|
Ishsizlik va inflyatsiyaning bog’liqligi
|
| bet | 8/9 | | Sana | 15.05.2024 | | Hajmi | 1,55 Mb. | | #234624 |
Bog'liq Ishsizlik4. Ishsizlik va inflyatsiyaning bog’liqligi
Ishchi kuchi bandligi kontseptsiyasi har qanday iqtisodiyotning asosiy jihati bo‘lib, tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishga hissa qo‘shish uchun ishlab chiqarish faoliyatida shaxslarning ishtirokini ifodalaydi. U ma'lum bir mamlakat yoki mintaqadagi ishchi kuchining dinamikasi va xususiyatlari haqida tushuncha beradigan turli tushunchalarni o‘z ichiga oladi. Ishchi kuchi bandligining turli kontseptsiyalarini tushunish siyosatchilar, iqtisodchilar va korxonalar uchun mehnat bozorlari faoliyatini tahlil qilish va baholash, bandlik tendentsiyalarini baholash va barqaror iqtisodiy o‘sish va ijtimoiy farovonlikni rag‘batlantirish strategiyalarini ishlab chiqish uchun juda muhimdir.
Ishsizlik holatining demografik, ijtimoiy, iqtisodiy va boshqa jihatlari quyidagi mezonlarda o’z aksini topadi: ishchi kuchiga talab va taklif o’rtasida bozor muvozanatiga erishish; ishchi kuchi taklifini kamaytirish; ish joylarini ko’paytirish; iqtisodiy faol aholining mehnatda ishtirokini oshirish; kadrlar malakasi, safarbarligi va raqobatbardoshligini oshirish; aholining mehnat daromadlarini ko’paytirish va boshqalar.
Mazkur mezonlar quyidagi ishsizlik ko’rsatkichlari yordamida aniqlanadi: mavjud va yangi yaratilgan ish joylarining soni; bajarilgan ish vaqtining miqdori; aholi jon boshiga ishlab chiqarilgan yalpi ichki mahsulotning hajmi; mahalliy va jalb etilgan mehnat resurslarining soni; aholining migrasion oqimi; mehnatning fond va energiya bilan qurollanishi; ijtimoiy infratuzilma xizmatlarining hajmi; qishloq xo’jaligi har bir xodimining yer yuklanmasi; o’rtacha yillik ish haqi; har bir aholining uy-joy bilan ta’minlanishi; mehnat resurslarining malaka va ma’lumot darajasi; sanoat korxonalaridagi asosiy fondlardan foydalanishning smenalik koeffisiyenti; ijtimoiy ishlab chiqarishda ish bilan band bo’lmagan shaxslar va ishsizlik soni hamda ularning nafaqa miqdori; mehnatning umumiy natijalaridan va ijtimoiy infratuzilma xizmatlaridan qanoatlanish darajasi; mulkchilikning turli shakllari va mehnatni tashkil qilishning samaradorligi va hokazolar.
Yuqorida qayd etilgan mezonlar va ko’rsatkichlardan ishsizlik holatini tahlil qilish va istiqbollashtirishda hamda uning turli ko’rinishlari miqdorlarini aniqlashda foydalanish mumkin.
Bizningcha, ishsizlikning turli shakllari quyidagicha aniqlanadi.
Hozirda ishsizlik va inflyatsiya munosabatlari bir qator nazariy yondashuv va tushunchalarda tasvirlangan. Ularning ko’plarining asosi ingliz tilini iqtisodchi A.U. Fillips. Deyarli asr davomida (1861-1957) nominal ish haqining o’rtacha yillik o’sish sur’atlari va ishsizlik darajasi bo’yicha ma’lumotlarni o’rganish ushbu ko’rsatkichlarning qadriyatlari o’rtasida ma’lum bir munosabatlarni o’rnatdi. Keyinchalik, P. Samuelson va R. Solov narxlar dinamikasining qiymatlari bilan ish haqi dinamikasining qiymatini almashtirdilar. Ushbu empikatli ma’lumotlarni o’rganishga asoslangan nazariy stantsiyalar umumiy talabning o’sishi, bu borada yuzaga keladigan real mahsulotning inflyatsiyasi va real mahsulotning o’sishi yuqori darajada, ammo ishsizlik darajasi kamroq. Va aksincha, yalpi talabning o’sish sur’ati kamayadi, inflyatsiyaning, real mahsulotning va ishsizlik darajasi yuqori bo’ladi.
