|
Ko’p silindrli dvigatellar va ularning ishlash tartibi
|
| bet | 4/6 | | Sana | 08.06.2023 | | Hajmi | 1.52 Mb. | | #70996 |
Bog'liq ichki yonuv dvigatellari Nurjon3. Ko’p silindrli dvigatellar va ularning ishlash tartibi
V – simon sakkiz silindrli dvigatel. MAN avtomobil dvigatellari silindrlarining biri ikkinchisiga nisbatan 900 burchak ostida joylashgan (5-rasm). Bunday dvigatel silindrlaridagi bir xil nomli taktlar tirsakli valning har 7200:8 900 burchagida takrorlanadi. SHuning uchun tirsaki valning krivoshipi "krest" shaklida bo’lib ular o’zaro 900 burchak ostida joylashgan. Birinchi tirsakka birinchi va beshinchi silindrlarning shatunlari biriktiriladi, ikkinchisiga-ikkinchi va oltinchi tsilindrlarning shatunlari, uchinchisiga-uchinchi va yettinchi tsilindrlarning shatunlari, to’rtinchisiga-to’rtinchi va sakkizinchi tsilindrlarning shatunlari biriktiriladi. Sakkiz tsilindrli to’rt taktli dvigatelda tirsakli valning ikki aylanasida sakkizta ish yo’li sodir bo’ladi. Tirsakli val 900 ga burilganida ish yo’lining baravariga ikkita tsilindrda bo’lishi, uning bir me’yorda tekis aylanishini ta’minlaydi. Sakkiz silindrli dvigatellarning ish taritibini 1-5-4-2-6-3-7-8 qilib tanlangan 2-jadval).
5 -rasm. To’rt taktli sakkiz tsilindrli V
– simon dvigatel krivoship-shatunli mexanizmning sxemasi.
2-jadval
To’rt taktli V – simon sakkiz tsilindrli, ish tartibi 1-5-4-2-6-3-7-8 bo’lgan dvigatelda taktlarning takrorlanishi
Tirsakli valninig aylanishi
|
Tirsakli valning
burilish burchaklari
|
|
|
|
S i l i n d r l a r
|
|
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
Birinchi aylana
|
0-900
|
Ish yo’li
|
Kir.oxr
.
|
CHiq
.oxr.
|
Siqis h
|
Siq.o xr
|
Kiri tish
|
CHiq
arish
|
Ish.y.ox
|
90-1800
|
Siqish
|
Kiriti sh
|
Ish yo’li
|
CHiqari sh
|
180-2700
|
CHiq
arish
|
Ish yo’li
|
Siqi sh
|
Kiriti sh
|
270-3600
|
Ish yo’li
|
Siqis h
|
CHiq
arish
|
Kiritish
|
Ikkinchi aylana
|
360-4500
|
Kiriti sh
|
CHi
qaris h
|
Ish yo’l i
|
Siqis h
|
450-5400
|
CHiqar ish
|
Ish yo’li
|
Kiriti sh
|
Siqish
|
540-6300
|
Siqis h
|
Kirit ish
|
CHi qari sh
|
Ish yo’li
|
4. Rotor va gaz trubinali dvigatellar.
Hozirgi vaqtda ayrim avtomobillarda rotor-porshenli dvigatellar qo’llanilmoqda (8-rasm). Statorning 9 ichki bo’shlig’i murakkab bo’lgan geometrik shaklga ega. Statorga podshipniklar yordamida val 8 joylashtirilgan. Val 8 ga qo’zg’almas holda ekstsentrik 7 mahkamlangan. Ekstsentrikka erkin holda uch qirrali rotor-porshen 4 joylashtirilgan. Rotorning tishli gardishi 3 statorga mahkamlangan harakatsiz shesternya bilan ilashgan. Tishli ilashishning uzatish soni, rotor-porshen bir marta aylanganida valning uch marta aylanishini ta’minlaydigan qilib olingan. Rotor bilan val bir yo’nalishda aylanadilar. Statorda, suyuqlik bilan sovitish uchun ko’ylak, kiritish 6 va chiqarish 5 kanallar va yondirish svechasi bor. Uch qirrali rotor-porshen statorning ichki qismini uchta bo’shliqqa ajratadi. Rotor aylanganda bo’shliqlarning hajmi o’zgarib turadi. Har qaysi bo’shliqda, to’rt taktli porshenli dvigatel kabi, ish tsikli jarayoni sodir bo’ladi. Porshen 2.7, a -rasmda ko’rsatilgan holatda bo’lganida II-III qirrasi bilan cheklangan hajmida ish yo’li bajariladi, ya’ni gazlarning kengayishi sodir bo’ladi. Rotor-porshenning gaz bosimini qabul qilishi uning val bilan birgalikda aylanishga olib keladi. SHu vaqtda III-1 qirrasi bilan cheklangan A hajmidan ishlatilgan gazlar kanal 5 orqali atmosferaga siqib chiqariladi, B hajmda esa (porshenning I-II qirrasi) ish aralashmasini siqish boshlanadi. Rotor-porshenning keyingi burilishida Ye hajmida kengayish davom etadi (7-rasm, b). SHunda kattalashayotgan G hajmiga karbyuratordan kanal 6 orqali yangi yonuvchi aralashma surilsa, kichiklashayotgan D hajmida esa siqish davom etadi.
7. v – rasmda chiqaruvchi kanal 5 ni to’la ochilgan holati ko’rsatilgan bo’lib K hajmidan ishlatilgan gazlar chiqarila boshlangan bo’lsa, J hajmida esa yonuvchi aralashmani kiritish davom etadi. SHu vaqtda I hajmida siqilgan ish aralashmasi yondirish svechasining uchqunidan alangalanadi. 8, g – rasmda ko’rsatilgan holatda porshenning I-II qirrasi bilan cheklangan hajmida, ish aralashmasining alangalanishi, natijasida gazlarning kengayishi boshlanadi, ya’ni ish yo’li boshlanadi.
