VIII-IX SINFLARDA TEXNIK VOSITALARDAN FOYDALANISH

61
soni 12 kishiga ko‘paytirilsin va uning vazifalari quyidagilardan iborat etib 

belgilansin:

Xalqaro e’tirof etilgan standartlarning talablariga muvofiq chet tillarni bilish 
darajasini baholashning Milliy test tizimini ishlab chiqish va joriy etish;
o‘rganuvchilarni chet tilini bilish va egallash darajasini aniqlashni to‘lov asosida 

test o‘tkazish (jumladan, Internet orqali masofaviy) va davlat namunasidagi tegishli

malaka sertifikatini berishni tashkil etish; 
o‘rganuvchilarning mustaqil ravishda, chet tilini bilish va egallash darajasini
aniqlash uchun, testga tayyorlanishlariga zarur ma’lumotlarni tayyorlash va Internet 
tarmog‘iga joylashtirish.
Markazning byudjetdan tashqari daromadlari hisobidan unga yuklangan vazifalarni 
bajarish uchun Markazga to‘lov asosida mustaqil ekspertlarni va imtihon
oluvchilarni jalb etish huquqi berildi. 
Hozirgi kunda mamlakatda qaysi xorijiy tillar o’rganilishi ko’p omillarga 

bog’liqdir. Mamlakatning siyosiy, iqtisodiy, madaniy, ijtimoiy salohiyati va uning

xalqaro miqyosdagi munosabatlari hamda hududiy va global tarmoqqa aloqadorlik 
darajasi xorijiy tillarni o’qitish masalalariga hamda ularning o’rganish ketma-ketlik
tartibiga ham ta'sir etadi. Xorijiy tillarni o’rganish jarayonida birinchi chet tili 
sifatida ko’pincha “foydalilik mezoni” bo’yicha eng muhim bo’lgan til ustuvor
hisoblanadi — bugungi kunda ingliz tili Lingua franca sifatida bunga misoldir.
Yevropadagi kabi „yevropacha ko’p tillilik“, tushunchasi ostida kamida ikkita 

zamonaviy xorijiy tilni egallash maqsad qilinsa, unda navbatdagi chet tillarni

o’rganish uchun birinchi chet tilining ahamiyatiga yanada ko’proq e'tibor berilishi 
lozim. Bu ayniqsa, bolalar bog’chalari, tayyorlov maktablari yoki boshlang’ich
maktablarda birinchi chet tilini o’qitish uchun muhim sanaladi, chunki birinchi chet 
tili navbatdagi xorijiy tillarni o’rganishga yo’l ochib berishi lozim.[20.67.]

62
Ota-onalar ko’p hollarda ingliz tilini o’rganish oson, u global aloqa vositasi 

sifatida farzandlarining kelajakda o’qish va kasb sohalarida martabaga erishish

uchun yaxshi zamin yaratadi deb ishonganlari uchun uni birinchi chet tili sifatida 
o’qitilishini talab qiladilar. Biroq, ular ingliz tilidan tashqari butunlay boshqa tillar
keng foydalaniladigan hududlarda jamiyatning o’zgaruvchanligi va tezkorligi 
hududiy ehtiyojlardan kelib chiqishi, ingliz tili birinchi chet tili sifatida boshqa chet
tillarini o’rganishga bo’lgan qiziqishga salbiy ta'sir ko’rsatishi mumkinligi 
to’g’risida mulohaza qilib ko’rmaydilar.
Ammo aksincha, chet tillarini o’rganishni boshlashda boshqa bir chet tili bolalarga 
mos va uzluksiz tarzda o’rgatilsa, mazkur chet tiliga va tili o’rganilayotgan
mamlakatning madaniyatiga nisbatan ijobiy munosabat shakllanadi. Bunday holatda 
ingliz tili ma'lum bir vaqt o’tib, chamasi uch yoki to’rt yillardan keyin, tez
suratlarda o’rganilishi mumkin. Shunda ingliz tili bo’yicha bilim darajasi 
bosqichiga erishishga hech qanday putur yetmaydi.
Til siyosati nuqtai nazaridan qaraganda hududiy ko’p tillilik konsepsiyasi tillarni 
tanlash va ularni o’rganish ketma-ketligi to’g’risida turlicha mulohaza yuritishga
imkon beradi. Bolaning individual muloqot yuritish va bilim olishga bo’lgan 
ehtiyojlari, jumladan uning kelajakdagi shaxsiy va kasbiy intilishlari diqqat
markazida turadi. Bundan kelib chiqadiki, bolalarda hududiy jihatdan muhim 
bo’lgan ko’p tillilik profillarini rivojlantirish uchun chet tili darslarini va tillar
ketma-ketligini ko’p qirrali va o’zgaruvchan qilib tashkil etish zaruriyati tug’iladi.
VIII-IX-sinflarda ham multimediya texnalogyalar bilan didaktik o’yinlarni 

uyg’unlashtrilgan holda qo’llash mumkin. Ma’lumki o’quvchilarning mustaqil,

keng va puxta bilim olishlarida syujetli-rolli, ijodiy, ishbilarmonlar, konferensiya, 
o’yin mashqlari kabi didaktik o’yinlar o’zining ta’lim-tarbiya beruvchi, bilimlarni
mustaxkamlovchi, o’quv materyallarini takrorlovchi, bilimlarni nazorat qiluvchi 
o;yinlar sifatida ifoda etilishi, bilan ahamyatlidir. O’quvchilarning ijodiy fikrlash,
mustaqil bilim ko’nikma, malakalariniyangi vaziyatda qo’llash orqali yangi 

