MAVZU: G. QODIROV BOLALAR QO’SHIQLARI.
REJA:
1. O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan san'at arbobi, dotsent, kompozitor G'ofur Qodirov ijodi
2. Bolalar arbobi
O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan san'at arbobi, dotsent, kompozitor G'ofur Qodirov ijodi, o'qituvchilik va jamoat faoliyati bilan o'zbek musiqasi tarixida yorqin iz qoldirdi. U yaratgan jozibali qo'shiqlar, simfonik va sahna musiqasi, ayniqsa, bolalar uchun yaratgan asarlari zamonaviy musiqa san'atimizni boyitdi.
G'ofur Qodirov 1917-yil 1-fevralda Toshkent shahrida bog'bon-dehqon oilasida tugildi. Yetti yoshidan mahalladagi eski maktabda o"qidi. 1928-yili 54- umumta'lim maktabining 6-sinfini bitirdi. 1933-yilda O'rta Osiyo san'at maktabiga o'qishga kirib, 1936-yil bitirdi. Ta'lim olgan yillarida badiiy havaskorlik to'garaklari, xor jamoasiga qatnashdi va o'zbek xalq cholg'ulari ansamblida dutor va tanbur chertishni o'rgandi. 1936-yili u Toshkent Davlat To'qimachilik institutiga o'qishga kirdi. Mazkur institutning badiiy havaskorlik xori bilan 1937-yilda o'tkazilgan olimpiadada ishtirok etdi. Shundan keym G'ofur Qodirov musiqa bilan jiddiy shug'ullanishga qaror qildi. O'sha yili uning musiqa qobiliyatini sezgan kompozitor Nikolay Mironov maslahati bilan Toshkent Davlat konservatoriyasining tayyorlov bo'limiga o'qishga kirdi 1940-yili kompozitorlik mutaxassisligi va cholg'ulashtirish bo'yicha ta'lim olib, 1945-yil konservatoriyani muvaffaqiyatli bitirdi. O'sha yili Hamza nomidagi Toshkent Davlat bilim yurtiga musiqa nazariyasidan dars berishga yo'llanma bilan yuborildi. 1959-yili u cholg'ulashtirishdan dars berishga konservatoriyaga taklif qilindi va 1969-yili dotsent ilmiy unvoniga sazovor bo'ldi.
1971—1975-yillarda O'zbekiston Bastakorlar uyushmasi xay'atining mas'ul kotibi lavozimida ishladi. Yillar davomida G'.Qodirov pedagogik va jamoatchilik faohyatining birligida ijod qilib, turli shakl va janrlarda fortepiano uchun pyesalar: «Rondo», «Raqs», «Suita», «Sonata», «Preludiya va орега», violonchel va fortepiano hamda klarnet va fortepiano uchun pyesalar, torli kvartet, simfonik orkestr uchun «Marsh», «Suita», «Simfoniyetta» fortepiano jo'rhgida Navoiy g'azallari asosida «G'azal» romansi, «Mard yigit» qo'shig'i kabi asarlarni yaratdi. Bolalar teatrlarida sahna yuzini ko'rgan «Qari chol va bo'ri» nomli spektakhga 1944-yil musiqa bastaladi.
O'ziga xos uslubda ko'proq ovoz uchun simfonik, vokal-simfonik, estrada, xalq cholg'ulari orkestri, ayniqsa, bolalar uchun turli shakl va janrlarda ko'plab asarlar yaratdi. Shuni aytish joizki, u o'z ijodiy faohyatining hamma davrlarida yakkaxon, xor jamoalari va estrada guruhlariga go'shiqlar bastalashga ko'proq e'tibor berdi. Uning qo'shiqlari ohangdorligi, dilkashligi, hayotiyligi, sevgi-muhabbatni keng qamrab olganligi bilan ajrahb turadi va davr nafasi yaqqol sezilib turadi.