60-yillarda bu yarqiralar ustunlik qildi. Ularga ko’ra, iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarda milliy iqtisodiy siyosat prognozlari qurildi. Ularning asoslanishining mantiqiy asoslari mehnat bozorida nomutanosiblik va mehnat bozoriga institutsional ta’sirga asoslangan edi. Mehnat bozorining inflyatsiyasi inflyatsiyasi bo’lishi mumkin bo’lgan muayyan mehnat turlariga talabni qondirishga olib keldi. Ushbu kontseptsiya mualliflariga institutsional ta’siri, kasaba uyushmalari va katta biznes bo’yicha muhim bozor energiyasidan foydalanishda. Natijada, ish haqi ko’payishi narxlarning ko’tarilishi uchun qoplandi, bu esa, oxirida o’zgaradi. Ushbu yondashuvlardan nazariy xulosalar, fillips egri boshchiligidagi o’ziga xos ustuvor nuqtada iqtisodiy mahsulotning asosiy talabini tartibga solish zarurligi to’g’risidagi nizomga kiritildi. Bu qattiq alternativa deb hisobladi: ishsizlikning pasayishi va inflyatsiyaning oshishi yoki inflyatsiyaning pasayishi va ishsizlikni kengaytirish. Biroq, 70-80-yillarda allaqachon. Tegishli empirik ma’lumotlarning grafik xaritasi ushbu egri bilan kelishib olinmadi va ushbu nazariy yondashuvlarning to’g’riligiga katta shubha tug’dirdi. Ushbu davrda sanoatlashgan mamlakatlar iqtisodiyoti inflyatsiya va ishsizlik va ishsizlik o’sishi bilan ifodalangan stagfflyatsiyaga muvofiq ishlab chiqilgan va filliplar egri izdoshlari, iqtisodiyotni rivojlantirishning bunday xususiyatlari narx darajasining tomirlash darajasining tomir ichiga birlashishi bilan bog’liq bo’lmagan bir qator zarba omillarining ta’siri natijasida talqin qilindi, bog’liqlik ishsizlik va inflyatsiya davom etdi.
Neoklasskik g’oyalar doirasida "Tabiiy darajadagi gipoteza" tushunchasi bu borada ilgari surilgan. Uning rivojlanishining asosi ishsizlikning tabiiy darajasi g’oyasi edi. Ushbu gipoteza ikki xil versiyada ifodalangan. Variantlardan biri - bu moslashuvchan taxminlar nazariyasi - bu kelajakdagi inflyatsiyalarning oldingi va mavjud dinamikasiga ta’sir qiladigan inflyatsiya darajasi asosida iqtisodiy inflyatsiyalar tufayli etarli darajada barqaror shakllanganligini taxmin qiladi. Ammo qisqa muddatda (uzoq muddatli tomondan farqli ravishda), inflyatsiya va ishsizlik mavjud. Uzoq muddatda, ushbu nazariyaga muvofiq inflyatsiyaning har qanday darajasi ishsizlikning tabiiy darajasi bilan birlashtirilishi mumkin.
"Tabiiy darajadagi gipotezalar" ning ikkinchi versiyasi - bu oqilona umidlar nazariyasi - odamlar jamoat siyosatini qanday ta’sir qilishi va o’z qarorlarini qabul qilishda ushbu ta’sirni hisobga olishni tushunishidan kelib chiqadi. Agar hukumatning kelgusi pul-kredit siyosatini amalga oshirsa, xodimlar real ish haqini kamaytirish va nominal ish haqini oshirish uchun talablarni ilgari surish uchun inflyatsiya qilinishini kutishadi. Bu ishsizlikni kamaytirishga hissa qo’shmaydi va tezlashishni tezlashtirishga olib keladi. Ushbu nazariyaning izdoshlari inflyatsiya va ishsizlik o’rtasida qisqa muddatli muqobil alternativ aloqa yo’qligiga ishonishadi.
