
|
NaON
Cu(ON)2
Cr(ON)3
Fe(ON)3
Mg(ON)2
Al(ON)3
Ni(ON)3
Zn(ON)2
Ca(ON)2
Sn(ON)2
|
Al(ON)3 –
Cu(ON)2 –
KON –
Cr(ON)3 –
Fe(ON)3 –
Mg(ON)2 – Ni(ON)3 –
Zn(ON)2 –
Ca(ON)2 – NaON –
|
Alyuminiy gidroksid
Mis (II) gidroksid
Kaliy gidroksid
Xrom (III) gidroksid
Temir (III) gidroksid
Magniy gidroksid
Nikel (III) gidroksid
Rux gidroksid
Kalsiy gidroksid
Natriy gidroksid
|
Asoslarning grafik formulasini chizish
Asoslarning sinflanishi (klassifikatsiyasi)
Asoslar ikki xil bo‘ladi:
1) Suvda eriydigan asoslar – ishqorlar deyiladi. Asosan LiOH, NaOH, KOH, RbOH, CsOH, FrOH, Ca(OH)2, Sr(OH)2, Ba(OH)2, Ra(OH)2lar suvda eriydi va ishqorlarni hosil qiladi.
2) Suvda erimaydigan asoslar – bunday asoslar suvda erimaydi. Deyarli qolgan barcha asoslar suvda erimaydi. Masalan: Fe(OH)3, Mo(OH)2, Pb(OH)2, Cr(OH)3, CuOH. Suvda erimaydigan asoslarning ayrimlari amfoter xossaga ega: Be(OH)2, Zn(OH)2, Mn(OH)2, Sn(OH)2, Fe(OH)3, Cr(OH)3, Pb(OH)2 va h.z.
|
| |