Masalan: «0'zbekistonim», «O`lkamga», «Yoshlar marshi», «Mirzacho'l», «Oq oltin taronasi», «Do'sthk festivali», «Paxta», lirik estrada qo'shiqlaridan: «Mirzacho'l yor-yori», «Koyimang, oyijon», «Go'zal Toshkent» va boshqalar. Shuningdek, bolalar uchun yaratgan qo'shiqlari nota to'plamlarida chop etildi: « qiz» «Maktabjon — oftobjon», «Baxtli av- lod», «О'упаЬ ber», fortepiano uchun pyesalar va «0'zbek raqslari» to'plamlari nashrdan chiqdi. Kompozitor turli cholg'u ansambli, orkestr, yakkaxon, ansambl va xor uchun «Maktabjon — oftobjon» IV qismli vokal-simfonik suita, «Biz yosh o'qituvchilar» IV qismli kantata, «Oq oltin», «Biz istiqlol egasimiz» V qismli vokal-simfonik suitasi, «Dangasahk — kasallik», «Ota-onalarga», «Bobomlar bog'bon», «Ona qo'llari», «Gunafsha», «Laylak» kabi qator qo'shiqlarni yaratdi.
Kompozitor G'ofur Qodirov O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan san'at arbobi faxriy unvoniga sazovor bo'lgan.
Bolalar musiqasi — bolalarning tinglashi va ijro etishi uchun mo’ljallangan musiqa asarlari. Bolalar musiqasi namunalari sodda shakli, yorqin ifodasi, jonli badiiy mazmuni bilan ajralib turadi. Bolalar hayoti, xalq ertaklari, tabiat manzaralari, hayvonot dunyosi Bolalar musiqasida o’z ifodasini topadi. Bolalar ijrosiga mo’ljallangan asarlarda ularning ijro imkoniyatlari (masalan, bolalar ovozining ko’lami, xorda kuylashga tayyorligi, ijro usuli murakkabligi va hokazolar) nazarda tutiladi. Bolalar tinglashi uchun maxsus yaratilgan musiqa asarlari orasida talaygina sahna asarlari (opera, balet, musiqali spektakl), kinofilm va multfilm, teleko’rsatuv va radioeshittirishlarga yozilgan musiqalar ham mavjud. Bolalar va ayni ular uchun kattalar tomonidan ijro etiladigan xalq musiqa ijodiyoti namunalari (qo’shiq, musiqiy tomosha va o’yinlar) bolalar folkloriga kiradi. I. S. Baxning “Anna Magdalena Baxning nota daftari”, P. Chaykovskiyning “Bolalar albomi”, R. Shumanning “Yoshlar albomi”, K. Sensansning “Hayvonlar karnavali” orkestr fantaziyasi, S. Prokofevning “Petya va bo’ri” simfonik ertagi, K. Orfning “Bolalar uchun musiqa” 5 jildli to’plami (G. Ketman bilan hamkorlikda) Bolalar musiqasining yorqin namunalaridir. O’zbekistonda Bolalar musiqasi 20 asrning 30-yillarida yuzaga kelgan. Ilyos Akbarov, H. Muhamedova, K. Abdullayevlar birinchi bolalar qo’shiqlari, V. Uspenskiy, B. Nadejdinlar bolalar uchun ilk fortepiano asarlari yaratgan. Lekin 1950-90 yillardagina Bolalar musiqasi tizim tarzida rivoj topdi. M. Burhonov, A. Muhamedov, F. Qodirov, N. Norxo’jayev, E. Shvars, A. Mansurov va boshqa ommabop qo’shiqlar, S. Varelas, B. Gienko, D. Zokirov, G. Mushel, F. Nazarovlar turli janrlarda cholg’u asarlar. X Azimov, S. Abramova, P. Xoliqov, G’.Qodirov kabi kompozitorlar bolalar musiqa ta’limiga oid asarlar yozgan. Bolalar uchun opera (“Yoriltosh”, S. Boboyev; “Alovuddinning sehrli chirog’i”, S. Varelas; “Malikai ayyor”, S. Jalil; “Ali bobo va qirq qaroqchi”, V. Milov; “Hayvonlar sultoni”, A. Mansurov va boshqalar) va baletlar (“Oltin kalitcha”, B. Zeydman; “Go’zal Vasilisa”, A. Berlin), musiqali komediya (“Dono qiz va ahmoq podsho”, D.Zokirov va boshqalar) yaratilgan. Kompozitorlardan T. Toshmatov, N. Norxo’jaev, M. Bafoyev, A. Ergashev, A. Nabiyev, A. Mansurov va boshqa yosh tomoshabinlar va qo’g’irchoq teatrlarida sahnalashtirilgan spektakllarga musiqalar yaratishgan.
