Fan: Kimyo
Mavzu: Elektroliz va uning amaliy ahamiyati.
Texnologik xarita
Mavzu:
|
O2 kimyoviy xossalari, biologik ahamiyati va ishlatilishi.
|
Maqsad, vazifa
|
Tarbiyaviy: – Bir-birlariga o’zaro hurmat, jamoa bo’lib ishlash, o’zaro yordam va berilgan vazifani bajarishda mahsuliyat sezish ko’nikmalarini hosil qilish;
Ta’limiy:-kislorodning yonish reaksiyalarini, havo tarkibini, inson organizmi uchun kislorodning ahamiyatini, kislorodning biogen elementligi, tibbiyotda, xalq xo’jaligida ishlatilishi haqidagi tushunchalarni o’rgatish;Xarita (yun. chartes - varaq yoki xat yoziladigan papirus), karta - Yer yuzasi, boshqa osmon jismlari yoki kosmik fazoning matematik aniq belgilangan, kichraytirilgan, umumlashtirilgan tasviri. Qabul qilingan shartli belgilar sistemasida ularda joylashgan obʼyektlar koʻrsatiladi (q. Geografik xaritalar, Xaritagrafiya) Tibbiyot, meditsina, tabobat - kishilar sogʻligʻini saqlash va mustahkamlash, umrni uzaytirish, kasalliklarning oldini olish, davolash haqidagi bilimlar va shu sohadagi amaliy tadbirlar majmui.
Rivojlantiruvchi: – O’quvchilarni mustaqil ishlash, ijodiy izlanish, guruhlarda ishlash orqali bilim olishga, xotirani mustahkamlashga, tez fikrlash, fikrni aniq ifodalashga o’rgatish, kimyoviy til madaniyatini o’stirish.Kimyo, ximiya - moddalarning tuzilishi va oʻzgarishini oʻrganadigan fan. Kimyo boshqa fanlar qatori inson faoliyatining mahsuli sifatida vujudga kelib, tabiiy ehtiyojlarni qondirish, zaruriy mahsulotlar ishlab chiqarish, biridan ikkinchisini xrsil qilish va, nihoyat, turli hodisalar sirlarini bilish maqsadida roʻyobga chiqdi. Mustaqillik - davlatning ichki va tashqi ishlarda boshqa davlatlarga qaram boʻlmay faoliyat koʻrsatishi. M. tamoyillariga rioya etish davlatlararo oʻzaro munosabatlarda yetakchi, hukmron qoidadir. Har bir davlatning mustaqilligini tan olish oʻzaro tinchtotuv yashashning prinsiplaridan biridir.
|
O’quv jarayonining mazmuni
|
- Kislorod mavzusidagi tushunchalarini botanika, fizika fanlaridan olgan bilimlari va kundalik turmushdan olgan amaliy ko‘nikmalarini yodga olib, mavzuga bog’lanadi.
-o’tilgan mavzuni so’rashda, savollarning ketma- ketligiga javob beradi. Reaksiya tenglamalarini yozishni, o’qiy bilishni, laboratoriya ishini amalga oshirishni biladi.
- yonish reaksiyalari, oksidlar, katalizator, allotropic shakl o’zgarishlariga to’gri ta’rif beradi.
-Laboratoriya ishi davomida o’quvchilarda kuzatish, kuzatish natijalarini solishtirish va hulosa qilish malakalari shakllantirish.
|
O’quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi
|
Metod – amaliy - ko’rgazmali, namoyishli;
Shakl – muloqot texnologiyasi, laboratoriya mashg’uloti.
Vosita–tarqatma matereallar, slaydlar, o’quv-laboratoriya jihozlari (stakanlar, probirkalar, moddalardan namunalar - ko’mir, oltingugurt,fosfor, temir qirindisi, mis, alyuminiy metallari namunalari, darslik.Alyuminiy (Aluminium), A1 -Mendeleyev davriy sistemasining III guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib raqami 13, atom massasi 26,9815; Aluminiy lot. alumen (achchiqgosh) so‘zidan kelib chiqqan. Tabi-atda bitta barqaror izotop holida (AG‘ 100%) uchraydi, bir necha sun’iy radio-aktiv izotoplari bor, ular orasida eng ahamiyatlisi A12’ (yarim yemirilish dav-ri 7,4-105 y.).
