|
Mavzu: Kirish. Tabiatni o'rganishda fizikaning o'rni va uning boshqa fanlar taraqqiyotidagi ahamiyati. Reja
|
| bet | 78/197 | | Sana | 01.02.2024 | | Hajmi | 8,06 Mb. | | #149719 |
Bog'liq Fizikadan maruza matniNazorat uchun savollar:
To‘g‘ri geometrik shaklga ega bo‘lgan o‘tkazgichlar uchun qarshilikni hisoblash formulasini yozing va uni tushuntiring.
O‘tkazgichning solishtirma qarshiligi deb nimaga aytiladi? U qanday kattaliklarga bog‘liq?
Metallarning solishtirma qarshiligi uni o‘rab turgan muhit temperaturasiga qanday bog‘liq?
MAVZU: To`la zanjir uchun Om qonuni.
REJA: 1.Elektr yurituvchi kuch.
. 2. To`la zanjir uchun Om qonuni.
3. O`tkazgichlarni ketma-ket va parallel ulash.
4. Ampermetr va voltmetrning tuzilishi va ishlashi
TAYANCH IBORALAR: tashqi kuch, elektr yurituvchi kuch, berk zanjir uchun Om qonuni, ketma-ket ulash, parallel ulash.
1. Berk elektr zanjirida tok bo’lishi uchun, albatda tashqi kuchlar o’tkazgich ichida zaryadni ko’chirishda ish bajarishi kerak. Elektrostatik tabiatiga ega bo’lmagan bunday kuchlarga tashqi kuch (EYUK)deb ataladi. Tashqi kuchlarning berk zanjir bo’ylab birlik zaryadni ko’chirishda bajargan ishiga elektr yurituvchi kuch deb ataladi.Ta’rifga ko’ra EYUK ni quyidagicha yozamiz:
(1)
Bunda ( - EYUK, At – tashqi kuchning bajargan ishi, q – zaryad. ХBSda EYUKning birligi qilib 1V qabul qilingan, ya’ni 1V=1J/1s.
2. To’liq zanjir uchun Om qonunini EYUKi orqali qo’yidagicha ifodalash mumkin:I=(ε/(R+r) (2)
bu erda R – tashqi qarshilik, r – manbaning ichki qarshiligi. Agar tashqi zanjirni uzib manba klemmalari o’zaro ulansa (R=0 bo’lganda), qisqa tutashuv hosil bo’ladi. Butun zanjir uchun Om qonuning ifodasi quyidagi ko’rinishga keladi:
Iq.t= (3)
Qisqa tutashuv toki - Iq.t. EYUKi va ichki qarshiligi rbo’lgan tok manbaining bera oladigan eng katta tokidir.
Zanjirga ulangan tok manbaining EYUKni va ichki qarshiligini tajriba orqali aniqlash mumkin. Buning uchun 1-rasmda tasvirlangandek elektr zanjirini tuzamiz. Manbaning qutblariga ulangan vol tmetr zanjirning tashqi qismidagi kuchlanishni, ampermetr esa zanjirdagi tok kuchini ko’rsatadi. Tashqi qarshilikning R1 qiymatiga ko’ra zanjirning bir qismi va to’liq qismi uchun Om qonunini quyidagicha yozamiz: va (4)Zanjirga ulangan ikkinchi tashqi R2 qarshilikdagi tok kuchi va kuchlanishning tushishini ampermetr va vol tmetr yordamida aniqlaymiz. Bu hol uchun ham Om qonunini yozamiz: va (5)
EYUKsi , ichki qarshiligi r bo’lgan n ta tok manbalari ketma-ket ulangan bo’lsin. Elementlar ketma-ket ulanganda berk zanjir uchun Om qonuni quyidagi ko’rinishda bo’ladi: (6)
bu ifodadan ko’rinib turibdiki elekmentlar ketma-ket ulanganda zanjirning har bir elementidan va tashqi zanjirning R qarshiligidan bir хilda tok o’tadi.
EYUKsi , ichki qarshiligi r bo’lgan n ta tok manbalari parallel ulangan bo’lsin. n ta bir хil elementdan tashkil topgan batareyaning ichki qarshiligi r/n ga teng bo’ladi. Bu holda berk zanjir uchun Om qonuni quyidagi ko’rinishda bo’ladi:
(7)
|
| |
