Mavzu: Metall konstruksiyalarida qo‘llaniladigan materiallarning
asosiy xususiyatlari
Reja:
1.Po‘latlar
2. Alyuminiy qotishmalar
3. Zararli aralashmalar
Mavzu bo‘yicha «tayanch» so‘z va iboralar: po‘latning xususiyatlari,
ligerlovchi qo‘shimchalar, alyuminiy qotishma, zararli aralashmalar
Po‘latlar
Metall
qurilmalarda
qo‘llaniladigan po‘latlarning
sifati quyidagi
xususiyatlari bilan belgilanadi:
mexanik xususiyatlari: statik ta’sirlarga qarshilishi (cho‘zilishdagi
vaqtinchalik qarshiligi va oquvchanlik chegarasi), dinamik ta’sirlarga va mo‘rt
buzilishga qarshiligi, plastiklik ko‘rsatkichi (nisbiy cho‘zilish), ko‘p
marotaba
yuklashga qarshiligi (charchoq buzilish). YUqorida keltirilgan ko‘rsatkichlarning
qiymatlari Davlat standartlarida belgilanadi;
payvandlanish xususiyati – po‘latning
kimyoviy tarkibi, tayyorlanish
texnologiyasi uning payvandlanishini kafolatlashi lozim;
zanglamasligi (zanglashga chidamli bo‘lishi).
Mexanik xususiyatlari (mustahkamligi) bo‘yicha po‘latlar shartli ravishda 3
guruhga bo‘linadi (1-jadval):
1. mustahkamligi oddiy kam uglerodli po‘latlar;
2. mustahkamligi yuqori bo‘lgan po‘latlar;
3. o‘ta yuqori mustahkamlikdagi po‘latlar.
Qurilish po‘latlarining asosiy markalari va mexanik xarakteristikalari
1-jadval
Mustahkamlik
guruhi
Po‘lat markasi
Oquvchanlik
chegarasi, Mpa
Vaqtinchalik
qarshiligi, MPa
Nisbiy
uzayishi, %
Oddiy
VSt3kp, VSt3ps, VSt2Gps,
VSt3sp
185-285
365-390
25-27
YUqori
VStTps, 09G2, 09G2S, 14G2
295-390
430-540
19-20
O‘ta yuqori
16G2AF, 18G2AFps,
15G2SFt.o.
≥440
≥590
14-20
SNiP II-23-81* (Metall qurilmalar. Loyihalash me’yorlari)
ga muvofiq
po‘latlarning turlari bir-biridan vaqtinchalik qarshiligi,
oquvchanlik chegarasi va
boshqa bir qator mexanik xususiyatlari bilan farq qiladi. Po‘latlar tarkibidagi
uglerod, turli ko‘shimcha metal va
metallmas moddalarning miqdori, prokatlash
usuli, qizdirib ishlov berilganligi bilan ham bir-biridan farq qiladi.
Po‘latning asosini ferrit tashkil qiladi. Ferritni mustahkamligi juda kichik va
u plastik material hisoblanadi. SHuning uchun
uni sof holda qurilish
konstruksiyalarini tayyorlashda qo‘llanilmaydi. Uning mustahkamligi uglerod
qo‘shish (kam uglerodli, oddiy mustahkamlikka ega bo‘lgan po‘latlar),
marganets,
kremniy, vannadiy va boshqa elementlardan ligerlovchi qo‘shimchalar qo‘shish
(yuqori mustahkamlikka ega kamligerlangan po‘latlar),
ligerlash va termik ishlov
berish (o‘ta yuqori mustahkamlikka ega po‘latlar) orqali oshirildi (3.1-jadvalga
qarang).
Ligerlashda qo‘llaniladigan asosiy kimyoviy elementlar:
Oddiy sifatli uglerodli po‘latlar kraemniy yoki alyuminiy, marganets, mis
qo‘shimchali temir va ugleroddan tashkil topadi.
