Asosiy tushuncha va ta'riflar
MB obyektlar holatini, ularning qaralayotgan soha predmetidagi munosabatini akslantiruvchi ma'lumotlar to'plami hisoblanadi.
MB (date base) - bu o'zaro bog'langan va tartiblangan ma’lumotlar majmuasi bo'lib, u ko'rilayotgan obyektlarning xususiyatini, holatini va obyektlar o'rtasidagi munosabatni ma'lum sohada tavsiflaydi.
MB, kompyuterning tashqi xotirasida saqlanadigan, har qanday jismoniy, ijtimoiy, statistik, tashkiliy va boshqa obyektlar, jarayonlar, holatlarning o'zaro bog'1iq va tartiblashtirilgan majmuasidir.
MB, diskda saqlanadigan, maxsus ravishda tashkil qilingan ma'lumotlar turkumlarining jamlanmasidir.
Ma’lumotlar banki (MBN) - MB, MBBT va ularni amalga oshiruvchi texnik vositalar majmuasidir.
MB, bu maxsus formatga ega bo'lgan muayyan tuzilmali fayl bo'lib, u yozuv deb ataladigan bir xil turdagi qismlardan iborat bo'ladi.
Yozuv-o'zaro bog'langan ma'lumotlarning bir qismidir.
Har bir yozuv maydon deb ataladigan bo'1aklardan tashkil topadi. Maydon ma’lumotlarning eng kichik qismi hisoblanadi. U ma’lumotlarning, imkoni boricha, qisqa to'plamidan iborat bo'lishi lozim. Ammo, u foydalanuvchi uchun ma'nosini yo'qotadigan darajada kichik bo'laklarga bo'linishi mumkin emas. Har bir maydon, o'zi ifodalaydigan ma’lumotlariga ko'ra biror nomga ega bo'ladi. Fikrimizni misol bilan ifodalashga harakat qilamiz. Masalan, ta'lim muassasida o'qiydigan 1 - kurs talabalarini informatika, matematika va huquqshunoslik fanlaridan o'zlashtirish darajasini aniqlovchi bazani yaratishimiz kerak. Ma’lumotlarni jadval shaklida taqdim qilamiz. Bu jadvalni MB ning bir qismi deb olamiz. Unda 6 ta yozuv bo'lib, ularning har biri 7 ta maydondan iborat. Mazkur maydonlaming har biri, mos ravishda ’Familiyasi’, Ismi’, ’Guruh raqami’, ’Informatika %’, ’Matematika %’ ’Huquqshunoslik %’ deb nomlangan.
jadval. Imtihon jadvali
T/R
|
Familiyasi
|
Ismi
|
Guruhi
№
|
Informatika %
|
Matematika %
|
Huquqshunoslik %
|
1
|
Abdullaev
|
Mahmud
|
11
|
80
|
100
|
100
|
2
|
Dadaboev
|
Rahim
|
16
|
60
|
80
|
80
|
3
|
Axmedov
|
Adham
|
12
|
80
|
80
|
80
|
4
|
Sobirov
|
Ilhom
|
18
|
100
|
100
|
100
|
5
|
Jabborov
|
Islom
|
18
|
80
|
80
|
80
|
6
|
Halimov
|
Rustam
|
14
|
60
|
80
|
80
|
Jadval yaratilgan bo'lsa, unga qo'shimcha qatorlarni qo'shib, qiymat kiritishimiz mumkin. Ammo, lozim deb topilmasa, unga yangi ustun qo'shish imkoniyati mavjud emas.
Misol tariqasida oliy o'quv yurtining aniq fakultetida tahsil olayotgan biror guruh talabalari to‘g‘risidagi ma’lumotlar bitilgan jadvalni tahlil etamiz:
jadval. Guruh talabalari
Familiyasi
|
Ismi
|
Tug'ilgan sanasi
|
Guruhi
|
Turar joyi
|
Qiziqqan fani
|
Ochilov
|
Alisher
|
2.05. 1978
|
5-M
|
A.Somiy,4
|
Matem.
|
Qobulov
|
Farhod
|
2.12.1982
|
6-E
|
I.Sino,1
|
Adabiyot
|
Aminov
|
San'at
|
3.06.1980
|
5-M
|
6 mkr-2,12
|
Tarix
|
Tolipov
|
Jasur
|
24.05.1979
|
6-E
|
Beruniy,2
|
Iqtisod
|
Ushbu jadvalda to'rtta yozuv bo‘lib, ularning har biri 6 ta maydondan iborat. Mazkur maydonlarning har biri, mos ravishda “Familiyasi”, “Ismi”, “Tug'ilgan sanasi”, “Guruhi”, “Turar joyi” va “Qiziqqan fani” deb nomlangan.
Jadvalga aniq ma’lumotlar kiritildi va har bir yozuv aniq ma’lumotlardan iborat. Bu ma’lumotlar birlamchi hisoblanadi.
Ma’lumotlar elementi o'rtasidagi o'zaro aloqani ifodalovchi ma’lumotlar to'plami kortej deyiladi. Lekin, dastur ta'minotining har xil tizimlarida bu ibora o'rnida ma’lumotlar elementlari guruhi, satr, segment, yozuv kabi so'zlar ishlatiladi. Hozirgi vaqtda umumiy qabul qilingan ibora yozuvdir.
Maydonlar turli xil qiymatlarni qabul qiladi va ularning ba'zi biri yozuvda muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Masalan, biror bir oliy ta’lim muassasi xodimlari haqidagi ma'lumotlar to'plamini tuzash talab etilsin (1.5.3-jadval). Unda "Tartib raqami", "Familiyasi", "Ismi", "Tug'ilgan sanasi", "Lavozimi", "Ish staji" va "Ishlaydigan bo'limi" singari maydonlar mavjud bo'lsin. "Ishlaydigan bo'limi" maydonidagi qiymatlar har doim takrorlanmasligi uchun shartli ravishda qisqa belgilash, ya’ni kodlash (FIZ-fizika- matematika fakulteti, XIM-kimyo fakulteti, ATM-axborot texnologiyalari markazi va h-zo singari) kiritilgan taqdirda ish yetarli darajada osonlashadi.
Juda ko'p axborotlarda davlat klassifikatori ishlatiladi va boshqa holatlarda kodlarni ishlatish, yaratuvchining xohishiga ko'ra amalga oshiriladi.
Jadvalda har bir yozuv o'zining bosh kalitiga ega bo'1ishi va uning qiymati yagona bo'1ishi kerak. Bosh kalit ikkita xossaga ega bo'ladi:
Ustundagi qiymatning yagonaligi, ya'ni takrorlanmasligi. 1.5.3-jadval. O'qituvchilar jadvali
T/R
|
Familiyasi
|
Ismi
|
Tugilg‘an yili
|
Lavozimi
|
Ish staji
|
Ishlaydigan bo'limi
|
1.
|
Axmedov
|
Ikrom
|
1954
|
Dekan
|
20
|
FIZ
|
2.
|
Sobirov
|
Akram
|
1949
|
Dekan muovini
|
15
|
FIZ
|
3.
|
Jumanazarov
|
Siroj
|
1968
|
Bo‘lim boshligi
|
10
|
ATM
|
4.
|
Sattorov
|
Jamol
|
1956
|
O‘qituvchi
|
12
|
XIM
|
Kalitdagi qiymat imkon darajasida o'zgarmasligi lozim. Bizning misolimizda bosh kalit "Tartib raqami" maydonidir. Har bir MB quyidagi muhim xossalarga ega bo'lishi lozim.
|