Inflyatsiya - bu tovarlar va xizmatlar baholarining o’sishi natijasida muomaladagi pul massasining ko’payishi va shuning natijasida pulning qadrsizlanishidir. P.Graud va M.Polan tomonidan amalga oshirilgan va inflyatsiyaga bag’ishlangan jiddiy ilmiy tadqiqotlardan biri bo’lib, ushbu ilmiy ish 165 mamlakatni va 1969-1999 yillarni qamrab oladi3.
Mazkur tadqiqot mualliflari inflyatsiyaning miqdoriylik nazariyasi qoidalaridan biri bo’lgan - pullarning o’sish sur’ati va inflyatsiya darajasi o’rtasida to’g’ri mutanosiblik mavjud, degan qoida to’g’ri va statistik ma’lumotlarda tasdiqlanadi, degan xulosaga keldilar.
Inflyatsiya sur’atlarining o’sishi bilan uning pullar taklifiga bog’liqligi yaqqolroq tarzda ko’zga tashlanib boradi. Inflyatsiyaning oqilona darajasiga ega bo’lgan mamlakatlarda korrelyatsiya koefffitsienti 0,24 ga teng bo’lgan bo’lsa, inflyatsiya darajasi yuqori bo’lgan mamlakatlarda ushbu koeffitsient 1 ga yaqinlashdi.
P. Graud va M. Polanlar tomonidan inflyatsiya darajasini uch qismga ajratgan holda – past, oqilona va yuqori darajalarga ajratgan holda, pullar taklifi va inflyatsiya sur’atlari o’rtasidagi bog’liqlikni, korrelyatsion tahlil natijalariga tayanilgan holda, asoslab berilganligi inflyatsiya va milliy valyutaning nominal almashuv kursi o’rtasidagi bog’liqlik masalasiga oydinlik kiritadi.
Iqtisodiy adabiyotda inflyatsiya va iqtisodiy o’sish o’rtasidagi aloqadorlik masalasida kesin munozarali fikrlar, xulosalar mavjud. Bir guruh iqtisodchi olimlar, shu jumladan, G.Xess va Ch.Morrislarning fikriga ko’ra, baholarning sezilarsiz darajadagi o’sishi ham iqtisodiy o’sishga salbiy ta’sir ko’rsatadi5. Ularning fikriga ko’ra, baholarning unchalik sezilarli darajada bo’lmagan o’sishi ham inflyatsiya dinamikasidagi noaniqlikni kuchaytiradi. Bu esa, o’z navbatida, tijorat banklari kreditlari foiz stavkasining o’sishiga olib keladi. Chunki kreditlarning foiz stavkasi o’zida nafaqat kutilayotgan inflyatsiyani, balki risk uchun qo’shimcha ustamani ham aks ettiradi. Natijada, mamlakatdagi iqtisodiy faollikka va aholining turmush darajasiga nisbatan kuchli salbiy ta’sir yuzaga keladi.
Ikkinchi guruh iqtisodchi olimlar esa (prof. M.A. Pivovarova, A.Kudrin va boshq.) inflyatsiyaning ma’lum darajasi sharoitida iqtisodiy o’sish sur’atlari yuqori bo’lishi mumkin, deb hisoblaydilar. Masalan, prof. M. Pivovarovaning fikriga ko’ra, inflyatsiyaning uncha yuqori bo’lmagan darajasi iqtisodiy o’sishni rag’batlantiradi, bunday sharoitda antiinflyatsion siyosatni amalga oshirish ishsizlikning o’sishiga, iqtisodiyotning pasayishiga olib keladi. Bunday sharoitda, odatda, pullar taklifi ustidan qattiq nazorat o’rnatiladi.
Bazaviy inflyatsiyaga bag’ishlangan ilmiy tadqiqot ishlari majmuida G.Brover va N.Erikson tomonidan inflyatsiyaning nomonetar omillarini tadqiq qilishga bag’ishlangan ilmiy izlanish o’ziga xos o’rin tutadi. Ushbu olimlar mazkur sohada olib borgan tadqiqotlarining natijalariga asoslangan holda, inflyatsiyaning xarajatli modelini (markup theory ofinlation) yaratdilar.
Mazkur modelda inflyatsiyaning uzoq muddatli dinamikasi tadqiq qilinadi va chiqim inflyatsiyasining asosiy omillari sifatida quyidagilar e’tirof etilgan:
ish haqi;
kommunal xizmatlar tariflari;
import qilingan xom-ashyo va butlovchi qismlarning baholari.
