|
Mavzu: Kirish. Tabiatni o'rganishda fizikaning o'rni va uning boshqa fanlar taraqqiyotidagi ahamiyati. Reja
|
| bet | 84/197 | | Sana | 01.02.2024 | | Hajmi | 8,06 Mb. | | #149719 |
Bog'liq Fizikadan maruza matniTAYANCH IBORALAR: chiqish ishi, zaryad, termik koefisient, solishtirma qarshilik, elektron volt, elektron emissiya, termoelektron emissiya, elektrod.
1.Metallardagi erkin elektronlar odatdagi temperaturalarda ham ma’lum issiqlik harakat tezligiga u»1,1×105 m/s va kinetik energiyaga Ek=mu2/2»5,5×10-21 J ga boladi. Ammo ularning metallni tark etishiga bu energiya etarli bo’lmaydi. Shuning uchun elektronning metallni tark etishi jarayonida qo’shimcha ish bajarilishi lozim. Elektronni metalldan ajratib chiqarish uchun bajarish kerak bo’lgan ishga chiqish ishi deyiladi.
Chiqish ishi mavjudligining asosiy sabablari quyidagilardir:
1. Agar elektron biror sababga ko’ra metallni tark etsa, uning o’rnida ortiqcha musbat zaryad vujudga keladi va u Kulon qonuniga muvofih elektronni o’ziga tortadi;
2. Ba’zi elektronlar metalni tark etib, undan atom kattaliklaridek masofaga uzoqlashadi va metall sirtida elektronlar bulutini hosil hiladi. Bu bulut panjaradagi musbat ionlarning tashqi qatlami bilan birga, qo’sh qavatli elektr qatlamini hosil hiladi. U go’yoki zaryadlangan yassi kondensatorga o’xshab, maydoni qoplamalari orasida mujassamlashgan bo’ladi va tashqi fayaoda elektr maydoni hosil qilmaydi. Elektron bu qo’sh qavatli qatlamdan o’tishi uchun ma’lum ish bajarish kerak bo’ladi.
2. Tok kuchi musbat bo’lishi ham, manfiy bo’lishi ham mumkin. Uning ishorasi o’tkazgich bo’ylab olingan yo’nalishlarning qaysi biri musbat yo’nalish deb olinishiga bog’liq. Agar tokning yo’nalishi musbat yo’nalish bilan bir хil yo’nalgan bo’lsa, tok kuchi musbat, aks holda tok kuchi manfiy ishorali bo’ladi. Elektr tokining musbat yo’nalishi sifatida musbat ishorali zaryadlarning harakat yo’nalishi qabul qilingan. Metall o’tkazgichlarda elektr tokini elektronlarning, ya’ni manfiy ishorali zaryadlarning tartibli harakati yuzaga keltiradi. Demak, elektronlarning harakat yo’nalishi, tokning yo’nalishiga qarama-qarshi yo’nalgan bo’lar ekan. O’tkazgichning ko’ndalang kesim yuzi orqali vaqt birligi ichida oqib o’tayotgan zaryad miqdori qanchalik katta bo’lsa, tok kuchi ham shunchalik katta bo’ladi. Demak, tok kuchi uni hosil qilayotgan zarralarning zichligi (kontsentratsiyasi)ga, zaryadlangan zarralarning tartibli harakat tezligiga va zaryad miqdoriga bog’liq. Bu bog’liqlikni aniqlash maqsadida o’tkazgichdan uzunligi , ko’ndalang kesim yuzasi ga teng bo’lgan tsilindrni fikran ajratamiz (1-rasm). Agar o’tkazgich
orqalikontsentratsiyasinbo’lganezaryadlielektronlar, - o’rtachatartibliharakattezligibilanharakatlanayotganbo’lsa, zaryadlarningtsilindrichidagi хarakatlanishvaqtiquyidagichaaniqlanadi:
(2)
Aynipaytdatsilindrko’ndalangkesimyuzidan vaqtichidaoqibo’tganzaryadmiqdori
(3)
gatengbo’ladi. (2) va (3) ifodalarni (1) ifodagaqo’yibtokkuchiningquyidagiifodasinihosilqilamiz:
. (4)
Demak, tokkuchitoknihosilqilayotganzaryadlizarralarningzaryadmiqdori, kontsentratsiyasi, ko’ndalangkesimyuzivao’rtachatartibliharakattezliginingko’paytmasigatengekan.
(4) ifodagako’ratokkuchio’tkazgichningko’ndalangkesimyuzigato’g’riproportsional.
|
| |
