• Biologiya fanini o‘qitishda o‘quvchilarda mustaqil va ijodiy faoliyatni tarkib toptirish.
  • Mavzu: Biologiya ta’limi mazmunining tarkibiy qismlari Reja




    Download 79,15 Kb.
    bet5/8
    Sana02.10.2024
    Hajmi79,15 Kb.
    #273200
    1   2   3   4   5   6   7   8
    Biologik ko‘nikma va malakalarni tarkib toptirish yo‘llari. Biologik ta’lim mazmunining ikkinchi tarkibiy qismini faoliyat usullari, ya’ni ko‘nikma va malakalar tashkil etadi. Ko‘nikma – biror faoliyatni o‘zlashtirilgan usuli, malaka esa, mazkur ko‘nikmaning avtomatlashgan ko‘rinishi sanaladi.
    Biologiya o‘qituvchisi o‘quvchilarda biologik ko‘nikma va malakalarni tarkib toptirish bosqichlarini chuqur anglagan bo‘lishi kerak.
    O‘quvchilar tomonidan ko‘nikmalar quyidagi bosqichlar yordamida o‘zlashtiriladi:
    ko‘nikma tarkibiga kiradigan ish usullarini aniqlash; ko‘nikma tarkibiga kiradigan ish usullarini bajarish; bu ish usullarini takroran bajarish;
    amalda qo‘llash; natijalarni tekshirish.
    Ko‘nikmalarni umumiy holatda quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: morfologik ko‘nikmalar–organlar shakli va tuzilishini ajrata olish;
    anatomik ko‘nikmalar-hujayra organoidlarining tuzilishi va funksiyasini aniqlash, kattalashtiruvchi asboblar bilan shlash, mikropreparatlar tayyorlay olish;
    fiziologik ko‘nikmalar-tirik organizmlarda sodir bo‘ladigan hayotiy jarayonlarni o‘rganishga oid oddiy tajribalar o‘tkazish, kuzatishlar olib borish;
    sistematik ko‘nikmalar–sistematik guruh belgilari va xususiyatlarini aniqlay
    olish;
    ekologik ko‘nikmalar–organizmlarning yashash muhitiga moslashish shakllarini aniqlash, ekologik sistemalardagi oziq zanjirining tarkibiy qismlarini aniqlash;
    osteologik ko‘nikmalar–tayanch-harakatlanish organlarining o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlash, tuzilishi va funksiyasini belgilash; O‘quvchilarda ko‘nikmalarni shakllantirish va rivojlantirish uchun o‘qituvchi mavzu mazmunidan shakllantiriladigan ko‘nikmalarni aniqlashi, ularni o‘quvchilarda tarkib toptirish bosqichlariga amal qilishi lozim. O‘quvchilarning o‘quv topshiriqlarini bajarishlari ularda ko‘nikmalarning shakllanishini ta’minlaydi.
    Biologiya fanini o‘qitishda o‘quvchilarda mustaqil va ijodiy faoliyatni tarkib toptirish. Biologik ta’lim mazmunining uchinchi tarkibiy qismini ijodiy faoliyat tajribalari tashkil etib, mazkur faoliyatni tarkib toptirish uchun, avvalo, o‘quvchilarda mustaqil va ijodiy fikr yuritish ko‘nikmalarini tarkib toptirish lozim. Fikr inson faoliyati, uning o‘z kuchi, qudrati va bilimini tashkil etuvchi ma’naviy- insoniy sifatidir. Fikr rivoji ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning asosiy harakatlantiruvchi kuchi bo‘lganligi uchun, biologiyani o‘qitish jarayonida o‘quvchilarning mustaqil va ijodiy fikr yuritish ko‘nikmalarini rivojlantirish zarur.
    Biologiyani o‘qitishda o‘quvchilarning mustaqil va ijodiy fikr yuritish ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun o‘qituvchi, avvalo:
    o‘quvchilarning darsda mustaqil ishlashlari uchun o‘quv topshiriqlarini tanlashi (zarur hollarda tuzishi), biologik obyektlar, tabiatdagi mavsumiy o‘zgarishlarni o‘rganish maqsadida tajriba va kuzatish o‘tkazish yuzasidan ko‘rsatmalar tayyorlashi;
    o‘quvchilarning qiziqishlarini hisobga olgan holda ularning mustaqil ta’limi uchun qo‘shimcha adabiyotlar va multimedialarni tanlashi lozim;
    o‘quvchilarning mustaqil va ijodiy fikr yuritish ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun ta’lim-tarbiya jarayonida rivojlantiruvchi ta’lim texnologiyasini qo‘llash zarur. Rivojlantiruvchi ta’lim texnologiyasining asosiy g‘oyasi o‘quvchilarni har tomonlama rivojlantirish sanaladi. Mazkur texnologiyaning asosiy xususiyatlari:
    o‘quvchilarni o‘z bilish faoliyatining sub’yektiga aylantirib, fikr yuritish mexanizmini shakllantiradi, rivojlantiradi;
    o‘quvchilarning bilish faoliyati empirik va nazariy bilish yaxlitligida tashkil etilib, o‘qitish jarayonida bilimlarni deduktiv usulda o‘rganish ustuvor bo‘ladi;
    o‘qitish jarayonining asosini o‘quvchilarning o‘quv topshiriqlarini bajarish orqali vujudga keltiriladigan mustaqil faoliyat tashkil etadi;
    o‘quvchilarning aqliy rivojlanishiga zamin tayyorlab, bu jarayonda tanqidiy va ijodiy fikr yuritishni shakllantirish ustuvor yo‘nalish sanaladi. Fikr yuritishning bu ikki tipi bir-birini to‘ldiradi va taqozo etadi.
    Tanqidiy fikr yuritish shaxsning voqea va hodisalar haqidagi munosabati va fikrini vujudga keltirib, uning tarkibiga quyidagilar kiradi: tahliliy fikr yuritish (axborotni tahlil qilish, zarur faktlarni tanlash, taqqoslash, faktlar va hodisalarni chog‘ishtirish). O‘quvchilarda tahliliy fikr yuritish ko‘nikmalarini shakllantirish uchun biologiya o‘qituvchisi har bir darsda avval o‘rganilayotgan obyektlar bilan o‘rganilgan obyekt o‘rtasidagi bog‘lanishlarni aniqlaydigan topshiriqlarni berishi
    kerak. Jumladan, «Daryo qisqichbaqasining ichki tuzilishi» mavzusini o‘rganganda o‘quvchilarni kichik guruhlarga ajratib, ularga o‘quv topshiriqlari bilan bir qatorda quyidagi jadvalni to‘ldirish tavsiya etiladi:



    Organlar sistemasi

    Oq planariya

    Yomg‘ir chuvalchangi

    Chuchuk suv shillig‘i

    Daryo qisqichbaqasi

    Tana bo‘shlig‘i













    Ovqat hazm qilish













    Qon aylanish
















    Nafas olish













    Ayirish













    Nerv sistemasi













    Sezgi organlari













    Ko‘payish













    O‘quvchilar darslikda berilgan o‘quv axborotini tahlil qiladi, organlar sistemasi haqidagi faktlarni tanlaydi, ularni avvalgi obyektlar bilan taqqoslab, xulosa chiqaradi. Demak, daryo qichqichbaqasining ichki tuzilishini tahlil qilib, avval o‘rganilgan oq planariya, yomg‘ir chuvalchangi, chuchuk suv shillig‘i bilan taqqoslab o‘rganadi. O‘quv materialining bu tarzda o‘rganilishi o‘quvchilarda tahliliy fikr yuritish ko‘nikmalarining tarkib topishiga zamin tayyorlaydi.


    Bog‘lanishli (assotsiativ) fikr yuritish - avval o‘rganilgan bilimlar, faktlar orasidagi bog‘lanishlarni aniqlash, tanish obyekt va hodisalarning yangi xususiyatlari va sifatlarini topish. Bog‘lanishli fikr yuritish o‘quvchilarning avval o‘zlashtirgan bilim, ko‘nikma va malakalarini kutilmagan, noodatiy vaziyatlarda qo‘llab, yangi bilim va ko‘nimalarni o‘zlashtirishlariga zamin tayyorlaydi.
    O‘qituvchi “Organik olam evolyutsiyasining yo‘nalishlari” mavzusini o‘qitishda o‘quvchilarning botanika va zoologiya o‘quv fanlaridan o‘zlashtirgan bilimlarini faollashtirish maqsadida ularga o‘quv topshiriqlari bilan birga quyidagi jadvalni to‘ldirishlarini tavsiya etadi.



    1. topshiriq. Qirqquloqlar, ochiq urug‘lilar va yopiq urug‘lilarning tuzilishini taqqoslang. Ularning tuzilishidagi o‘xshashlik va farqlarni aniqlang.




    Taqqoslanadigan

    Qirqquloqlar

    Ochiq

    Yopiq

    Hayotiy shakli










    Ildizi










    Poyasi













    Bargi










    Ko‘payish organlari










    Ko‘payish jarayonining tashqi muhit omillariga bog‘liqligi










    2. Yopiq urug‘lilarning o‘simliklar olamida hukmronligi sababini aniqlang.



    1. topshiriq. Suvda hamda quruqlikda yashovchilar, sudralib yuruvchilar va qushlarning tuzilishini taqqoslang. Ular o‘rtasidagi o‘xshashlik va farqlarni aniqlang.



    Taqqoslanadigan
    jihatlar

    Suvda hamda quruqlikda
    yashovchilar

    Sudralib
    yuruvchilar

    Qushlar

    Tana qoplami










    Hazm qilishi










    Qon aylanishi










    YUragi










    Nafas olishi










    Ayirishi










    Nerv sistemasi










    Sezgi organlari










    Ko‘payishi












    Quyida berilgan organoidlarning nomi va vazifasi bilan juftlab ko‘rsating.




    Download 79,15 Kb.
    1   2   3   4   5   6   7   8




    Download 79,15 Kb.

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Mavzu: Biologiya ta’limi mazmunining tarkibiy qismlari Reja

    Download 79,15 Kb.