Ish haqi omilini oladigan bo’lsak, ish haqining oshishi natijasida baholarning sezilarli darajada o’sishi yuz berishi mumkin. Xalqaro amaliyotdan ma’lumki, agar ish haqi doimiy tarzda oshirib borilsa, u holda, korxonalarda ishlab chiqarish xarajatlarining umumiy darajasi oshadi. Bu esa, o’z navbatida, korxonalarni baholarni oshirishga majbur qiladi. Aks holda, korxonalar foydasining miqdori kamayib ketadi. Bunday sharoitda “ish haqi-baholar” spiralining harakatiga barham berish uchun mehnat unumdorligining o’sish sur’atini o’rtacha ish haqining o’sish sur’atidan yuqori bo’lishini ta’minlash zarur. Agarda mehnat unumdorligini oshirishga muvaffaq bo’linmasa yoki uning pasayishi yuz bersa, u holda, ish haqi o’sishining baholar darajasiga nisbatan ta’siri kuchayadi.
Pullar taklifining inflyatsiyaga ta’siri isbotlangan bo’lsada, inflyatsiyani yuzaga keltiruvchi barcha omillar monetar mazmunga ega emas va binobarin, Markaziy bankning nazorati doirasidan tashqaridadir. Lekin mazkur nomonetar omillar o’tish iqtisodiyoti mamlakatlarida inflyatsiyaning o’sish sur’atlariga kuchli ta’sir ko’rsatadi. Shu sababli, pul-kredit siyosatining strategiyasini ishlab chiqishda bazaviy inflyatsiyaga, ya’ni inflyatsiyaning uzoq muddatli davriy oraliqlardagi o’zgarishiga alohida e’tibor qaratiladi. Bu esa, Markaziy bankning inflyatsiyani jilovlashdagi rolini aniqroq baholash imkonini beradi.
Iqtisodiy adabiyotlarda bazaviy inflyatsiyaga bag’ishlangan ko’plab ilmiy izlanishlar mavjud bo’lsada, inflyatsiyaning bazaviy darajasi xususida yakdil xulosa mavjud emas. Shunday bo’lsada, ko’pchilik iqtisodchi olimlar tomonidan bazaviy inflyatsiya inflyatsion jarayonning uzoq muddatli tendentsiyalari sifatida e’tirof etilgan.
Bunda, inflyatsion shok deganda, tovarlar va xizmatlar bahosining inflyatsion kutish ta’sirida qisqa muddatli davriy oraliqlarda keskin ko’tarilishi nazarda tutilmoqda.
O’tish iqtisodiyoti mamlakatlarining ko’pchiligida naqd pul muomalasining milliy valyuta kursining barqarorligiga ta’siri muammosi mavjud. Buning asosiy sabablari sifatida plastik kartochkalar va pullik cheklarga asoslangan to’lov tizimining rivojlanmaganligi, iste’mol baholari indeksi, aholining pullik daromadlari, chakana savdo aylanmasining o’sayotganligi, Markaziy banklarning zaxira-vakillik tizimining mo’’tadil tarzda ishlamayotganligi kabi sabablarni ko’rsatish mumkin. Mazkur sabablar bir qator iqtisodchi olimlarning ilmiy izlanishlarida, jumladan, A.Kudrinning ilmiy ishlarida asoslab berilgan9.
Inflyatsiya XVIII asrning o`rtalarida muomalaga ta`minlanmagan juda ko`p miqdorda pul chiqarishi natijasida pul tizimidagi inqiroz holat asosida yuzaga chiqqan. Inflyatsiya (lotincha «inflation» so`zidan olingan va shishish, ko`pchish, ko`tarilish ma`nosini anglatadi) o`z mohiyatiga asosan pulning qadrsizlanishi, tovar va xizmatlarga bo`lgan baholarning muntazam ravishda oshib borishi jarayonini anglatadi. Shuni ta`kidlash lozimki, rivojlangan mamlakatlar tajribasi inflyatsiya nisbatan me`yor darajasidagi pul massasi holatida ham yuzaga chiqishi mumkin.
