Mavzu: Metall konstruksiyalarida qo‘llaniladigan materiallarning asosiy xususiyatlari Reja: Po‘latlar

Download 225,16 Kb. Pdf ko'rish
bet	2/4
Sana	23.12.2023
Hajmi	225,16 Kb.
	#127315

1 2 3 4

Bog'liq
4-Ma\'ruza.

Alyuminiy (YU)
Mis «D»

Uglerod (U) – po‘latning mustahkamligini oshirish bilan bir qatorda uning
plastik xususiyatlarini kamaytiradi va payvandlanishini yomonlashtiradi. SHuning
uchun etarli darajadagi plastiklikka va yaxshi payvandlanish xususiyatiga ega
bo‘lishi kerak bo‘lgan po‘latlarda uglerodning miqdori 0,22% dan ortmasligini
ta’minlanadi.
Kremniy (S) – ferrit bilan qattiq qorishmada turib, po‘latning
mustahkamligini oshiradi, lekin uni payvandlanish xususiyatini va zanglashga
chidamliligini
yomonlashtiradi.
Kamuglerodli
po‘latlarga 0,3% gacha,
kamligerlanganlarda esa 0,1% gacha kremniy qo‘shiladi.
Alyuminiy (YU) – po‘latning tarkibiga ferrit bilan qattiq qorishma sifatida
va turli nitrid va karbidlar ko‘rinishida kiradi, fosforning zararli ta’sirini
neytrallashtiradi, qayishqoqligini oshiradi.
Marganets (G) metallning mustahkamligini, qayishqoqligini oshi-radi va
po‘latga aralashgan oltingugurt bilan birikib, uning zararli ta’sirini kamaytiradi.
Ammo, marganets miqdori 1,5% dan ortsa, unda po‘lat mo‘rt bo‘lib qolishi xavfi
bor.
Mis «D» mustahkamlikni va zanglashga qarshilikni oshiradi. Lekin, 0,7% dan
ko‘payganda po‘lat tez qarib qolishiga sabab bo‘ladi.
Xrom «X», vanadiy «F»,volfram «V», molibden «M», titan «T», nikel «N»-
bularning hammasi po‘lat mustahkamligini oshiradi va ayrimlari plastik
xususiyatini ham oshiradi.
Turli toifali po‘latlarni kimyoviy tarkibini ifodalash uchun DAST larda
quyidagi belgilash tartibi qabul qilingan: Dastlabki ikkita raqam foizning yuzdan
bir ulushida uglerodning o‘rtacha miqdorini ko‘rsatadi, harflar bilan esa po‘latning
tarkibiy qismini tashkil etuvchi kimyoviy elementlarning shartli nomlari
belgilanadi. Harfdan keyingi raqamlar esa shu elementning foiz hisobidagi
miqdorini ko‘rsatadi. Agar bu miqdor bir foizdan kam bo‘lsa u ko‘rsatilmaydi.
Po‘latning tarkibiga kirgan qo‘shimcha elementlar miqdori 0,3% kam bo‘lganda
ular belgida ko‘rsatilmaydi.
Foydalanishda qo‘yilgan talablarga ko‘ra po‘lat quyidagi uch guruhda
tayyorlanadi: A - mexanik xususiyatlar bo‘yicha, B-kimyoviy tarkibi bo‘yicha, V-
mexanik xususiyatlari va kimyoviy tarkibi bo‘yicha.
Qurilish konstruksiyalari uchun ishlatiladigan po‘latlar mustahkam va
payvandlanuvchan, shuningdek, emirilishga va dinamik ta’sirlarga bardoshlik
bo‘lishi lozim, ya’ni bunday qurilmalar qurishda asosan «V» guruhdagi po‘lat talab
qilinadi, VSt3kp2-qaynoq po‘lat (kp-qaynoq, sp-tinch po‘lat, ps-yarim tinch
po‘lat).
Po‘latni eritish ikki usulda bo‘ladi. Marten pechlarida va konvektor usulida
kislorod yuborish bilan. Po‘lat mustahkamligini oshirishning asosan ikki usuli bor:

yuqori haroratda ishlov berish va legirlash.
YUqori haroratda ishlov berishdan asosiy maqsad po‘latning atom tuzilishini
o‘zgartirish va zarrachalarini maydalashdir.
Bu jarayon natijasida po‘latning elastikligi biroz kamaygani holda
mustahkamligi va oquvchanlik chegarasi ortadi. YUqori haroratda ishlov berishni
asosiy turlari: toblash, normallash va bo‘shatish.
Toblash po‘latni 910
0
Sdan yuqorigacha qizdirib keyin tezlik bilan
sovitishdan iborat. Normallashda toblangan yoyma po‘lat qaytadan austenit
tuzilishi hosil bo‘ladigan haroratgacha qizdirilib, keyin havoda sovitiladi.
Normallash natijasida po‘latning tuzilishi ancha yaxshilanib, ichki kuchlanishlar
yo‘qoladi, bu esa o‘z navbatida po‘latning mustahkamligi va plastik xususiyatlari,
zarbga chidamliligi ortishiga olib keladi. Bo‘shatish – bu po‘latni austenitning
o‘zgarishlari haroratidan yuqori haroratgacha (273
0
S) qizdirib, keyin sovitish
(havoda yoki suvda) dan iborat. Bunda po‘latning mo‘rtligi kamayib, zarbaga
chidamliligi ortadi.

Download 225,16 Kb.

1 2 3 4

Download 225,16 Kb.

Pdf ko'rish