|
O’tkazgichlarni ulashning eng sodda va ko’p uchraydigan turlari ketma-ket va parallel
|
| bet | 79/197 | | Sana | 01.02.2024 | | Hajmi | 8,06 Mb. | | #149719 |
Bog'liq Fizikadan maruza matni3. O’tkazgichlarni ulashning eng sodda va ko’p uchraydigan turlari ketma-ket va parallel ulashdir.O’tkazgichlar ketma-ket ulanganda birining oхiri ikkinchisining boshiga, ikkinchisining oхiri uchinchisining boshiga kabi tartibda ulanadi (1-rasm).
Z
anjirning AS qismlariga kuchlanish (potentsiallar farqi) berilsa, zanjir orqali tok o’ta boshlaydi. O’tkazgichlar ketma-ket ulanganda R1 va R2 qarshiliklar orqali bir хil miqdorda tok oqib o’tadi, ya’ni : (1)
chunki o’tkazgichlardan tok o’tayotganda elektr zaryadi to’planib qolmasdan o’tkazgichlarning har qanday qismi orqali ma’lum bir vaqt ichida ayni bir miqdordagi elektr zaryadi oqib o’tadi.
R1 va R2 qarshiliklardagi kuchlanishning tushishi zanjirning bir qismi uchun Om qonuniga ko’ra: va (2)
ga teng bo’ladi. Bu ifodalarni hadma-had bo’lsak : (3)
ga ega bo’lamiz. Ketma-ket ulangan o’tkazgichlar uchlaridagi kuchlanish tushishi ularning qarshiliklariga to’g’ri proportsional bo’ladi.
Zanjirga ketma-ket ulangan o’tkazgichlarning umumiy elektr qarshiligini hisoblash ifodasini keltirib chiqaraylik. 1-rasmda tasvirlangan zanjirning AS qismidagi kuchlanishning tushishi uning AV va VS qismlaridagi kuchlanishlar tushishining algebraik yig’indisiga teng, ya’ni: (4)
(2) ifodaga ko’ra (4) ifodani quyidagicha yozamiz: (5)
Agar zanjirga ulangan barcha o’tkazgichlarning umumiy qarshiligini R bilan belgilasak, u holda zanjirning AS qismidagi kuchlanishning tushishi quyidagiga teng bo’ladi:
(6)
(5) va (6) ifodalar asosida quyidagiga
(7)
ega bo’lamiz. Demak, ketma-ket ulangan o’tkazgichlardan tuzilgan zanjirning umumiy elektr qarshiligi alohida o’tkazgichlar qarshiliklarining algebraik yig’indisiga teng bo’lar ekan. Qarshiliklari R1 va R2 bo’lgan o’tkazgichlar 2-rasmda tasvirlangandek ulansin. O’tkazgichlarning bunday ulanishini parallel ulash deyiladi. A tugunga kirib kelayotgan I tok kuchi ikki qismga tarmoqlanadi, ya’ni R1 o’tkazgich orqali I1tok kuchi va R2 o’tkazgich orqali I2 tok kuchi oqib o’tadi.
T
ajribalardan ma’lumki tugunga kiruvchi tok, undan chiqayotgan toklarning algebraik yig’indisiga tengdir:
I = I1 + I2 (8)
Tarmoqlangan zanjirning har bir tarmog’idagi kuchlanishning tushishi miqdor jihatdan o’zaro teng, ya’ni:
yoki (9)
bu ifodalardan
(10)
ekanligini kelib chiqadi.
Umumiy zanjir uchun va zanjirning bir qismi uchun Om qonunini va (10) tenglikni e’tiborga olgan holda quyidagi ifodalarni yozamiz:
, , (11)
(8) va (11) munosabatlarga ko’ra quyidagi ifodaga ega bo’lamiz:
yoki (12)
(12) ifodadan quyidagi хulosa kelib chiqadi. Parallel ulangan o’tkazgichlar zanjirining umumiy qarshiligining teskari qiymati ulangan o’tkazgichlar qarshiliklari teskari qiymatining yig’indisiga teng bo’ladi. O’tkazgichlar parallel ulanganda zanjirning umumiy elektr qarshiligi kamayib, zanjir orqali ko’proq tok oqib o’tadi.
|
| |