Hozirgi zamon inflyatsiyasi nafaqat tovarlar va xizmatlarga bo`lgan baholarni muntazam o`sishi natijasida pulning sotib olish qobiliyatini pasayishi bilan bir qatorda ishlab chiqarish jarayonidagi nomutanosiblik, pul muomalasi, moliya hamda kredit sohasidagi salbiy omillar bilan tasniflanadi.
Inflyatsiyaning yuzaga chiqishining asosiy sabablari bo`lib iqtisodiyot tarmoqlari, jamg`arma va iste`mol, talab va taklif, davlat daromadlari va xarajatlari, xo`jaliklarning pul massasi va unga bo`lgan talabi o`rtasidagi mutanosiblik hamda markaziy bankning kredit ekspansiyasi hisoblanadi. Ushbu ta`kidlab o`tgan omillar o`z mohiyatiga asosan inflyatsiyaga, uning darajasiga turlicha ta`sir etishi mumkin.
Xalqaro amaliyotda inflyatsiyaning narxlarini o`sishi, ya`ni pullarning miqdori o`sishi jixatidan asosan uch shaklini ajratiladi:
1. Sokin (polzuchaya, umerennaya) inflyatsiya. Ushbu inflyatsiya iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda mavjud bo`lib, ushbu holatda mahsulotlar, bajariladigan ishlar va ko`rsatiladigan xizmatlarga bo`lgan narx-navolar yiliga o`rtacha 3% dan 10% gacha oshishi mumkin. Bu mamlakatlarda muomaladagi pul massasi saqlanib turadi va milliy pul birligining xarid qilish qobiliyati saqlanib turadi.
2. Shiddatli (galopiruyuhaya) inflyatsiya. Ushbu inflyatsiya iqtisodiy rivojlanayotgan mamlakatlarda mavjud bo`lib, ushbu holatda mahsulotlar, bajariladigan ishlar va ko`rsatiladigan xizmatlarga bo`lgan narx-navolar yiliga o`rtacha 10% dan 100% gacha ba`zi holatlarda 200% gacha oshishi mumukin. Buning natijasida muomaladagi pul massasi ko`payadi va milliy pul birliginng xarid qilish qobiliyati tushadi. Mamlakat aholisi o`rtasida pulning moddiylashtirish, ya`ni milliy pul birligini jamg`arishi emas, balki oltin, ko`chmas mulk holatida jamg`arishi jarayoni kuchayadi.
3. Jilovlanmagan (giperinflyatsiya) inflyatsiya. Ushbu inflyatsiya holatida mahsulotlar, bajariladigan ishlar va ko`rsatiladigan xizmatlarga bo`lgan narx-navolar yiliga 1000% dan ortiq yoki oyiga 100% dan ortiq darajada oshadi. Ushbu holatda milliy iqtisodiyotda inqiroz yuzaga chiqadi. Buning natijasida ishlab chiqarish va bozor boshqaruvsiz faoliyat ko`rsataditi, narx-navo va ish haqi o`rtasidagi farq ortadi. Mamlakat aholisi qo`lidagi qog`oz pullarga tovarlar sotib oladi. Bu holat esa muomalada tovar massasi bilan tovar va xizmatlar bilan ta`minlanmagn ortiqcha qog`oz pullarni to`lib-toshishiga olib keladi.
Ishchi kuchi bandligi bilan bog‘liq turli jihatlar va ta'riflarni o‘rganish orqali biz ishchi kuchi ishtiroki dinamikasi va uning iqtisodiy rivojlanishdagi ahamiyati haqida qimmatli ma'lumotlarga ega bo‘ldik.
Ish kuchi, bandlik, ishchi kuchi dinamikasi va mehnat bozori tendentsiyalari kabi tushunchalarni tushunish siyosatchilar, tadqiqotchilar va mehnat bozoridagi muammolarni tahlil qilish va hal qilishga intilayotgan shaxslar uchun juda muhimdir. Ushbu izohda muhokama qilingan asosiy tushunchalar ishchi kuchi bandligining murakkabliklarini, jumladan, ishchi kuchi talabi va taklifi oʻrtasidagi oʻzaro taʼsirni, demografik omillarning ishchi kuchi tarkibiga taʼsirini, ishsizlik va toʻliq bandlikning oqibatlarini yoritib beradi. Ushbu bilimlar inklyuziv o‘sishni rag‘batlantirish, ishsizlik darajasini pasaytirish va mehnat bozori samaradorligini oshirishga qaratilgan samarali siyosat va strategiyalarni ishlab chiqishda ma'lumot berishi mumkin.