Ko'pgina bolalar uchun musiqa asboblarida o'ynash hissiyotni, ichki ruhiy olamni etkazishga yordam beradi. Bu nafaqat individual rivojlanish uchun, balki fikrlash, ijodiy tashabbus va bolalar o'rtasidagi ongli munosabatlarni rivojlantirish uchun juda yaxshi vositadir. Shuning uchun bizning maktabgacha ta'lim muassasamizda bu ishga katta e'tibor qaratiladi va u rasmiy ravishda alohida-alohida holda amalga oshirilmaydi, ammo butun ta'lim tizimi mavjud.Ish tartibli va izchil ravishda olib boriladi, turli xil usullar va usullar qo'llaniladi: rasmlar, o'yinchoqlar ko'rsatish, musiqiy va didaktik o'yinlardan foydalanish, bolalar musiqa asboblarining katta ma'lumotlar bazasi mavjud. Musiqa darslarida musiqiy o'yinchoqlar va asboblardan muntazam foydalanish bolalarning bunday darslarga bo'lgan qiziqishini uyg'otadi, musiqiy taassurotlarini kengaytiradi va ijodiy faoliyatni rivojlantiradi.
1-guruh guruhidagi musiqiy o'yinchoqlar va asboblar bilan tanishtirish.
Men bolalarni 1-yosh guruhida musiqa asboblari bilan tanishtirishni boshlayman. Men bolalarni balandlikdagi tovushlarni (qo'ng'iroq tovushining baland va past tovushlari, metallofon, pianino) farqlashni, dubl, jiringlash, nog'ora va trubkaning tovushlarini tanib, farqlashni o'rgataman.
Har bir musiqiy o'yinchoqni olib kelaman, o'yin holatini yarataman. Misol uchun, bir it savatga qiziqarli narsalarni olib keldi, ular shov-shuv edi. Bolalar ularni g'ayrat bilan tekshiradi, his qiladi, ular bilan muloqot qilishni, ovoz chiqarishni o'rganadi. Keyin it bolalar bilan "Rattles" musiqasini ushlab turadi. M. Rauchwerger. Musiqiy asar ijro etiladi va bolalar o'qituvchi bilan birgalikda harakatlarni amalga oshiradilar; jim musiqa uchun ular oldingiday jiringlaydilar, baland musiqa bilan esa uni baland ko'tarib silkitadilar. Ushbu o'yin bolalarga quvonch bag'ishlaydi, bizni jim va baland ovoz bilan farqlashni o'rgatadi.
Amaliyot shuni ko'rsatadiki, ushbu yoshdagi bolalar "Katta va kichik tomchilar", "Qushlar qanday qo'shiq aytadi?", Bolalar 1 va 2 Oktavalarni farqlaydilar.
Dinamik idrokni rivojlantirishni davom ettirib, men "Ovozsiz va baland qo'llar", "Ovozsiz va baland qo'ng'iroqlar" kabi o'yinlardan foydalanaman, bu erda bolalar birinchi marta musiqa ohangidagi ovoz kuchining o'zgarishiga qarab yumshoq yoki baland ovoz bilan qo'ng'iroq qilishadi va keyin vazifalarni murakkablashtiradilar: bolalar 2 kichik guruhga bo'lingan. Qizlar jim qo'ng'iroqlar, o'g'il bolalar baland ovozda va ular faqat o'zlarining musiqalarini tinglashlari kerak, chidamlilik va e'tibor rivojlanadi.