7 -rasm. Rotor-porshenli dvigatelning ishlash sxemasi:
1-yondirish svechasi; 2-harakatsiz shesternya; 3-rotorning tishli
gardishi; 4-rotor-porshen; 5 va 6-
sovitish suyuqligi uchun kiritish va chiqarish kanallari; 7-ekstsentrik; 8val;
9-statorning ichki bo’shlig’i.
SHunday qilib uchta bo’shliqning har birida ketma-ket kiritish (A, G, J, L bo’shliqlari), siqish (B, D, I bo’shliqlari), yonish va kengayish (M,V,E bo’shliqlari) jarayonlari sodir bo’ladi. Bu jarayonlar tezkor bo’lib rotor-porshenli dvigatellarda valning aylanishlar chastotasi n6000…8000 min-1 oralig’ida bo’ladi. Bunday dvigatellarni quvvatini oshirish valga bir nechta rotorli-porshenlar o’rnatish bilan erishilinadi.
Gaz trubinali dvigatellarining ishlash jarayoni.
Gaz turbinalaridan avtomobil dvigateli sifatida foydalanish avtomobilsozlik texnikasida yangi bosqich hisoblanadi. Bu turdagi avtomobilga o’rnatiladigan dvigatel porshenli ichki yonuv dvigateliga nisbatan bir qancha afzalliklarga ega. Bunda avtomobil konstruktsiyasi soddalashadi va dvigatel vazni yengillashadi. Gaz turbinali dvigatelning f.i.k. yuqori, chunki unda qaytma-ilgarilama harakat qiladigan detallar yo’q. Unda, val podshipniklaridagi ishqalanishdan boshqa, ishqalanuvchi detallarning yo’qligi xisobiga moylash tizimi ham oddiy bo’ladi. Bunday dvigatellarda porshenli dvigateldagi kabi uzatmalar qutisi va ilashish muftasining xojati bo’lmaydi. 6-rasmda ikki valli gaz turbinali dvigatel sxemasi keltirilgan. Bunda kompressor turbinasi 10 ning diski 4 va parragi 1 birinchi val 11 ga o’rnatilgan bo’lib, kuch turbinasi 9 ning diski 6 ikkinchi val 7 ga o’rnatilgan. Kompressor turbinasi va kuch turbinasi vallari 11 va 7, o’zaro kinematik bog’lanmaganligi sababli ikki valli dvigatel deyiladi. Avtomobilning yarim o’qi 14, differentsial, asosiy uzatma 13 va reduktor 8 orqali kuch turbinasining vali 7 bilan ulangan.
6-rasm. Gaz turbinali dvigatel o’rnatilgan avtomobilning oddiy sxemasi:
1-kompresor turbinasining parragi; 2-forsunka; 3-yonish kamerasi; 4-kompresor turbinasining diski; 5-turbina kurakchalari; 6-kuch turbinasining diski; 7-ikkinchi (turbina) val; 8-reduktor; 9-kuch turbinasi; 10-kompressor turbinasi; 11-birinchi (kompressor) val; 12-markazdan qochma kompressor; 13-asosiy uzatma: 14-yarim o’q.
Gaz turbinali dvigatelning birinchi vali 11 starter yordamida harakatga keltiriladi. Birinchi valning aylanishlar chastotasining 25…30 % ini tashkil qilgandagina markazdan qochma kompressor 12 siqilgan havoni yonish kamerasi 3 ga uzata boshlaydi. SHu payt yonilg’i forsunka 2 orqali yonish kamerasiga purkaladi, natijada yonuvchi aralashma hosil bo’ladi. Katta bosimga va haroratga ega bo’lgan yonuvchi aralashma elektr svechasi yordamida alangalantiriladi. Bir tekis yonish zonasi hosil bo’lgandan so’ng svecha o’chiriladi, keyinchalik yonuvchi aralashma hosil bo’lgan alangadan yonadi. Yonishdan hosil bo’lgan gazlar kamera 3 orqali kompressor va kuch turbinalarining kurakchalari 5 ga uriladi va uni harakatga keltiradi. Hosil bo’lgan mexanik energiya yordamchi mexanizmlar yordamida avtomobilni harakatga keltiradi. Kuch turbinasi ishining kompressor turbinasiga nisbatan mustaqilligi uning aylanishlar chastotasini keng oraliqda o’zgartirish imkonini beradi. Aylanishlar chastotasi katta bo’lganligi uchun dvigateldan katta quvvat olinadi. Demak, uzatmalar qutisi va ilashish muftasisiz katta aylanishlar chastotasiga (25000…40000 min-1 ) ega bo’lgan moment gaz turbinasining validan uzatishlar soni doimiy bo’lgan reduktor 8 yordamida bu moment kattalashtirilib orqa ko’prikda joylashgan asosiy uzatma 13, differentsial va yarim o’qlar 14 orqali g’ildiraklarga uzatiladi.
Gaz turbinalarida uzatmalar qutisining xojati bo’lmasa ham yonilg’ini tejash va tortish quvvatini keng miqyosda o’zgartirish uchun ikki, uch bosqichli uzatmalar qutisini qo’llash maqsadga muvofiq. Gaz trubinali avtomobil dvigatellarining asosiy kamchiliklaridan biri-uning murakkabligi va ishlab chiqarishning qimmatligi, shuningdek yonilg’i tejamkorligining pastligidir. Bunday dvigatellarni birinchi navbatda katta quvvatga ega bo’lgan katta yuk ko’taruvchi karer avtomobillarida ishlatish foydaliroq bo’ladi.
|
| |