Bundan tashqari, ushbu izoh ishchi kuchi tendentsiyalarini kuzatish va tushunish uchun davom etayotgan tadqiqotlar va ma'lumotlarni tahlil qilish muhimligini ta'kidlaydi. Ishchi kuchi bandligining dinamik tabiati texnologik taraqqiyot va malaka talablarining o‘zgarishi kabi yuzaga keladigan muammolarni hal qilish uchun siyosatni muntazam tekshirish va moslashtirishni talab qiladi.
Siyosatchilar va manfaatdor tomonlar ishchi kuchining bandligi kontseptsiyalarini o‘rganish orqali ishchi kuchini rivojlantirish, ta'lim va o‘qitish tashabbuslari hamda ish o‘rinlarini yaratish uchun qulay muhit yaratish bo‘yicha asosli qarorlar qabul qilishlari mumkin. Ishchi kuchi bandligi tushunchalarini har tomonlama tushunish pirovardida jamiyatning barqaror va inklyuziv iqtisodiy o‘sishiga yordam beradi.
Bozor islohotlarini yanada chuqurlashtirish sharoitida ishchi kuchi resurslarining ish bilan bandligini ta’minlash muammolari dolzarb ahamiyat kasb etadi. CHunki ishchi kuchi resurslaridan samarali foydalanish orqaligina ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotga erishish va aholi farovonligini ta’minlash mumkin.
Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov ta’kidlaganidek, ishlashni xohlovchilarning hammasini ish bilan ta’minlabgina qolmasdan, eng maqbul, ijtimoiy yo‘naltirilgan ish bilan bandlikni vujudga keltirish uchun zarur sharoitlar yaratish maqsadida mukammal ishchi kuchi bozorini shakllantirish, ishga joylashishga muhtoj bo‘lgan shaxslarni to‘la hisobga olish g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadi.
Mamlakatimiz Prezidenti Sh.M.Mirziyoev 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha Harakatlar Strategiyasining 4.1-bandi Aholining bandligi va real daromadlarini bosqichma-bosqich oshirish deb nomlanib, unda “yangi ish o‘rinlari yaratish hamda aholining, eng avvalo, o‘rta maxsus va oliy o‘quv yurtlari bitiruvchilarining oqilona bandligini ta’minlash, mehnat bozori infrastrukturasining mutanosibligi va rivojlanishini ta’minlash, ishsizlik darajasini qisqartirish” lozimligi to‘g‘risida alohida to‘xtalib o‘tgan. Shunga ko‘ra, Bandlik va ishsizlik, ularning turlari va darajasini tadqiq etishga qaratilgan mazkur kurs ishi mavzusi o‘ta dolzarb hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasini Prezidenti Sh.M.Mirziyoev Mamlakatimizni 2020 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2021 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruzasida “Yurtimizda yiliga 3.2 million odamni ishga joylashtirishga ehtiyoj bo‘lsa-da, o‘tgan yili Bandlikka ko‘maklashish markazlari atigi 320 ming kishini yoki 16,5 foizini ishga joylashtirgan. Buning asosiy sabablari ish faoliyatidagi eskirgan shakl va usullar hamda bandlik muammolarini hal etishdagi rasmiyatchilik bilan bog‘liq.” deb ta’kidlab o‘tdi.
Shuning uchun, O‘zbekistonda yangi ish o‘rinlari tashkil etish va aholi bandligini ta’minlashga qaratilgan ilmiy taklif va amaliy tavsiyalar ishlab chiqish mavzuning dolzarbligini ko‘rsatadi.