Ba'zan ular shitirlash bilan raqsga tushishadi va bayramga kelgan Petrushka ularga harakatlarini namoyish etadi. Asta-sekin bolalarda musiqani idrok etish tajribasi boyib boradi, tanish bolalar musiqa asboblariga nisbatan hissiy sezgirlik vujudga keladi va ular bilan mustaqil ravishda harakat qilish istagi paydo bo'ladi.O'rta guruh.O'rta guruhda bolalar musiqa faoliyatining yangi turi - metallofonda o'ynash ko'zda tutilgan. Ushbu cholg'u ijrosi bolalarning ohangdor eshitish, ritm va musiqiy xotirasini rivojlantirishga yordam beradi. Dastlabki mashg'ulotlar sinfda, so'ngra bolalar bilan individual ish paytida amalga oshiriladi. O'yin davomida bolalarning to'g'ri joylashishiga katta ahamiyat beriladi. Tananing va qo'llarning erkinligi ta'minlanadi. Shou izoh bilan birga keladi. Asbobni chalish paytida bolalar mustaqil ravishda katta va kichik qo'ng'iroq, sakrab tushgan chumchuq, o'rmon zarbalarini tasvirlaydilar. Bolalar metallafon tovushlari past va baland, baland va jim, uzun va qisqa va turli xil tasvirlarni ifodalashi mumkinligini his qilganlaridan so'ng, biz bitta ovozda oddiy qo'shiqlar o'yinini boshlaymiz. Birinchidan, men bolalarni qo'shiq bilan tanishtiraman, rasm ko'rsataman, so'ngra butun guruhni va alohida-alohida qo'shiq aytaman. Men boshidanoq bolalarni ritmni aniq takrorlashga o'rgataman. Buning uchun men turli zarb asboblari yordamida qo'shiqning ritmik naqshini buzishni taklif qilaman. Bolalar ritmni barabanga, kubiklarga, musiqiy bolg'alarga uzatadilar. Shu bilan birga, ortda qolmaslik va ortda qolmaslik uchun harakatlarimizni o'rtoqlarimizning harakatlari bilanJismoniy mashqlarErtalabki o'rdaklarimiz:quack-quack-quack (bolalar qo'shiq aytadilar) quack-quack-quack (asbob tovushlari)Hovuzdagi g'ozlarimiz:ha-ha-ga (bolalar qo'shiq aytadilar) ha-ha-ga (asbob tovushlari)Bizning derazadagi tovuqlarimiz:ko-ko-ko (bolalar kuylashadi) ko-ko-ko (asbob tovushlari)Bunday mashqlardan so'ng, bolalar yanada yoqimli va uyg'un o'ynashadi.
• Ba'zan ular shitirlash bilan raqsga tushishadi va bayramga kelgan Petrushka ularga harakatlarini namoyish etadi. Asta-sekin bolalarda musiqani idrok etish tajribasi boyib boradi, tanish bolalar musiqa asboblariga nisbatan hissiy sezgirlik vujudga keladi va ular bilan mustaqil ravishda harakat qilish istagi paydo bo'ladi.O'rta guruh.O'rta guruhda bolalar musiqa faoliyatining yangi turi - metallofonda o'ynash ko'zda tutilgan. Ushbu cholg'u ijrosi bolalarning ohangdor eshitish, ritm va musiqiy xotirasini rivojlantirishga yordam beradi. Dastlabki mashg'ulotlar sinfda, so'ngra bolalar bilan individual ish paytida amalga oshiriladi. O'yin davomida bolalarning to'g'ri joylashishiga katta ahamiyat beriladi. Tananing va qo'llarning erkinligi ta'minlanadi. Shou izoh bilan birga keladi. Asbobni chalish paytida bolalar mustaqil ravishda katta va kichik qo'ng'iroq, sakrab tushgan chumchuq, o'rmon zarbalarini tasvirlaydilar. Bolalar metallafon tovushlari past va baland, baland va jim, uzun va qisqa va turli xil tasvirlarni ifodalashi mumkinligini his qilganlaridan so'ng, biz bitta ovozda oddiy qo'shiqlar o'yinini boshlaymiz. Birinchidan, men bolalarni qo'shiq bilan tanishtiraman, rasm ko'rsataman, so'ngra butun guruhni va alohida-alohida qo'shiq aytaman. Men boshidanoq bolalarni ritmni aniq takrorlashga o'rgataman. Buning uchun men turli zarb asboblari yordamida qo'shiqning ritmik naqshini buzishni taklif qilaman. Bolalar ritmni barabanga, kubiklarga, musiqiy bolg'alarga uzatadilar. Shu bilan birga, ortda qolmaslik va ortda qolmaslik uchun harakatlarimizni o'rtoqlarimizning harakatlari bilanJismoniy mashqlarErtalabki o'rdaklarimiz:quack-quack-quack (bolalar qo'shiq aytadilar) quack-quack-quack (asbob tovushlari)Hovuzdagi g'ozlarimiz:ha-ha-ga (bolalar qo'shiq aytadilar) ha-ha-ga (asbob tovushlari)Bizning derazadagi tovuqlarimiz:ko-ko-ko (bolalar kuylashadi) ko-ko-ko (asbob tovushlari)Bunday mashqlardan so'ng, bolalar yanada yoqimli va uyg'un o'ynashadi.