Usul – ko’rsatish, namoyish qilish, mustaqil ishlash, o’z-o’zini baholash;
Nazorat – tajriba-taxlil, amaliy-laboratoriya;
Baholash – “5”balliktizim asosida baholash;
|
Kutiladigan natija
|
O’qituvchi
|
O’quvchi
|
Darsga qiziqtiradi;
Mavzuni to’liq yoritadi;
Amaliy-laboratoriya mashg’ulotiga tayyorlanadi va bajaradi;
Guruhlarda va yakka holda ishlashni tashkil qiladi;
Mavzu yuzasidan asosiy tushuncha va xossalarni yetkazadi;
O’quvchilar tomonidan berilishi mumkin bo’lgan savollarga atroflicha tayyorlanadi;
Tajriba-taxlil asosida oqilona baholaydi;
Maqsadga erishadi.
|
Mavzu bo’yicha yetardi bilim, ko’nikmalarni oladi;
Amaliy-laboratoriya ishi mazmuni bilan tanishadi va uni mustaqil bajaradi;
Tajriba-o’tkazib uni tahlil qilishni o’rganadi, xulosalaydi;
Materiallar bilan yakka va guruhlarda ishlash malakasiga ega bo’ladi;
Mustaqil fikrlaydi;
Qo’yilgan mavzu yuzasidan mustaqil jadval to’ldiradi;
Mavzuni o’zlashtiradi;
Berilganuygavazifasavollariustidaizlanadilar.
|
|
|
|
I. Darsning maqsadlari:
a) tarbiyaviy: Bir-birlariga o’zaro hurmat, jamoa bo’lib ishlash, o’zaro yordam va berilgan vazifani bajarishda mahsuliyat sezish ko’nikmalarini hosil qilish;
b) ta’limiy: elektroliz, katod, anod, kation, anion, elektrolizqonunlarihaqidagi tushunchalarni o’rgatish;
v) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni mustaqil ishlash, ijodiy izlanish, guruhlarda ishlash orqali bilim olishga, xotirani mustahkamlashga, tez fikrlash, fikrni aniq ifodalashga o’rgatish;
-
Dars tipi: yangibilimberish;
-
Darsuslibi: yozma;
-
Dars usuli: “Muzyorar”, “Aqliyhujum”, “Klaster”;
-
Dars jihozi:o’quvvositalari(rasmlar, slaydlar, plakatlar), texnikvositalar (bo’r, doska );metallarningelektrokimyoviykushlanishqatori, masalalarto’plami (I.R.Asqarov, K.G‘.G’opirov), kimyodanmasalalarto’plami (Xomchenko)
Tashkiliyqism (salomlashish, davomat)
|
2 daqiqa
|
O’tilganmavzunimustahkamlash
|
7 daqiqa
|
YAngimavzubayoni
|
20 daqiqa
|
Yangimavzunimustahkamlash
|
10daqiqa
|
O`quvchilarnirag‘batlantirish, baholash
|
4daqiqa
|
Uygavazifa
|
2daqiqa
|
|
|
Darsningtashkiletilishi:
a)salomlashish davomatnianiqlash, o‘quvchilartashqiko‘rinishigae’tiborberish;
b) o`quvchilarnidarsgahozirlab, jonlimuhityaratish;
Darsning borishi:darsshiori, bugungi kun yangiliklari va uy vazifasi aniqlanadi.
Darsshiori:Osmonufalakda ne bo’lsabari,Kimyoilmidanemastashqari.
O’tilgan mavzu yuzasidan o‘quvchilar bilimini tekshirish( Bingo varaqalari va test savollari);
Dars rejasi:
-
1. Elektroliz va uning amaliy ahamiyati;
-
2.Elektroliz qonunlari; 3.Masalalar yechib, mavzuni mustahkamlash;
Yangi mavzu bayoni:
Osh tuzi eritmasidan xalq xo’jaligi uchun muhim bo’lgan uch xil xomashyoni qanday jarayon bilan olish mumkin?
Elektroliz ikki xil usulda hosil bo’ladi.
-
Suyuqlanmalarida 2. Eritmalarida
Suyuqlanmalarida quyidagicha ko’rinish sodir bo’ladi:
N aCl Na Cl
-
Eritmalarida esa suv ta’sir ettiriladi. Fikrimizni isbotlash uchun NaCl suvdagi eritmasining gidrolizini ko’rib chiqamiz.
NaCl H2 O ---- Na Cl H OH
Katod(-) Anod ( )
Na 2Cl------ Cl2
H-----H2 OH
2NaCl 2H2O---- 2NaOH H2 Cl2
Cl, Br, I, S OH SO4 , PO4, NO3, CLO3
Kislorodsiz kislota qoldiqlari anodda qaytariladi. Kislorodli kislotalar esa anodda qoladi.