Ushbu kurs ishida ishchi kuchi bandligi to‘g‘risidagi turli xil nazariyalar sharhi, ishsizlikning mohiyati, turlari va uning darajasini aniqlash, O‘zbekistonda ishchi kuchi bozorining hozirgi holati tahlili,O‘zbekistonda yangi ish o‘rinlarini tashkil etish va bandlikni ta’minlash maqsadli dasturlarini amalga oshirishning hozirgi holati tahlili, O‘zbekistonda ishchi kuchi bandligini ta’minlash va ishsizlarni ijtimoiy himoyalash borasidagi davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlari, O‘zbekistonda yangi ish o‘rinlarini tashkil etish va ishchi kuchi bandligini ta’minlashning asosiy yo‘nalishlari hamda istiqbollari yoritilib beriladi.
XULOSA
Yuqorida ko’rib o’tganimizdek ishsizlik ham insoniyat oldida turgan katta muammolardan biridir. O’zbekistonda, yuqorida aytib o’tganimizdek, istiqloldan so’ng o’zimizda rivojlanmagan ko’pgina sohalar rivojlantirildi. Bu esa albatta yangi loyihalarga inson mehnati resurslari jalb etilgani va
bunda ishsizlikning kamayishini ko’rdik.
Ammo ishlab chiqarish sohasi bir maromda tekis ketavermaydi. Tadbirkorlik har doim yangiliklar va yangi texnikalarga ehtiyoj sezadi. Ishlab chiqarishda samarali bo’lgan texnologiyalar esa ish unumdorligini oshirgan holda ishsizlikni ortishiga ham olib keladi. Shu sababdan yuqorida aytilgan olimlarning fikri, ya’ni aholini to’liqligicha ish bilan ta’minlashning iloji yo’qligi to’g’ridir.
Har bir inson hozirgi kunda biror faoliyatni amalga oshirishni o’ylashi yoki o’zi yoqtirgan kasbni kuchli mutaxassisi bo’lish haqida aniq maqsad bilan harakat qilishi lozim. Shundagina ishsizlikning oldi olinadi. Yurtimizda hozirgi kunda yoshlarga ilm olishi va yangi g’oyalarini amalga oshirishi uchun keng imkon yaratilgan.
Agar biz imkoniyatlarimizdan qo’limizdan kelgancha foydalanib O’zbekiston ravnaqi yo’lida harakat qilsak,o’ylaymanki kelajakda yurtimizda ishsizlik
muammosi bo’lmaydi.
Ishsizlik holаtining dеmogrаfik, ijtimoiy, iqtisodiy vа boshqа jihаtlаri quyidаgi mеzonlаrdа o’z аksini topаdi: ishchi kuchigа tаlаb vа tаklif o’rtаsidа bozor muvozаnаtigа erishish; ish joylаrini ko’pаytirish; iqtisodiy fаol аholining mеhnаtdа ishtirokini oshirish; mеhnаt unumdorligining o’sishini tа’minlаsh; аholining mеhnаt dаromаdlаrini ko’pаytirish; ishsizlikni kаmаytirish vа boshqаlаr.
Mаzkur mеzonlаr quyidаgi ishsizlik ko’rsаtkichlаri yordаmidа аniqlаnаdi:
mаvjud vа yangi yarаtilgаn ish joylаrining soni;
bаjаrilgаn ish vаqtining miqdori;
аholi jon boshigа ishlаb chiqаrilgаn YaIMning hаjmi;
mаhаlliy vа jаlb etilgаn mеhnаt rеsurslаrining soni;
аholining migrаtsion oqimi; mеhnаtning fond vа enеrgiya bilаn qurollаnishi;
ijtimoiy infrаtuzilmа xizmаtlаrining miqdori;
qishloq xo’jаligi hаr bir xodimini еr yuklаnmаsi;
o’rtаchа yillik ish hаqi; аholining uy-joy bilаn tа’minlаnishi;
mеhnаt rеsurslаrining mаlаkа vа mа’lumot dаrаjаsi;
аsosiy fondlаrdаn foydаlаnishning smеnаlik koeffitsiеnti;
ijtimoiy ishlаb chiqаrishdа bаnd bo’lmаgаn shаxslаr vа ishsizlаr soni hаmdа ulаrning nаfаqа miqdori;
mеhnаtning umumiy nаtijаlаridаn vа ijtimoiy infrаtuzilmа xizmаtlаridаn qаnoаtlаnish dаrаjаsi;
mulkchilikning turli xil shаkllаri vа mеhnаtni tаshkil qilishning sаmаrаdorligi vа hаkаzolаr.
|
| |