Keyingi
Metallafon
Bolalar qog'oz klaviaturada o'zlarini yaxshi yo'naltirishni o'rganganlarida, ular xuddi shu narsani metall telefonda o'ynashga undashadi.
Katta yoshdagi guruhda men bolalarni yangi vosita bilan tanishtiraman - endi. Birinchidan, biz cholg'ularga tegib, uni o'ynashingiz mumkinligiga e'tibor berib, cholg'u tovushini tinglaymiz. Zit tovushini boshqa asboblar bilan taqqoslab, biz tovush farqini topamiz. Ushbu vositani o'zlashtirish qiyin bo'lganligi sababli, unga o'qitish asosan individual darslarda amalga oshiriladi.
Oddiy qo'shiqlar ustida ish olib, biz bolalar ansamblining ijro mahoratini rivojlantiramiz, o'zimizni va boshqalarni tinglashni o'rgatamiz, dinamik soyalar bilan o'ynaymiz. Biz o'rganilgan asarlarni bolalar kechalarida o'tkazamiz, jamoaviy o'yin mahoratini oshirish uchun spektakllardan foydalanamiz.
Bolalarda kichik musiqiy asarni tinglash ko'nikmasini pado qilish. Marsh, qo'shiq va raqs janrlari haqida ilk tasavvur paydo qilish va ularni farqlash. Musiqani mazmunan tushunishga o'rgatish:
Musiqiy-ritmik harakatlarni bajarish: To'p bo'lib yengil yurish va yugurishdan sekinasta har tarafga, to'g'riga, erkin-sochma, doira bo'ylab yengil yurish va yugurishga o'rgatish. Bolalarni 3-4 sodda va oddiy harakatlardan iborat raqslarni to'p bo'lib raqs tushishdan juftlikda, sochma tarzda, shundan so'ng doiradagi raqslar ijro etishga o'rgatish. Raqs harakatlaridan «Koptokni yuqoriga ot», «arqonni tort», «tokcha», «ko'zguga qara», «xo'rozcha», «maysani sila» bilan tanishtirish va ularni musiqaga mos bajarish.
Kuylash: Cholg'u asbobi va kattalarga jo'r bo'lib kuylash. Tabiiy ovozda zo'riqmasdan kuylash malakalarini shakllantirish. Kuylash vaqtida to'g'ri nafas olishga, avval «gulni hidlab», so'ng kuylay boshlashga, o'tirgan yoki turgan holatda to'g'ri kuylashga o'rgatish. Qo'shiq mazmunini tushunib kuylash bilan bir vaqtda harakatlar bajarishga o'rgatish. Bolalar cholg'ularida chalishga o'rgatish: Bolalar cholg'ulari haqidagi bilimlarni mustahkamlash, karnay, surnay, nog'ora bilan tanishtirish. Metallofon, uchburchak, bolg'achada chalish usullarini o'rgatish. Ularni tovushidan farqlay olish. Qo'shiq, raqs va o'yinlarda cholg'ularni jo'r qilish. O'yin: Musiqiy faoliyatlarda olingan bilimlarni o'yinlarda namoyon bo'lishiga erishish. Doira jo'rligida «Chumchuqlar va mushuk», «Ayiqchalar raqsi», xalq o'yinlaridan «Chorichambar», «Chapak chalish», «Qaldirg'och» kabilarni o'ynash. Bolalarga tushunarli, qiziqarli bo'lgan voqeaband o'yinlarni tashkil qilish. O'yinda musiqaga mos harakatlanish, nutq, tasavvur va tafakkurni rivojlantirish, bolalar cholg'ulari, o'yinchoq va qo'g'irchoqlardan foydalanish. Bolalarning mashg'ulotlardan olgan bilimlarini rivojlantirish va mustahkamlash maqsadida «Kuyini top», «Do'stingni ovozidan tanib ol», «Xaltachada nima bor», «Qaysi cholg'u yashiringan», «Qush va qushchalar», «O'rmonda» kabi musiqaviy- didaktik o'yinlarni mashg'ulot vaqtida va mustaqil faoliyatlari davomida guruh xonalaridagi musiqa burchaklarida tashkil etish.4 yoshli bolaning egallash lozim bo'lgan bilim ko'nikma va malakalar.
