|
Mavzu: dastlabki kimyoviy tushuncha va qonunlar darsning maqsadi: ta’limiy maqsad
|
| bet | 92/107 | | Sana | 13.06.2024 | | Hajmi | 1,21 Mb. | | #263146 |
Bog'liq 2 5433733911249158641Bosqichlar
|
Vaqti
|
1
|
Tashkiliy qism
|
3 daqiqa
|
2
|
O’tilgan mavzuni takrorlash
|
12 daqiqa
|
3
|
Yangi mavzuni bayoni
|
12 daqiqa
|
4
|
Mustahkamlash
|
15 daqiqa
|
5
|
Mashg’ulot yakuni. Uyga vazifa berish
|
3 daqiqa
|
Foydalanilgan adabiyotlar : Kimyo 8.Toshkent-2010. R.Asqarov,N.X.To’xtaboyev,K.G’.G’opirov.
Darsning borishi :
Tashkiliy qism: 1.Salomlashish
. 2. Davomat.
3. Darsga tayyorgarlik ko’rish.
Uyga vaziufani tekshirish: Konspektni tekshirish , savol-javob tariqasida uyga vazifani so’rash.
Yangi mavzuni bayoni:
Molekular formulasi — HNO3. Azot atomining ikkinchi energetik qavatida (tashqi energetik qavati) d-energetik qavatcha yo‘q. 2s2 energetik qavatchadagi juft elektron qo‘zg‘ala olmaydi. Azot beshinchi guruhda joylashgan element bo‘lsa-da V valentli bo‘la olmaydi. Azotning yuqori valentligi IV. Shuning uchun nitrat kislotaning tuzilish va elektron formulasini quyidagicha yozish mumkin: Demak, nitrat kislotada azot IV valentli, oksidlanish darajasi esa +5. Olinishi. XX asr boshlariga qadar nitrat kislota konsentrlangan sulfat kislotani chili selitrasiga (NaNO3) ta’sir ettirib olingan. Hozirda bu usuldan laboratoriyada nitrat kislota olish uchun foydalaniladi:
NaNO3 + H2SO4 = NaHSO4 + HNO3 Sanoatda nitrat kislota olish uchun ammiakdan foydalaniladi
1. Ammiakni katalizator (Cr2O3 yoki MnO2) ishtirokida oksidlash.
4NH3 + 5O2 = 4NO + 6H2O
Azot (II)-oksidni oksidlab azot (IV)-oksid olish.
2NO + O2 = 2NO2 3. Azot (IV)-oksidni kislorod ishtirokida suvga yuttirish.
4NO2 + 2H2O + O2 = 4HNO3 Fizik xossalari. Toza nitrat kislota rangsiz, o‘tkir hidli suyuqlik, zichligi 1,5 g/sm3. —41°C da kristallanadi. Suvda yaxshi eriydi. Kimyoviy xossalari. Nitrat kislota bir negizli kuchli kislotadir. Suyultirilgan eritmalarda to‘liq dissotsiatsiyalangan bo‘ladi: Nitrat kislota beqaror. Yorug‘lik va issiqlik ta’sirida parchalanib turadi.
4HNO3 = 4NO2 + O2 + 2H2O
Nitrat kislota ham boshqa kislotalar kabi kislotalarga xos umumiy reaksiyalarni beradi:
CuO + 2HNO3 = Cu(NO3)2 + H2O Fe(OH)3 + 3HNO3 = Fe(NO3)3 + 3H2O
Na2CO3 + 2HNO3 = 2NaNO3 + H2O + CO2
Nitrat kislotaning metallarga ta’siri boshqa kislotalardan farq qiladi. Kislotaning konsentratsiyasi va metalning faolligiga qarab nitrat kislota quyidagicha qaytariladi: Nitrat kislotaning metallar bilan o‘zaro ta’siri 1. Passiv metallar, masalan, konsentrlangan nitrat kislota Cu va Pb bilan reaksiyaga kirishib (a va b) NO2 gazini hosil qiladi, suyultirilgan nitrat kislota esa (d) NO ni hosil qiladi. 2. Aktiv metallar, masalan, Mg, Zn va Fe bilan kislotani konsentratsiyasi va haroratga ko‘ra turlicha reaksiyaga kirishadi:
a) Cu + 4HNO3(kons.) = Cu(NO3)2 + 2NO2 + 2H2O
b) Pb + 4HNO3(kons.) = Pb(NO3)2 + 3NO2 + 2H2O
d) 3Cu + 8HNO3(suyul.) = 3Cu(NO3)2 + 2NO + 4H2O
e) 4Fe + 10HNO3(juda suyul.) = 4Fe(NO3)2 + NH4NO3 + 3H2O
1 mol nitrat kislota bilan 3 mol xlorid kislota aralashmasi "zar suvi" deyiladi. Zar suvi juda kuchli oksidlovchi, u hatto juda passiv metallar — oltin va platinani ham erita oladi:
Au + HNO3 + 3HCl = AuCI3 + NO + 2H2O
3Pt + 4HNO3 + 12HCl = 3PtCl4 + 4NO + 8H2O
Yog‘och qipig‘i, skipidar (organik modda) lar nitrat kislotada alangalanib yonib ketadi Konsentrlangan nitrat kislota bilan ishlashda nihoyatda ehtiyot bo‘lish kerak!
NITRAT KISLOTA TUZLARI
Nitrat kislota tuzlari nitratlar deb ataladi. Nitratlar asosan metallarga, metallarning oksidlariga, ishqoriy metallarning va ishqoriy-yer metallarning karbonatli tuzlariga nitrat kislota ta’sir ettirib olinadi. Ammoniy nitrat esa ammiakga nitrat kislota ta’sir ettirib olinadi:
NH3 + HNO3 = NH4NO3 Ishlatilishi:
Barcha nitratlar suvda yaxshi eriydi. Nitratlar qizdirilganda parchalanadi.
|
| |
