| Tashkiliy qism.Guruhlarni tashkil etish taqdimot.
O’tgan mavzuni so’rash.
Aqliy xujum:
1.Temperatura deb nimaga aytiladi?
2.Ichki energiya deb nimaga aytiladi?
3.Temperatura qanday asbobda o`lchanadi va uni turlari xaqida ma'lumot bering?
4.Fizika fanining asoschisi kim?
5.Mexanikaning oltin qoidasini ayting?
6.Kuch moment fo`rmulasini ifodasini yozib bering?
7.72 km\ soat necha m|s ga teng?
Oylab o’rniga qo’y
№
|
Fizikkattaliklar
|
|
P=F\S
|
=m\V
|
ᶹ
|
A=F•S
|
N=A\t
|
F=mg
|
FA=ῤc
|
1
|
Tezlik
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2
|
Zichlik
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3
|
Og`irlikkuchi
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4
|
Bosim
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5
|
Arximedkuchi
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6
|
Ish
|
|
|
|
|
|
|
|
|
7
|
Quvvat
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Yangi mavzu bayoni:
Issiqlik energiyasini mexanik energiyaga aylantrib beradigan qurilmaga issiqlik dvigateli deyiladi.
Issiqlik dvigatelining juda ko`pturlari mavjud bo`lib shular jumlasiga :bug` mashinasi, ichki yonuv dvigateli, bug` yoki gaz trubinasi , reaktiv dvigatel kiradi.Birinchi bug` mashinasi ingliz ixtirochisi Jeyms Uatt tomonidan 1768- yilda qurilgan . Keyinchalik u boshchiligida 10 yil davomida 119 mashina ishga tushirilgan .Birinchi paravozesa 1803-yilda ingilz ixtirochisi Richard Trivitik tomonidan qurilgan . 1823-yilga kelibesa Jorj Stefenson tomonidan paravozlar ishlab chiqaradigan zavod ishga tushirtilgan.Ichki yonuv dvigateli 1860-yilda fransuz mexanigi Y.Lenuar tomonidan ixtiro qilingan . Benzin bilan ishlaydigan dvigatelesa 1885- yilda nemis ixtirochisi G. Daymler tomonidan yaratrilgan . Ichki yonuv dvigatellari 2 slindrli, 4 slindrli, 6 slindrli va h.k bo`ladi. 1 slindrli ichki yonuv dvigatelining ishlash prinspi quyidagicha :
Itakt. So`rish . 1-klapn ochiq 2- klapnyopiq . Bunda pastga tomon xarakatlanuvchi porshn slindr ichida yonuvchi aralashmani so`rib oladi .
II takt .Siqish .Xar ikkala klapn xam yopiq . Dvigatel yuqoriga tomon xarakatlansa porshn yonuvchi aralashmani siqadi ,siqilgan aralashma esa qiziydi .
III takt .Ishchi yo`li . Xar ikkala klapn yopiq. Porshn yuqori xolatda bo`lganda aralashma elektr uchquni 4 vositasida yoqiladi .Natijada bosimi 3-6 MPa temperaturasi 1600-2200◦C bo`lgan qizigan gaz xosil bo`ladi . Gaz bosimi porshnni pastga siljitadi . Porshn xarakati tirsakli valni aylantiradi .
IV takt.Chiqarish. 2 klapan ochiladi . 1 klapan yopiq .Porshn yuqoriga xarakatlanadi . yonish maxsulotlari ochiq klapandan atmasferaga chiqib ketadi .
1897- yilda nemis muxandisi R . Dizel ichki yonuv dvigatelining yangi turini ixtiro qildi . Bunda yonuvchi aralashmasi qilmasdan ,balki quruq xavoning o`zi siqiladi. Siqilish jarayonida xavo temperaturasi shunchalik ko`tariladiki unga berilgan yonilg`I o`z-o`zidan alangalanib ketadi . Shunga ko`ra unga elektr uchquni xosil qiluvchi qurilma xam yonilg`I aralashmasini tayyorlaydigan karburator xam kerak bo`lmaydi . Yangi dvigatelning nomini dizel deb ataldi . dizel dvigatellarining Foydali Ish K ofetsiyenti 31-44% ni tashkil etadi . Karburatorli dvigatellarda , odatda , 25-30 % bo`ladi .
