|
Mavzu: Kirish. Tabiatni o'rganishda fizikaning o'rni va uning boshqa fanlar taraqqiyotidagi ahamiyati. Reja
|
| bet | 34/197 | | Sana | 01.02.2024 | | Hajmi | 8,06 Mb. | | #149719 |
Bog'liq Fizikadan maruza matnil
m
|
N
|
t
s
|
T
s
|
g
m/s2
|
m/s2
|
m/s2
|
m/s2
|
|
|
30
|
|
|
|
|
|
|
|
|
40
|
|
|
|
|
|
50
|
|
|
|
|
Nazorat uchun savollar:
Matematik mayatnik nima?
Matematik mayatnikning tebranish davri nimalarga bog‘liq?
Matematik mayatnikning uzunligi qanday aniqlanadi?
Matematik mayatnik yordamida erkin tushish tezlanishi qanday aniqlanadi?
MAVZU: Mexanik to’lqinlar. Tovush to’lqinlari.
REJA:
1.Mexanik to’lqinlar.
2. Ko’ndalang va bo’ylama to’lqinlar.
3. To’lqin uzunligi, uning tebranish davri va chastotasiga bog’liqligi.
4. Tovush to’lqinlari. Tovush tezligi, qattiqligi va balandligi.
TAYANCH IBORALAR:To’lqinlar; to’lqin xarakteristikalari; to’lqinning qaytishi va sinishi; tovush tezligi; tovushning intensivligi; tovushning qattiqligi;
Mexanik to’lqin deb, mexanik tebranishlarning elastik muhitda tarqalish jarayoniga aytiladi. To’lqinlar tebranish va tarqalish yo’nilishining o’zoro munosabatiga qarab ikki turga bo’linadi: bo’ylanma va ko’ndalang
Bo’ylama to’lqin deb, muhit zarralari harakati tebranish tarqalishi bo’ylab bo’ladigan to’lqinga aytiladi.
Qo’ndalang to’lqin deb, muhit zarralari harakati tebranish tarqalish yo’nalishiga ko’ndalang bo’lib tarqaladigan to’lqinga aytiladi.
To’lqinlarning shakli to’lqin sirti, to’lqin fronti bilan xarakterlanadi. To’lqin sirtji deb bir hil fazada tebranayatgan nuqtalarning geometrik o’rniga aytiladi.
To’lqin fronti deb, to’lqin yetib kelgan nuqtaalarning geometrik o’rniga aytiladi.
To’lqin uzunligi deb ataluvchi kattalik- muhitning hususiyatiga va tebranish chastotasiga bog’liq ravishda to’lqin sirtining, ya’ni to’lqin fazasining bir davr ichida siljishni xarakterlaydi.
To’lqin uzunligi (2) deb, bitta nurda yotgan bir hil fazada tebranayotgan qo’shni nuqtalar orasidagi masofaga aytiladi
Mexanik to’lqin deb, mexanik tebranishlarning elastic muhitda tarqalish jarayoniga aytiladi, To’lqinlar tebranishi va tarqalish yo’nali8shining o’zaro munosabatiga qarab ikkiga bo’linadi: Bo’ylama va ko’ndalang to’lqinlar.
Bo’ylama to’lqin deb, muhit zarralari harakati tebranish taeqalishi bo’ylab bo’ladigan to’lqinga aytiladi.
Kondalang to’lqin deb, muhit zarralari tebranishi tarqalish yo’nalishiga ko’ndalang bo’lib tarqaladigan to’lqinga aytiladi.
To’lqinlarning shakli to’lqin sirti, to’lqin fronti bilan harakterlanadi.
To’lqin sirti deb, bir xil fazada tebranayotgan nuqtalarning geomatrik o’rniga aytiladi.
To’lqin uzunligi deb, ataluvchi kattalik – muhitning xususiyatiga va tebranish chastotasiga bog’liq ravishda to’lqin sirtining ya’ni to’lqin fazasining bir davr ichida siljishini harakterlaydi.
To’lqin uzunligi ( ) deb bitta nurda yotgan bir xil fazada tebranayotgan qo’shni nuqtalar orasidagi masofaga aytiladi va quyidagi formula bilan hisoblanadi.
Tebranishlarning fazalar farqi o’zgarmas bo’lgan to’lqinlar kogarent to’lqinlar deb ataladi.
Ikkita kogarent to’lqinlarning qo’shilish xodisaiga to’lqin interferensiyasi deb ataladi.
Tovush deb insonning eshitish organida tovush sezgisini uyg’otuvchi bo’ylama mexanik to’lqinlarga aytiladi.
Quyidagi to’rtta shart bajarilganda inson tovushni eshitadi.
Tovush manbai mavjud bo’lishi.
Tovush manbai va quloq orasuda elastik muhitning bo’lishi.
Tovush manbaining tebranish chastotasi 20Gs bilan 20 kGs orasida bo’lishi.
Tovush to’lqinlarining quvvati eshitish organida tovush sezgisini hosil qilishga yetarli bo’lishi kerak.
Tovush to’lqinlari ham barcha to’lqinlar singari har qanday moddada cheklangan tezlik bilan tarqaladi.
Masalan : 00 S tempuratura havoda uy tempuraturasida
Amalda tovushning ta’sirini baholash uchun tovush intensivligi yoki tovushning kuchi degan tushunchalar kiritilgan.
Tovushning I intensivli: (bunda -tovush energiyasi . S-yuza, t-vaqt) bilan aniqlanadi, uning o’lchov birligi.
Tovushning qattiqligi bilan aniqlanadi.bunda k-proporsianallik koefsenti, I-tovush intensivligi I0 eshitish oldidagi intensivligi.
Agar k=1 deb olinsa, t6ovushning qattiqligi bel (b) deb ataluvchi birlikda o’lchanadi ya’ni (Дб)
DESIBEL to’g’risida yana ham aniqroq tasavvur qilish mumkin:qattiqlikning odam qulog’i seza oladigan minimal o’zgarish 1desibelga teng ekan.
Tebranish chastotasi 20 Gs dan kichik chastotali mexanik tebranishlar ultratovushlar deb ataladi.
Tovush asosiy topining chastotasi (v0) qancha katta bo’lsa tovushning balandligi shuncha yuqori bo’ladi.
|
| |
