|
Mavzu: Kirish. Tabiatni o'rganishda fizikaning o'rni va uning boshqa fanlar taraqqiyotidagi ahamiyati. Reja
|
| bet | 70/197 | | Sana | 01.02.2024 | | Hajmi | 8,06 Mb. | | #149719 |
Bog'liq Fizikadan maruza matni3. O’tkazgichningelektrsig’imi. Zaryadlangano’tkazgichelektrpotentsialigaegabo’ladi. O’tkazgichningpotentsialiuolganzaryadmiqdorigato’g’riproportsional, ya’nio’tkazgichgacheksizkattamiqdordagizaryadberilsauningpotentsialicheksizortadi. Ammoo’tkazgicho’zidacheksizkattamiqdordagizaryadnito’plabturaolmaydi. Chunkio’tkazgichningpotentsialiuningatrofidagizaryadlanmaganjismlarganisbatanoshibborgansariularorasidagielektrmaydonkuchlanganligioshibboradi. Maydonkuchlanganliginingma’lumbirqiymatidao’tkazgichbilanjismlarorasidagimuhitorqalizaryadningko’chishikuzatiladi. Kattamiqdordagizaryadgaegabo’lgano’tkazgicho’zzaryadiniatrofidagijismlargaberadi. SHuboisdan, o’tkazgichningo’zidazaryadto’plashqobiliyatinitavsiflovchifizikkattalikkiritilganbo’libungao’tkazgichningelektrsig’imidebataladi.
Agaro’tkazgichatrofdagijismlarbilano’zarozaryadalmashmasa, hamdaatrofdagijismlarbilano’zaroelektrta’siridabo’lmasabundayo’tkazgichniyakkalangano’tkazgichdebqarashmumkin. YAkkalangano’tkazgichningelektrsig’imio’zgarmaskattalikbo’lib, uo’tkazgichningbirlikpotentsialigato’g’rikeluvchizaryadmiqdoribilananiqlanadi, ya’ni:
(1)
YAkkalangano’tkazgichningelektrsig’imiuninggeometriko’lchamlarigavauturganmuhitningtabiatigabog’liq. Agar=1Vbo’lsa, S=qbo’ladi. Demak, o’tkazgichningpotentsialinibirpotentsialbirligigaoshirishuchunungaberilishikerakbo’lganzaryadmiqdorigasonjihatidangtengbo’lganfizikkattalikkaelektrsig’imideyiladi. XBS da elektr sig’imning birligini ingliz olimi M.Faradey sharafiga Farada (F) deb atash qabul qilingan. Elektr sig’imining birligi 1F=1С/1V ga teng. Demak, elektr potentsialni 1 V ga oshirish uchun 1 С zaryad qabul qiladigan yakkalangan o’tkazgichning elektr sig’imi 1 F ga teng. Odatdagi o’tkazgichlar 1 С miqdoridagi zaryadni o’zida saqlash qobiliyatiga ega emas. CHunki 1 С zaryad juda katta miqdordagi zaryad bo’lib, u 6,251018 ta elektronning zaryadiga tengdir. Shuning uchun sig’imning kichik birliСari qo’llaniladi, ya’ni
1 mkF (mikro Farada) =10-6 F, 1 nF (nano Farada) =10-9 F, 1 pF (piko Farada) =10-12F.
O’tkazgich sifatida shar yoki sferani qaraylik. Zaryadlangan R radiusli shar va sferaning potentsiali ga teng. Agar bu ifodani (1) ga qo’ysak
(2)
kelib chiqadi. Demak, shar yoki sferaning elektr sig’imi uning radiusiga to’g’ri mutanosib ekan. Agar shar yoki sfera biror dielektrik ichida joylashgan bo’lsa, uning sirtidagi potentsiali tenglik bo’yicha aniqlanganligi uchun sharning sig’imi
(3)
ga teng bo’ladi. (3) ifodaga ko’ra jismni o’rab turgan dielektrikning dielektrik singdiruvchanligi qancha katta bo’lsa, uning elektr sig’imi ham shuncha katta bo’lar ekan, ya’ni
(4)
(3) ifodadan elektr doimiysi ning F/m da o’lchanishligi kelib chiqadi.
|
| |