-Turli hil mazmun va kayfiyatdagi musiqani tinglash, eslab qolish;
-Tinglangan kuylarni tanib olish va ularning bastakori nomini bilish. -Kuy, qo'shiq va raqs haqida tushunchaga ega bo'lish.
-Karnay, surnay, nay, nog'ora, doira kabi xalq cholg'u asboblarini tanish va ovozidan farqlash. Qo'ng'iroqcha, shiqildoqlar, doiracha, buben, metallofon, sunaycha, bolg'acha, uchburchak kabi bolalar cholg'ularida chalish usullarini bilish;
- Birgalikda kuylay olish;
-Qo'shiq kuylash bilan bir vaqtda harakatlar bajara olish.
- Harakatli o'yinlarda faol ishtirok etish.
-Turli predmetlar bilan harakatlar bajarishni uddalash.
Bolada badiiy-ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish.
Bolalarni musiqa tinglash, qo'shiq kuylash, musiqa ostida ritmik harakatlarni bajarish, bolalar cholg'u asboblarida jo'r bo'lish faoliyatlari yordamida ijodiy qobiliyatlarini shakllantirib borish.Musiqiy omillar 3 tamoyilga boʻlinadi:
1. Musiqaning xarakteri, kayfiyatini his yetish, musiqaga yemotsional munosabat
bildirish (musiqaning ifodaviyligi va tasviriyligi). Bolada musiqani tinglagandauning xarakteriga mos kayfiyatda boʻlishiga yerishish kerak.
2. Eng yorqin musiqiy obrazli asarni tinglash, taqqoslash va baho berish. Bundamusiqa ifoda vositalari, musiqiy asboblar tembrlari, yeshitish madaniyati talabyetiladi. Masalan, cholgʻu asboblarning yuqori va past tembrlari (skripka — alt,konstrabas — violonchel va boshqa asboblar).
3. Musiqaga ijodkorlik munosabatini bildirish. Har bir bola biror musiqiy asarnieshitib oʻzicha badiiy tasavvur qiladi va qoʻshiqda, oʻyinlarda, raqs yelementlaribilan hissiy munosabat bildirishi mumkin.
Musiqiy-ritmik harakatlarni bajarish: Musiqa asarlarining qismlar o’zgarishiga mos harakatlarni o’zgartirish, marsh, qo’shiq, raqs kuylariga mos harakatlarni mustaqil bajarish, boshlovchining ketidan musiqaga mos yurish, yugurish va sakrash. Raqs haraktlarini mustaqil ravishda aniq bajarish, qo’l harakatlarini erkin va mayin bajarishga o’rgatish. Guruh bo’lib, kichik guruhlarga bo’linib, yakka holda harakatlanishga o’rgatish, xonaning bir qismidan ikkinchi qismiga (markazdan burchakka, o’ngdan chapga va h.k.) o’tishda o’z harakatlarini boshqara olish, raqs harakatlarining nomlarini bilish va aniq bajarish. 4-5 harakatni ketma-ket, o’zaro bir biriga bog’lab hamda musiqaga moslab ijro eta olish. Raqslarda kayfiyatlarni bildiruvchi harakatlardan «yo’q», «arazlash», «yarashish» va h.k. ifoda etish, yuz, ko’z imo-ishorasining berilgan kayfiyatga mos bo’lishiga o’rgatish.
|