63
bilimlarni o’zlashtrishida didaktik o’yinlarning o’rni alohida ajralib turadi. Didaktik 

o’yinlardan foydalanganda ularning bir-biridan farqlanishi va o’ziga xos tavsiyaga

ega ekanligiga e’tibor beriladi.[13.77.] 
Shuni alohida takidlash joizki, o’quvchilarning mustaqil ishlari; mashg’ulot
jarayonida mustaqil ish, turli ijtimoiy foydali faolyatlar, topshiriq va mashqlarni 
bajarish, fan bo’yicha o’tilgan materyallarni takrorlash, test-sinov topshiriqlarni
bajarish, savol-javob baxs, munozara yurutish, sayr-sayohatlar yurutish, shaxsiy 
ta’surotlarni himoya qilish, mustaqil o’qishning sahna va kino ko’rinishini tashkil
etish, kitob bilan mustaqil ishlash, soha bo’yicha amaliy ishlarni bajarish , referat, 
ma’ruzalar tayyorlash, dastur yunalishida badiiy adabyotlarnitahlil etish, topshiriq,
slaydlar orqali namoyish etish asosida mustaqil ishlarning ahamyati kattadir.bu 
ishlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish har qanday soha faolyatida ijobiy
o’zgarishlarni sodir etadi. Eng muhimi o’quvchilarning mustaqil ishlarini tashkil 
etishda texnologik yondashuv o’quv jarayonini yanada faollashtradi, o’quv
materyallarining o’zlashtrilishi yuqori darajada erishiladi. chet tili o’qitishning 
o’rtanchi bosqichida biz yoqorida korib o’tilgan psixologik, fzialogik xissiyotlarni
o’ziga xosligini hisobga olgan holda o’quv jarayonini tashkil qilishimiz kеrak. 
O’quvchilarga doimo o’rganilayotgan til matеriali avval to’la tushinilgandеk
bo’ladi, lеkin bu xato ularni albatta ma’lum vaqtdan song takrorlanmasligi xotirada 
saqlab qolinmaydi va aktiv sostavi bo’lmaydi. Matеrial takrorlanib tursagina u
o’zvlashtiradigan deyiladi. (10-20% eslash ortadi). Izoh: aktiv o’zlashtirish: passiv 
o’zlashtirish: o’rta bosqichdagi o’quvchilar uchun ichki mativdan tashqi mativ
kuchliroq shuning uchun bu har ikkala mativdan oqilona foydalanish zarur. 
Bajarilayotgan mashqlar o’quvchilar oldiga qo’yilgan vazifalar muammoli
harakatga ega bo’lishi kerak, ular intelektual emotsiyani keltirib chiqarishga 
undovchi stimul bo’lishi kerak. Dars kommunikativlik prinsipi asosida olib
borilmog’i zarur unda har bir nutq faoliyatini mativ-real vaziyatdan kelib chiqishi 
muhim ahamiyatga ega. O’quvchilar chet tili nutqidagi o’z muvaffaqiyatlarini hiz
qilsinlar. VII-VIII sinf o’quvchilari o’zlarini chet tili nutqi juda ham sodda 

64
bo’lganligi uchun kulgiga qolmaylik deb, chet tilida gapirishga harakat qilmaydilar 

ham. Chet tili o’qitishning bu o’rtancha bosqichdagi muvaffaqiyatsizligi o’quv

protsesining psixologik jihatdan soxta situatsiyaga moslashganligidandir. 
Ma’lumki ularning ona-tilidagi nutqi informatsiyaga boyligi bilan ajralib turadi.
Ularning chet-tili nutqi esa primetiv, bo’lib o’quvchilarning istak xoxishlarini 
ifodalashga xozir emas. Shuning uchun darsda real voqealikdan kelib chiqadigan
situatsiyalardan foydalanish, darsda turli xil o’yinlarni o’tkazish kerak. Lekin 
bunda IV-V sinfga hos bo’lgan o’yinlardan foydalanish mumkin emas, chunki VII-
VIII sinf o’quvchisi o’zga sinfdoshlari oldida kulgi bo’lib qolishdan qo’rqishadi. 
Bunday vaqtda eng muhimi turli “Ролевин Игри” ro’llarda ijobiy yondashgan
holda bajariladigan o’yin turlaridan foydalanish kerak. Bu yoshdagi bolalarni 
sinfdan tashqari ishlarga keng jalb qilmoq kerak. Afsuski ko’p hollarda bu
maktablarda bajarilmaydi. Undan tashqari o’qituvchi bilan o’quvchi o’rtasida chet 
tilidagi muloqot ham katta ro’l o’ynaydi.
V-VII-VIII sinf o’quvchilarining yoshi o’smirlikning ilk davriga kеlib bir qator 
psixologik hususiyatlar bilan haraktеrlanadi. Ulardagi yosh hususiyatlarining
o’ziga xosligi VIII sinfdan boshlab tarkib topa boshlaydi. Psixologiya kursidan 
ma'lumki har bir yosh bosqichda oldingi bosqichdan yosh hususiyatlaridan
ayrimlari saqlanib qoladi. 
VIII-IX-sinf o’quvchilarini o’qitishda multimedia texnalogyalaridan foydalangan
holda quyida 1soatlik dars ishlanmasini taqdim etaman. 
Mavzu: Love of Motherland 

Download 203,47 Kb.