Mavzu: biomexanikaning ilm-fan sifatida shakllanishi va rivojlanish tarixi

Download 1,29 Mb. Pdf ko'rish
bet	4/11
Sana	06.06.2024
Hajmi	1,29 Mb.
	#260749

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Bog'liq
65eebbd785dad Презентация 2

Arximed o‘zining suzuvchi jismlarni boshqarishni gidrostatik

muvozanati
(ikkioyoqli tayanch) shartlarini
tadqiq
qilgan.
Hayvonlarning
harakatlari
to‘g‘risida fikr-mulohaza yuritib, u
harakatlantiruvchi mexanizmlarni ajratgan:
“organ yordamida harakatlangan shu
narsaki,
bo‘g‘imlardagiga o‘xshash unda ham boshlanishi va oxiri ustma-ust tushadi.
Hamma narsa depsinish va tortishish orqali harakatlanadi
” [Aristotel, 1976]. Aristotel
birinchi
bo‘lib o‘pka arteriyalarini tavsiflagan va “aorta” iborasini kiritgan, tananing
ayrim qismlari tuzilishi (strukturasi)ning korrelyatsiyasini
taʼkidlagan, organizmdagi
organlarning
o‘zaro munosabatini (taʼsirini) uqtirib o‘tgan, biologik maqsadga
muvofiqlik
to‘g‘risidagi taʼlimot asoslarini yaratgan va “tejash (iqtisod) tamoyili”ni
shakllantirgan:
“tabiat nimanidir bir joydan olsa, uni boshqa yerda qaytaradi”. U
birinchi
bo‘lib turli hayvonlarning qon aylanish, nafas olish, tayanch-harakatlanish
tizimlari tuzilishidagi (strukturasidagi) va ularning hazm qilish apparatlari farqini
tavsiflagan [Aristotel, 1937, 1940].
Buyuk
qadimgi
Yunon
olimi
Arximed
o‘zining suzuvchi jismlarni
boshqarishni
gidrostatik
tamoyillarini tadqiq qilishlari va jismlarni suzuvchanligi
bo‘yicha tadqiqotlari bilan zamonaviy gidrostatikaga asos solgan. U birinchi bo‘lib
matematik usullarni mexanikaning masalalarini
o‘rganishga qo‘llagan bo‘lib,
jism
muvozanati
va
og‘irlik markazi
to‘g‘risidagi bir qator qoidalarni teorema ko‘rinishida
shakllantirgan va isbotlagan.

Arximed tomonidan qurilish konstruksiyalari va harbiy mashinalarni yaratish
uchun
keng
foydalanilgan
richag
tamoyili
tayanch-harakatlanish
tizimi
biomexanikasida qo‘llangan birinchi mexanik tamoyillardan biri bo‘lib qoladi.
Arximed asarlarida harakatlarni (jismni spiral bo‘yicha harakatlanganida to‘g‘ri
chiziqli va aylanma harakatlarni) qo‘shish, keyinchalik
Galiley
o‘zining dinamika
bo‘yicha fundamental ishlarining asosi deb ataydigan jism tezlashganda tezlikning
uzluksiz bir tekis ortib borishi to‘g‘risidagi g‘oyalar mavjud [Grigoryan, 1974].
Mashhur qadimgi rim shifokori
Galen
o‘zining “Odam tanasi qismlari
to‘g‘risida” klassik asarida tibbiyot tarixida birinchi bo‘lib odamning anatomiyasi va
fiziologiyasini yaxlit tavsiyasini bergan. Bu kitob taxminan bir yarim ming yil
davomida tibbiyot bo‘yicha asosiy (nastolnoy) darslik bo‘lib xizmat qilgan. Galen tirik
jonivorlarda birinchi kuzatishlar va tajribalar (eksperiment) qilib va ularning skeletini
o‘rganib fiziologiyaning boshlanishiga asos solgan. U tibbiyotga viviseksiyani – tirik
jonivorlarda organizm funksiyalarini tadqiq qilish va kasalliklarni davolash usullarini
ishlab chiqish maqsadlari uchun operatsiyalar va tadqiqotlar olib borishni kiritgan.
U tirik organizmda miya nutq va tovush tashkil qilinishi jarayonini nazorat
qilishini, arteriyalar havo bilan emas qon bilan to‘laligini aniqlagan, organizmdagi
qon harakatlari yo‘llarini o‘z imkoniyatlari darajasida tadqiq qilgan, arteriyalar va
venalarni tuzilishi bo‘yicha (strukturaviy) farqini tavsiflagan, yurak klapanlari
borligini aytgan.

Organizmni tadqiq qilgan Galen tabiatda hech narsa ortiqcha emas degan
ishonchli fikrga kelgan va tabiatni tadqiq qila borish xudoning
g‘oyasini tushunishga olib
kelishi
to‘g‘risidagi faylasuf tamoyilini shakllantirgan. O‘rta asr davrida, inkvizitsiyaning
eng kuchaygan davri
bo‘lishiga qaramay, juda ko‘p va katta ishlar qilingan, ayniqsa
anatomiya sohasida, va bu ishlar keyinchalik biomexanikaning yanada rivojlanishiga
zamin
bo‘lib xizmat qildi.
Fanning rivojlanish tarixida arab dunyosida va Sharq mamlakatlarida amalga
oshirilgan tadqiqotlar natijalari alohida
o‘rin egallaydi: ko‘pgina adabiy asarlar va
tibbiyot traktatlari buni isboti hisoblanadi.

Download 1,29 Mb.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Download 1,29 Mb.

Pdf ko'rish