Bug` trubinasii. Bug` trubinasida katta bosimga va yuqori temperaturaga ega bo`lgan bug` maxsus trubalar orqali kuraklarga beriladi .` Kuraklar esa katta tezlikka ega bo`lgan bug` tasirida g`ildirakni aylantiradi . Bug` trubinasidan asosan elektr toki ishlab chiqadigan generatorlarni ishlatishda foydalaniladi.
Darsni mustahkmlash:
Test
1.ichki yonuv divigateli kim tamonidan qachon ixtiro qilingan.
A)1860 yilE.Lenuar B) 1770 yilJ.Kyunu C) 178 yilJ.Uatt
2. ichki yonuv dvigatelini II takti qanday vazifani bajaradi.
A)Siqish B)Ishchi yo’li C)So’rish
3.Ichki yonuv dvigatelini III takti qanday vazifani bajaradi.
A) Chiqarish B)Siqish C) Ishchi yo’li
4. R.Dizel nechanchi yilda ichki yonuv dvigatelni yangi turini ixtiro qilgan?
A)1860-yil B)1897-yil C)1823-yil
5.Dizeldvigatelining FIK ti necha foizni tashkil etadi?
A)20-25% B)32-45 % C)31-44 %
6.Ichkiyonuvdvigatelni IVtaktiqandayvazifanibajaradi?
A)So’rish B)Ishchi yo’li C)Chiqarish
7. Bug’ turbinasi qanday tuzilgan?
-
Kuraklar va g’ildirak
-
Faqat g ’ildirak dan
-
Silindir va porshindan
-
Birinchi bug’ mashinasini kim ixtiro qilgan va nechanchi yilda? A)1770-yilda J.Kyuno B)1768-yilda J.Uatt C)1803-yilda R.Trevitik
-
Ingliz ixtirochisi Richard Trevitik tomonidan nima ixtiro qilingan? A) Parovoz B)Gaz turbinasi C)Reaktiv dvigatel.
-
Issiqlik energiyasini mexanik energiyaga aylantirib beradigan qurilmaga……….deyiladi. Nuqtalar o’rniga to’g’ri javobni qo’ying.
A) Bug’ mashinasi B) Ichki yonuv dvigateli C) Issiqlik dvigateli
-
Ichki yonuv dvigatelni qanday turlari bor.
A) So’rish,klapan,dizel B)teplovoz va elektrovoz C)ikki silindirli, to’rt silindirli, olti silindirli
-
Benzin bilan ishlaydigan dvigatelni kim va qachon yaratilgan.
A)1860-yilda E.Lenuar B)1885-yilda G.Daymler C)1885-yilda R.Dizel
Krossvord:
Oq sandiq ochildi
Olamga nur sochildi.(Quyosh)
Ko’zga ko’rinmas,
qo’lga tutilmas.(Havo)
Osmanda suzar,
Qanoti yo’q(Bulut)
Yorug’i bor,
dovrug’i bor
Izi yo’q
ovozi bor.(Momoqaldiroq)
Yarim patir,
Olamga tatir.(Oy)
Tunda ko’rib chog’ deysan,
Tongda ko’rib yo’q deysan(Yulduz)
Kelib ketar bir yilda,
To’rt og’ayni har xilda.(To’rtfasl)
Bulut qilich solar,
Yalt yalt etib yo’l ochar(Chaqmoq)
Charaqlab ko’zi ko’cham,
Uy yuzin qilar kunduzi bu nimao’zi.(Chiroq)
Kelar ketar izi yo’q,
Qaragani ko’zi yo’q(Shamol)
Zarga sotilmas
zo’rga topilmas(vaqt)
Zargilam zar-zar gilam,
Ko’taray desam og’ir gilam.(Yer)
Uyga vazifa.mavzuni o’qib kelish.
“Ko’rildi”
O’quv ishlari bo’yicha
direktor o’rinbosari:
M.Aliyeva_________
| 