Metallarning elektrokimyoviy kuchlanish qatorini 3 ga bo’lib olamiz.
-
Li,Cs, Rb, K, Ba, Sr,Ca, Na, Mg, Al
H2 qaytariladi, metal o’ziqoladi.
Fizik xosalari: rangsiz, hidsiz, mazasiz, havodan og’ir, N2O da kam eriydigan, ─ 183˚da suyuqlikka aylanadigan gaz modda.
3ta izotopi bor: 16 8O,17 8O, 18 8O
LABORATORIYADA OLINISHI: Laboratoriyada kislorod tarkibida kislorod bo’lgan ba’zi murakkab moddalarni parchalash yo’li bilan olinadi.
1. Toza suvnio’zgarmas elektrtoki yordamida vodorod va kislorodga parchalash:
2H2O→ 2H2 ↑ O2 ↑
2. Vodorod peroksidni katalizator ta’sirid aparchalash:
H 2O 2-----------→ 2H2O O2 ↑
3. Kaliyxlorat (Bertoletuzi)ni katalizator ishtirokida qizdirib parchalash:
2KClO3 → 2KCl 3O2 ↑
4. Kaliy permanganatni qizdirish:
2KMnO4 → K2 MnO4 MnO2 O2 ↑
Laboratoriyada kislorodni vodorod peroksid va kaliyxloratdan olishda marganesoksidi (MnO2 )dan katalizator sifatida foydalaniladi.
Kimyoviy xossalari: O2 molekulasi 2 atomdan iborat u barcha element bilan reaksiyaga kirishib oksid hosil qiladi.
Yuqorida ko’rsatilgan tajribada yig’ilgan O2 dan foydalanib, quyidagi tajribalar bajariladi.
C O2 =CO2 2 N2 O2=2 N2O 2Mg O2 =2MgO
S O2 =SO2 N2 2O2=2NO2 4 P 5O2=2P2O5
4Na O2=2Na2O 4Fe 3O2=2Fe2O34Al 3O2 =2Al2 O3
Kimyoviy xossalarini tasvirlovchi reaksiya tenglamalarni baliq skeleti shakli orqali ham ifodalasa bo’ladi.
CO2 SO2 Fe2O3 MgO P2O5
Issiqlik va yorug’lik chiqish bilan boradigan reaksiyalar – yonish reaksiyalari deyiladi.
Kislorodningbarchaelementlarbilanhosilqilganbirikmalarioksidlardeyiladi.
Yuqoridagireaksiyalardahosilbo’lganmoddalaroksidlar deb ataladi.
Sanoatda O2 havoni suyuqlantirib olinadi. Kislorod po’lat ballonda 150 atm. gacha bosim ostida saqlanadi va tashiladi.Kislorodishlatilishijihatidansanoatdaishlabchiqariladigankimyoviymahsulotlarorasidasulfatkislotavaso’ndirilganohakdankeyin 3-o’rinda turadi. Sanoatdaishlabchiqariladigankislorodningtaxminanyarmipo’latishlabchiqarish, po’lattarkibidagiaralashmalarnioksidlabpo’latniulardantozalashdaishlatiladi.
Ishlatilishi:Kislorodmetallarniqirqishvapayvandlashda, yonuvchigaz (masalan, asetilen, vodorod) kislorodgaaralashtiribyoqilgandaalanganingtemperaturasi3000 Cgachako’tariladi. Kislorod bemorlarga, metallarni eritishda, reaktiv samolyotda, kosmik kemalardayoqilg’iniyondirishuchunsuyuqkisloroddanfoydalaniladi, tog’−kon sanoatidi portlatuvchi sifatida ishlatiladi.
Biologik ahamiyati: O2 tirik organizmning nafas olishi uchun zarur bo’lgan modda.
Uygavazifa:Mavzunio’qib, berilganmasalalarniyechish; Quyidagitarqatmamateriallarigatayyorlanibkelish.
-
Ozonqavatiningqalinliginecha mm atrofidaboladi?
-
Laboratoriyadaozonqandayasbobdaolinadi?
-
Atmosferahavosiniifloslantiruvchimanbalarnimalar?
Savollarga javob: 1. Ozon qavatining qalinligi 3 mm atrofida bo’ladi.
-
Laboratoriyadaozonozonatorasbobiyordamodaolinadi.
-
Atmosferahavosiniifloslantiruvchimanbalarga: ishlabchiqarishkorxonalari, changlar,aharligazmoddalarimisolbo’laolad
|
